Repo-Ters Repo Pazarı

Sabit getirili menkul kıymet (SGMK) piyasasında bankalar ve aracı kurumlar birlikte yer alırlar. Bu bölümde yer alan çizelgelerdeki işlem hacimleri, aracı kurum ve bankaların ĐMKB’de ve ĐMKB dışında (tescil) gerçekleştirdikleri işlemleri kapsamaktadır. Bu bölümde, Merkez Bankası ve Takasbank’ın gerçekleştirdiği işlemlere yer verilmemiştir.

Çizelge 3.14, sabit getirili menkul kıymetler (SGMK) piyasasında faaliyet gösteren aracı kuruluşların (banka+aracı kurumlar) repo-ters repo pazarında gerçekleştirdikleri alım-satım işlemlerini göstermektedir.

Çizelge 3.14: Aracı Kuruluşların Repo-Ters Repo Đşlemleri

(Milyar TL) 2007 2008 2009 2010 2011 Banka - 4.795 4.571 5.125 6.512 ĐMKB 4.351 4.097 4.733 6.058 Tescil 444 474 392 454 Aracı Kurum - 1.102 1.045 1.065 1.129 ĐMKB 1.067 1.005 989 1.043 Tescil 35 40 76 86 Toplam 5.203 5.897 5.616 6.190 7.641 ĐMKB 4.701 5.418 5.102 5.722 7.101 Tescil 502 479 514 468 540

Kaynak: TSPAKB, Türkiye Sermaye Piyasası (2011-2010-2009-2008-2007).

Çizelge 3.14’e göre, repo-ters repo işlem hacminde bankaların büyük bir payı vardır. Son beş yıl içerisinde bankalar bu piyasadaki işlem hacmini sürekli olarak arttırmışlardır. Bankaların işlemlerindeki artışa paralel olarak 2011 yılı itibariyle 6.512 milyar TL hacimle birlikte son yılda bir önceki yıla göre yaklaşık olarak %27’lik bir artış görülmektedir.

Aracı kurumların ise, bu piyasadaki işlem hacimlerinin düşük olduğu görülmektedir. Ancak, aracı kurumlarında payının yıllar itibariyle arttığı görülmektedir. Bu da yıllar itibariyle repo-ters repo işlemlerinde genel bir artış olduğu anlamına gelmektedir.

Son olarak, tescil işlemlerinin payı kesin alım-satım piyasalarıyla karşılaştırıldığında çok düşük kalmıştır.

Çizelge 3.15 sabit getirili menkul kıymet (SGMK) piyasasında faaliyet gösteren aracı kuruluşların (banka+aracı kurum) repo-ters repo pazarında gerçekleştirdikleri işlem hacimlerini aracı kuruluş türleri itibariyle göstermektedir.

Çizelge 3.15: Aracı Kuruluşların Repo-Ters Repo Đşlem Hacmi Dağılımı

2007 2008 2009 2010 2011

Banka 81,0% 81,3% 81,4% 82,8% 85,3%

Ticari Bankalar 78,2% 78,5% 77,1% 78,0% 83,0%

Kalkınma ve Yatırım Bankaları 2,8% 2,8% 4,3% 4,8% 2,3%

Aracı Kurum 19,0% 18,7% 18,6% 17,2% 14,7%

Banka Kökenli Aracı Kurum 16,7% 16,8% 15,4% 15,2% 12,9% Banka Kökenli Olmayan A.K. 2,3% 1,9% 3,2% 2,0% 1,8%

Toplam 100% 100% 100% 100% 100%

Kaynak: TSPAKB, Türkiye Sermaye Piyasası (2011-2010-2009-2008-2007).

Çizelge 3.15’e göre, SGMK faaliyetlerinde bankalar ağırlığını korumaya devam etmişlerdir. Son beş yıl içerisinde bankalar işlem hacimlerini sürekli olarak arttırmış olmakla birlikte 2011 yılı itibariyle kesin alım-satım işlemlerinin %85’ini gerçekleştirmişlerdir.

Genel olarak bankaların yaptıkları işlem hacmi bu kadar yüksek olmasına karşın 2011 yılı için bu işlemlerin %83’ünü tek başına ticari bankalar yapmıştır. Kalkınma ve yatırım bankalarının payı sadece %2,3’tür.

Toplam işlemlerini son beş yılda sürekli olarak azaltan aracı kurumlar ise 2011 yılında işlemlerini bir önceki seneye göre azaltmış ve toplam işlem hacminin %14,7’sini gerçekleştirmiştir.

Sayıları toplam aracı kurumların üçte biri kadar olan banka kökenli aracı kurumlar, toplam aracı kurum kesin alım-satım işlemlerinin önemli bir kısmını üretmiştir. Bankalar ve banka kökenli aracı kurumlar borçlanma araçları piyasasındaki işlemlerde %98 paya sahip olmuştur.

2008-2011 yılları arasında SGMK piyasasında repo-ters repo pazarında faaliyet gösteren aracı kuruluşlar (banka+aracı kurum) arasındaki işlem hacmi sıralaması Çizelge 3.16’da gösterilmiştir.

Çizelge 3.16: Toplam Repo-Ters Repo Đşlem Hacmi Sıralaması Sıralama Đşlem Hacmi Payı (2008) Đşlem Hacmi Payı (2009) Đşlem Hacmi Payı (2010) Đşlem Hacmi Payı (2011) 1 - 5 65,0% 61,2% 61,0% 65,2% 6 - 10 15,4% 17,6% 17,4% 12,7% 11 - 20 12,2% 13,4% 12,6% 12,8% 21 - 50 6,7% 7,1% 8,2% 8,6% 51 ve üzeri 0,6% 0,6% 0,8% 0,7%

Kaynak: TSPAKB, Türkiye Sermaye Piyasası (2011-2010-2009-2008-2007).

Çizelge 3.16 incelendiğinde, 2008-2011 yılları arasında repo-ters repo pazarında faaliyet gösteren aracı kuruşlar arasındaki işlem hacmi yoğunlaşması, 5 aracı kurumun toplam işlem hacminin %65’ini gerçekleştirdiği görülmektedir.

2011 yılında repo-ters repo piyasasında, 55 aracı kurum ve 37 banka faaliyet göstermiştir. Bu kurumlar arasında işlem hacmine göre yapılan sıralamada 4 banka ve 1 aracı kurumun toplam işlemlerin %65’ini yaptığı görülmektedir. Repo-ters repo işlemlerinde ciddi bir yoğunlaşma olup, ilk 10 kurum işlemlerin %79’unu gerçekleştirmiştir.

Đlk 20 kuruluş işlem hacminin %91’ini, bunun dışında kalan kuruluşlar ise, toplam işlem hacminin yaklaşık olarak yalnızca %9’unu gerçekleştirmiştir.

Aracı kurumların SGMK repo-ters repo pazarı işlem hacminin hangi tip yatırımcılar tarafından gerçekleştirildiği Çizelge 3.17’de gösterilmiştir.

Çizelge 3.17: Aracı Kurumların Yatırımcı Bazında SGMK Repo-Ters Repo Pazarı Đşlem Hacmi

2007 2008 2009 2010 2011 Yurtiçi Yatırımcı 99,2% 99,6% 98,4% 99,3% 98,4% Bireysel 25,5% 12,0% 13,7% 10,7% 10,2% Kurumlar 10,4% 5,3% 4,5% 5,7% 5,5% Kurumsal 63,3% 82,3% 80,2% 82,9% 82,7% Yurtdışı Yatırımcı 0,7% 0,4% 1,5% 0,7% 1,5% Bireysel 0,1% 0,1% 0,2% 0,3% 0,1% Kurumlar 0,5% 0,3% 1,2% 0,3% 1,4% Kurumsal 0,1% 0,0% 0,1% 0,1% 0,0% Toplam 100% 100% 100% 100% 100%

Çizelge 3.17’ye göre, genel olarak işlem hacminin çok büyük bir kısmı (5 yıllık yaklaşık %99) yurtiçi yatırımcılar tarafından yapılmaktadır. Geri kalan çok küçük bir kısım ise (5 yıllık yaklaşık % 1) yurtdışı yatırımcılarca yapılmaktadır.

Çizelge 3,17’ye göre, repo-ters repo işlemlerinde en önemli aktörler, yurtiçi kurumsal yatırımcılardır. Bu yatırımcılar, işlemlerin %83’ünü yaratmıştır. Aracı kurum bazında detaylara bakıldığında, bu kategorideki toplam işlemlerin yarısının tek bir aracı kuruma ait olduğu görülmektedir. Aracı kurumlarca yapılan kesin alım-satım işlemleri ile repo-ters repo işlemlerinin önemli bir kısmının yurtiçindeki emeklilik ve yatırım fonları gibi kurumsal yatırımcılar tarafından yapıldığı görülmektedir.

Yabancı yatırımcıların, aracı kurumların kesin alım-satım işlemlerinde sahip olduğu pay %9 iken, repo-ters repo işlemlerinde bu pay sadece %1,5’dir. Yabancı yatırımcıların Türkiye’deki SGMK işlemlerini daha çok bankalar aracılığıyla yaptıkları düşünülmektedir.

Aracı kurumların SGMK repo-ters repo pazarı işlem hacminin hangi bölümler aracılığıyla yapıldığı Çizelge 3.18’de gösterilmiştir.

Çizelge 3.18: Aracı Kurumların Departman Bazında SGMK Repo-Ters Repo Pazarı Đşlem Hacmi Dağılımı 2007 2008 2009 2010 2011 Yurtiçi Satış 57,0% 67,4% 62,5% 58,0% 56,8% Şubeler 7,0% 3,5% 4,0% 5,0% 5,7% Acenteler 4,0% 1,3% 1,5% 1,6% 1,6% Đrtibat Bürosu 0,2% 0,1% 0,2% 0,2% 0,2% Đnternet 0,1% 0,1% 0,2% 0,0% 0,0% Çağrı Merkezi 0,1% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% Yatırım Fonları 25,4% 22,7% 26,0% 29,3% 29,3% Portföy Yönetimi 0,4% 0,6% 0,6% 0,7% 0,7% Kurum Portföyü 5,2% 4,0% 3,8% 4,7% 4,2% Yurtdışı Satış 0,6% 0,3% 1,4% 0,4% 1,5% Toplam 100% 100% 100% 100% 100%

Kaynak: TSPAKB, Türkiye Sermaye Piyasası (2011-2010-2009-2008-2007).

Çizelge 3.18’e göre, repo-ters repo işlemleri ağırlıklı olarak yurtiçi satış (%57) ve yatırım fonları (%29) departmanları aracılığı ile gerçekleştirilmiştir.

Çizelge 3.18 incelendiğinde, aracı kurumların merkezinden yapılan işlemleri gösteren yurtiçi satış bölümünden yapılan işlemler 2008 yılından itibaren 2011 yılına kadar her yıl azaldığı görülmektedir.

Repo-ters repo pazarı işlem hacminin yurtiçi satışlardan sonra ağırlıklı olarak aracı kurumların yönettiği yatırım fonlarına ait işlemler olduğu görülmektedir. Yatırım fonlarına yapılan repo-ters repo işlemleri, 2011 yılı itibariyle toplamın %29,3’ü kadardır.

Tahvil ve bono kesin alım-satım işlemlerinin %18’ini kendi portföyleri için yapan aracı kurumlar, toplam repo-ters repo işlemlerinin %4’ünü kendi portföyleri için yapmıştır. Öte yandan, nominal olarak bakıldığında kurum portföyüne yapılan tahvil ve bono kesin alım-satım işlemleri, repo-ters repo işlemlerinin yarısı kadardır.

Bununla birlikte, departman bazında repo-ters repo işlemleri dağılımında diğerlerine göre önemli sayılabilecek bir yüzdeye sahip olan kurum portföyü dikkat çekmektedir. Kurum portföyü işlemleri 5 yıl boyunca ortalama olarak %4’lerde seyretmiştir.

Çizelge 3.18’de dikkat çeken husus, internet üzerinden yapılan işlemlerin payıdır. Đnternet üzerinden yapılan hisse senedi işlemleri çok yüksek oranlardayken burada neredeyse internet üzerinden hiç işlem yapılmadığı görülmektedir.

Kurumların doğrudan sahip olduğu şubelerden yapılan işlemlerin payı 2011 yılında %5,7’dir. Acentelerin payı 2011 yılında %1,6’dır. Dört yıl boyunca acentelerin payı %1,5’larda seyretmiştir. Ayrıca aracı kurumların merkez dışı örgütleri olarak kabul edilen şube, acente ve irtibat bürosu işlem hacimlerinin toplam hacmin çok küçük bir bölümü (ortalama yaklaşık % 6-7) olduğu görülmektedir. Sonuç olarak, aracı kurumlarda personelin büyük bir kısmının istihdam edildiği yurtiçi satış, şube, acente ve irtibat bürosunda yapılan işlemlerin pay çok düşük seviyelerdedir.