Kesin Alım-Satım Pazarı

Sabit getirili menkul kıymet (SGMK) piyasasında bankalar ve aracı kurumlar birlikte yer alırlar. Bu bölümde yer alan çizelgelerdeki işlem hacimleri, aracı kurum ve bankaların ĐMKB’de ve ĐMKB dışında (tescil) gerçekleştirdikleri işlemleri kapsamaktadır. Bu bölümde, Merkez Bankası ve Takasbank’ın gerçekleştirdiği işlemlere yer verilmemiştir.

Çizelge 3.9 sabit getirili menkul kıymetler piyasasında faaliyet gösteren aracı kuruluşların (banka+aracı kurumlar) kesin alım-satım pazarında gerçekleştirdikleri alım-satım işlemlerini göstermektedir.

Çizelge 3.9: Aracı Kuruluşların Kesin Alım-Satım Đşlemleri (Milyar TL) 2007 2008 2009 2010 2011 Banka - 882 1.102 1.227 1.572 ĐMKB 481 694 754 830 Tescil 401 408 473 742 Aracı Kurum - 123 136 141 127 ĐMKB 118 134 134 123 Tescil 5 2 7 4 Toplam 1.178 1.005 1.238 1.368 1.699 ĐMKB 723 599 827 888 953 Tescil 455 406 411 480 746

Kaynak: TSPAKB, Türkiye Sermaye Piyasası (2011-2010-2009-2008-2007).

Çizelge 3.9’a göre, tahvil ve bonolarda kesin alım-satım işlem hacminde bankaların büyük bir payı vardır. Son beş yıl içerisinde bankalar bu piyasadaki işlem hacmini sürekli olarak arttırmışlardır. Bankaların işlemlerindeki artışa paralel olarak 2011 yılı itibariyle 1.572 milyar TL hacimle birlikte son yılda bir önceki yıla göre yaklaşık olarak %24’lük bir artış görülmektedir.

Aracı kurumların bu piyasadaki işlem hacimlerinin çok düşük olduğu görülmektedir.

Tescil işlemlerinin payı bu piyasalarda yüksek olmakla birlikte tescil işlemleri her geçen yıl payını artırmıştır.

Çizelge 3.10, SGMK piyasasında faaliyet gösteren aracı kuruluşların (banka+aracı kurum) kesin alım-satım pazarında gerçekleştirdikleri işlem hacimlerini aracı kuruluş türleri itibariyle göstermektedir.

Çizelge 3.10: Aracı Kuruluşların Kesin Alım-Satım Đşlem Hacmi Dağılımı

2007 2008 2009 2010 2011

Banka 88,4% 87,8% 89,0% 89,7% 92,6%

Ticari Bankalar 85,6% 85,8% 86,3% 87,1% 90,2%

Kalkınma ve Yatırım Bankaları 2,8% 2,0% 2,7% 2,6% 2,4%

Aracı Kurum 11,7% 12,3% 11,0% 10,2% 7,5%

Banka Kökenli Aracı Kurum 10,4% 9,1% 8,1% 7,8% 5,8% Banka Kökenli Olmayan A.K. 1,3% 3,2% 2,9% 2,4% 1,7%

Toplam 100% 100% 100% 100% 100%

Çizelge 3.10’na göre SGMK faaliyetlerinde bankalar ağırlığını korumaya devam etmişlerdir. Son beş yıl içerisinde bankalar işlem hacimlerini sürekli olarak arttırmış olmakla birlikte 2011 yılı itibariyle kesin alım-satım işlemlerinin %93’ünü gerçekleştirmişlerdir.

Genel olarak, bankaların yaptıkları işlem hacmi bu kadar yüksek olmasına karşın 2011 yılı için bu işlemlerin %90’ını tek başına ticari bankalar yapmıştır. Kalkınma ve yatırım bankalarının payı sadece %2,4’tür.

Toplam işlemlerini son beş yılda sürekli olarak azaltan aracı kurumlar ise, 2011 yılında işlemlerini bir önceki seneye göre %10 azaltmış ve toplam işlem hacminin %7,5’ini gerçekleştirmiştir.

Aracı kurumlar kesin alım-satım işlemlerinin neredeyse tamamını ĐMKB’de gerçekleştirirken, bankalar işlemlerinin yaklaşık yarısını ĐMKB dışında yapmıştır.

Sayıları toplam aracı kurumların üçte biri kadar olan banka kökenli aracı kurumlar, toplam aracı kurum kesin alım-satım işlemlerinin önemli bir kısmını üretmiştir. Bankalar ve banka kökenli aracı kurumlar borçlanma araçları piyasasındaki işlemlerde %98 paya sahip olmuştur.

2007-2011 yılları arasında SGMK piyasasında kesin alım-satım pazarında faaliyet gösteren aracı kuruluşlar (banka+aracı kurum) arasındaki işlem hacmi sıralaması Çizelge 3.11’de gösterilmiştir.

Çizelge 3.11: Toplam Kesin Alım-Satım Đşlem Hacmi Sıralaması

Sıralama Đşlem Hacmi Payı (2007) Đşlem Hacmi Payı (2008) Đşlem Hacmi Payı (2009) Đşlem Hacmi Payı (2010) Đşlem Hacmi Payı (2011) 1 - 5 57,5% 40,2% 37,0% 39,0% 50,9% 6 - 10 15,1% 23,2% 24,5% 25,1% 21,2% 11 - 20 15,1% 20,9% 23,2% 23,7% 17,8% 21 - 50 11,1% 15,2% 14,9% 11,8% 9,7% 51 - 100 1,2% 0,4% 0,3% 0,4% 0,4% 101 ve üzeri 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0%

Kaynak: TSPAKB, Türkiye Sermaye Piyasası (2011-2010-2009-2008-2007).

Çizelge 3.11 incelendiğinde, 2007-2011 yılları arasında kesin alım-satım piyasasında faaliyet gösteren aracı kuruşlar arasındaki işlem hacmi yoğunlaşması, beş

aracı kurumun toplam işlem hacminin %50’sini ürettiğini göstermektedir. Bu aracı kuruluşların hepsi banka kökenlidir.

2011 yılında 39 banka ve 78 aracı kurumun işlem yaptığı bu piyasada, Çizelge 3.11’den de görüleceği gibi aracı kuruluşlar arasındaki yoğunlaşma yüksektir. Bununla birlikte, yoğunlaşmanın bir önceki seneye göre arttığı dikkat çekmektedir. Sıralamadaki ilk 5 kurum toplam işlemlerin yarısını gerçekleştirmiştir. 2010 yılında ise, bu oran %39’dur. Sadece iki aracı kurumun yer aldığı ilk 20 kuruluşun toplam işlemlerdeki payı ise, %90’a çıkmaktadır.

Đlk 20 kuruluşun dışında kalan kuruluşlar, toplam işlem hacminin yaklaşık olarak yalnızca %10’unu gerçekleştirmiştir.

Bu bölümden itibaren, yalnızca aracı kurumların SGMK işlemlerinin yatırımcı ve departman bazındaki dağılımlarına yer verilmiştir. Çizelgeler, TSPAKB’nin aracı kurumlardan topladığı verilerle oluşturmuş olduğu tablolardan alınmıştır. Bankaların verileri dahil edilmemiştir.

Aracı kurumların SGMK kesin alım-satım pazarı işlem hacminin hangi tip yatırımcılar tarafından gerçekleştirildiği Çizelge 3.12’de gösterilmiştir.

Çizelge 3.12: Aracı Kurumların Yatırımcı Bazında SGMK Kesin Alım-Satım Pazarı Đşlem Hacmi

2007 2008 2009 2010 2011 Yurtiçi Yatırımcı 98,2% 92,4% 94,5% 94,8% 91,4% Bireysel 9,1% 7,6% 10,2% 5,3% 4,1% Kurumlar 45,3% 31,0% 27,8% 37,8% 24,9% Kurumsal 43,8% 53,8% 56,5% 51,7% 62,4% Yurtdışı Yatırımcı 1,8% 7,5% 5,5% 5,2% 8,7% Bireysel 0,6% 0,2% 0,3% 0,2% 0,2% Kurumlar 1,2% 7,2% 5,2% 5,0% 8,5% Kurumsal 0,0% 0,1% 0,0% 0,0% 0,0% Toplam 100% 100% 100% 100% 100%

Kaynak: TSPAKB, Türkiye Sermaye Piyasası (2011-2010-2009-2008-2007).

Çizelge 3.12’e göre, genel olarak işlem hacminin çok büyük bir kısmı (beş yıllık yaklaşık % 95) yurtiçi yatırımcılarınca yapılmaktadır. Geri kalan çok küçük bir kısım ise (5 yıllık yaklaşık % 5) yurtdışı yatırımcılarca yapılmaktadır.

Yatırımcı bazında SGMK kesin alım-satım pazarı işlemleri incelendiği zaman, aracı kurumlarca gerçekleştirilen SGMK işlemlerinin ağırlıklı olarak yurtiçindeki

kurumlar ve kurumsal yatırımcılar tarafından yapıldığı görülmektedir. 2011 yılı itibariyle yerli kurumsal yatırımcılar %62,4 ile en büyük paya sahiptir. 2011 yılı içinde işlem hacmi % 40 azalan yurtiçi kurumların toplamdaki payı 13 puan gerileyerek %25’e düşmüştür.

Aracı kurumların tahvil ve bono kesin alım-satım işlem hacmi 2011 yılında bir önceki yıla kıyasla gerilemiştir. Buna karşın, işlemlerini 1,5 kat artıran yabancı yatırımcıların toplamdaki payı 4 puan yükselerek % 8,7’ye çıkmıştır. Yabancı yatırımcı kesin alım-satım işlemlerinin neredeyse tamamı tek bir aracı kurum üzerinden yapılmaktadır.

Aracı kurumların SGMK kesin alım-satım pazarı işlem hacminin hangi bölümler aracılığıyla yapıldığı Çizelge 3.13’te gösterilmiştir.

Çizelge 3.13: Aracı kurumların Departman Bazında SGMK Kesin Alım-satım Pazarı Đşlem Hacmi Dağılımı 2007 2008 2009 2010 2011 Yurtiçi Satış 25,1% 28,6% 33,1% 29,5% 36,4% Şubeler 2,5% 1,9% 1,5% 1,2% 2,7% Acenteler 2,7% 4,9% 0,9% 0,2% 0,1% Đrtibat Bürosu 0,1% 0,0% 0,0% 0,0% 0,1% Đnternet 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% Çağrı Merkezi 0,1% 0,1% 0,1% 0,0% 0,0% Yatırım Fonları 27,4% 27,0% 30,6% 31,6% 31,9% Portföy Yönetimi 1,6% 3,1% 2,8% 2,0% 2,1% Kurum Portföyü 39,3% 27,0% 25,7% 30,5% 18,1% Yurtdışı Satış 1,2% 7,4% 5,3% 5,0% 8,5% Toplam 100% 100% 100% 100% 100%

Kaynak: TSPAKB, Türkiye Sermaye Piyasası (2011-2010-2009-2008-2007).

Çizelge 3.13’e göre, aracı kurumların merkezinden yapılan işlemleri gösteren yurtiçi satış bölümünden yapılan işlemler 2009 yılına kadar sürekli olarak artmış, 2010 yılında biraz geri çekilmiş ancak 2011 yılında tekrar yükselişe geçmiştir. Yurtiçi satışlardaki işlem hacmi 2011 yılında bir önceki yıla göre yaklaşık olarak 6 puan birden yükselerek %36’ya yükselmiştir.

Departman ve yatırımcı bazında dağılım tablosu birlikte değerlendirildiğinde, kurumsal yatırımcıların tahvil ve bono kesin alım-satım işlem hacminin ağırlıklı olarak aracı kurumların yönettiği yatırım fonlarına ait işlemler olduğu görülmektedir. Yatırım

fonlarına yapılan kesin alım-satım işlemleri, 2011 yılı itibariyle toplamın %32’si kadardır.

Bununla birlikte, departman bazında kesin alım-satım işlemleri dağılımında dikkat çekici değişimin kurum portföyünde yaşandığı görülmektedir. Kurum portföyü işlemleri azalmış, 2011 yılı itibariyle payı 12 puan düşerek %18’e inmiştir.

Çizelge 3.13’te dikkat çeken husus, internet üzerinden yapılan işlemlerin payıdır. Đnternet üzerinden yapılan hisse senedi işlemleri çok yüksek oranlardayken, burada neredeyse internet üzerinden hiç işlem yapılmadığı görülmektedir.

Kurumların doğrudan sahip olduğu şubelerden yapılan işlemlerin payı 2011 yılında %2,7’e yükselmiştir. Bu oran 2007’den beri azalmakla birlikte 2011 yılında hızlı artışla 2007 yılındaki rakamında üstüne çıkmıştır.

Acentelerin payı 2011 yılında %0,1 ile en düşük seviyelere gelmiştir. Beş yıl boyunca acentelerin payı hızlı bir biçimde sürekli olarak azaldığı görülmektedir.

Ayrıca, aracı kurumların merkez dışı örgütleri olarak kabul edilen şube, acente ve irtibat bürosu işlem hacimlerinin toplam hacmin çok küçük bir bölümü (Ortalama yaklaşık %2-3) olduğu görülmektedir.

Sonuç olarak, aracı kurumlarda personelin büyük bir kısmının istihdam edildiği yurtiçi satış, şube, acente ve irtibat bürosunda yapılan işlemlerin pay çok düşük seviyelerdedir.

Çizelge 3.13’den görüleceği üzere hızlı artış gösteren oranlardan birisi olan yurtdışı satış hacminin de yıllar itibariyle arttığı gözlemlenmektedir. 2011 yılı itibariyle oran %8,5’tir.