Recep Tayyip ERDOĞAN

Liderlik ve karizmatik liderlik konusunda dikkat çeken bir nokta bazı liderlerin buhran dönemlerinde ortaya çıkarak, halk tarafından „karizmatik‟ olarak atfedilmeleridir. Bu nedenle Recep Tayyip Erdoğan‟ın liderliğini ve bu liderliğin karizmatikliğini incelerken, Erdoğan‟ın lider olarak atfedildiği dönemi de araĢtırmak gerekir.

2002 seçimleri öncesinde Halkın gözünde tüm politikacılar büyük bir itibar kaybına uğramıĢlar, bu nedenle Türk seçmeninde kararsızlık ve yeni bir soluk arayıĢının hâkim olduğundan bahsedilmektedir. Türkiye‟nin içinde bulunduğu ekonomik sıkıntılar nedeniyle halkın geleceği konusunda umutsuzluk, fakirleĢme, toplumun büyük kesimini oluĢturan çiftçi, isçi, memur, emekli ve esnafın açlık sınırında yaĢaması, gelir dağılımındaki adaletsizliğe karĢı derin öfke ve sosyal patlama tehlikesi seçim öncesi dönemlerde gündeme gelen konulardan olmaktadır. Halk mevcut sistemde değiĢiklik yapmak için bir lider arayıĢında olduğunu her ortamda vurgulamaktan çekinmemektedir. Sıklıkla dile getirilen liderin özellikleri ise genç, kararlı, halkın arkasında tek bir vücut gibi birleĢebileceği birisi olarak tanımlanmaktadır.

DenenmiĢ, yıpranmıĢ partilerin artık halk için umut vaat etmemesi, liderlerin yıllardır aynı Ģeyleri tekrarlamaları ve vaatleri yerine getirmemeleri karĢısında

87 halkın kendisini aldatılmıĢ hissetmesi, halkı yeniyi denemeğe iten sebeplerin baĢındadır. Erdoğan, seçim meydanlarında halkın özlemlerine, öfkesine seslenebilmekte çok baĢarılı bir görüntü çizmiĢtir. Halkın Erdoğan‟ın konuĢmalarının içeriğine değil sözlerine bakıyor olması, lider olacak kiĢinin kendilerinin arasından birisi olması-görünmesi gerektiği inancı ve Erdoğan‟ın seçim sürecinde karĢılarında bu beklentiyi sunması, halkın ona doğru yönelmesinin baĢlangıcını oluĢturmuĢtur. Siyasetin kiĢiselleĢtirilmesi ve etkinliğin bir tek Ģahsa indirgenmesi olayını Recep Tayyip Erdoğan‟ın vasfında görmek mümkündür. Kadın kolları çalıĢanlarının her yüz yüze görüĢmede, adayların esnaf ziyaretlerinde çoğunlukla Erdoğan kimliğini ön plana çıkarması tesadüf olmamıĢtır.

Erdoğan‟ın kuĢkusuz üzerinde en fazla durulması gereken özelliği „Halk Adamı‟ doğasıdır. Erdoğan geçmiĢte aĢırı sayılan bir siyasal akımın temsilcisi olmasına karĢın, kiĢisel özellikleri ve nevi Ģahsına münhasır karakteriyle halkla inanılmaz bir bağ kurmuĢ ve kendisini sevdirmiĢ, saydırmıĢtır. Katıldığı cenaze namazlarında tabutu herkesten önce taĢıması, yeri geldiğinde bağırıp çağırması ve halk deyiĢlerini kullanması, oyuncak dağıttığı çocuklara yönelik babacan tavırları ve sözleriyle Erdoğan belki de Türk siyasal tarihinde halk adamı olmayı en çok baĢarabilen ve elitizmden en uzak lider olmuĢtur.198

Böyle bir yapı arzetmesi Erdoğan‟ın kendisini grup üyeleri ile özdeĢleĢtirmesini ve lider olarak kendisinin grupla bütünleĢmesi sonucunu doğurmuĢtur.

Yine Örmeci‟nin yazısında yer verdiği aĢağıdaki ifadeler Recep Tayyip Erdoğan‟ın halka karĢı kendisini anlatırken hitabındaki gücü göstermektedir:

“…Bu noktada Erdoğan‟ın gerçekten çok iyi bir hatip olduğu da vurgulanmalıdır. Kendisini birkaç defa meydanlarda canlı dinleme imkânı bulan bir gözlemci olarak Erdoğan‟ın halk konuĢmalarında izleyicileri adeta büyülediğini ve yüksek sesi ve ilginç tonlama ve vurgularıyla insanları derinden etkilediğini söyleyebilirim. Erdoğan‟ın Ġmam Hatip Lisesi‟nde aldığı hitabet dersleri ve küçük yaĢlarından itibaren iyi bir münazaracı ve Ģiir okuru olması bu özelliğinin geliĢmesinde muhakkak ki çok etkili olmuĢtur…”

Bu hitabet gücü sayesindedir ki, çevresindeki birçok seçmeni etkileyebilmiĢ ve bunun yanı sıra onlara kendisi düĢüncelerini daha net ve anlamlı bir Ģekilde

198 _{Ozan Örmeci, ‘Recep Tayyip Erdoğan’, http://ydemokrat.blogspot.com/search?q=tayyip} (EriĢim Tarihi: 28.04.2012)

88 sunabilmiĢtir. Hiç Ģüphesiz seçmenin birçoğunun etkilendiği davranıĢların baĢında hitabet gücü gelmektedir.

2002 seçimlerinde almıĢ olduğu oylara bakıldığında yukarıda ifade edilenler daha açık bir Ģekilde anlaĢılacaktır. Partisinin almıĢ olduğu oy oranının %14‟ü milli görüĢ tabanını oluĢtururken geriye kalan %35‟lik kesim Erdoğan‟ın kiĢisel ve biraz da AKP‟nin kurumsal karizmasıyla açıklanabilir.199

Henüz hiç tanınmayan bir partinin sadece seçmen üzerinde değil; partinin üyeleri, milletvekili adayları, destekçilerini de ikna edebilecek mesajlara sahip olması gerekmektedir. Bu aĢamada parti baĢkanının liderlik vasfı ve temsil ettiği değerler önem kazanmaktadır. Recep Tayyip Erdoğan‟ın siyasi uygulamaları, hedef seçmen profilinin analizi, AKP‟nin siyasi kimliği, halkın içinde bulunduğu ekonomik ve toplumsal durum değerlendirmeleri haricinde Recep Tayyip Erdoğan‟ın Ģahsi oylarının AKP‟nin oyları üzerinde etkili olduğu düĢünülmektedir.200

AKP‟nin 3 Kasım 2002‟de seçim çalıĢmalarını yönlendiren Arter Ajans‟ın sahibi Erol Olçak‟la Sabah gazetesinde yapılan görüĢmede, Olçak, seçim kampanyasında Erdoğan‟a olan yoğun ilgiden dolayı ajansın, seçim stratejisini lider üzerine kurduğunu açıklamıĢtır. Yine Olçak‟la yapılan görüĢmeye göre, Erdoğan‟ın bazı liderler tarafından eleĢtirildiği, ancak halkın kabullendiği yerli ve basit bir dil kullanması da seçmeni etkilemede önem taĢımıĢtır.201

Erdoğan‟ın imajının önemli dönüm noktalarından birisi de cezaevi sürecidir. Karizmatik liderlik kuramları içerisinde yer alan Conger ve Kanungo‟nun Karizmaya Atıf Kuramı‟na Recep Tayyip Erdoğan‟ı örnek olarak gösterebilmek mümkündür. Recep Tayyip Erdoğan, okuduğu Ģiir nedeniyle hapis cezasına çarptırılmıĢ ve siyaset yasağı almıĢtır. Bu olaylar Erdoğan‟ı halkın gözünde mağdur duruma düĢürmüĢ ve liderliğinde önemli rol oynamıĢtır. Atıf kuramına göre bu durumu söyle açıklamak mümkündür: Erdoğan, halkı için ceza almıĢtır; riske

199 _{Yasin, Aktay, ‘Karizmanın AĢırı Gerçekliği’, Birikim Dergisi, Sayı:163–164, s. 60}

.http://www.birikimdergisi.com/birikim/birikim.aspx?did=1&dsid=149 (EriĢim Tarihi: 28.04.2012) 200

Tuğçe, Gürel,„Türk Siyasi Tarihinde Muhafazakârlık Kimliği ve AKP Örneği Ġncelemesi’, Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, ĠletiĢim Bilimleri Anabilim Dalı, Ġstanbul, 2007, s.131–162.

201_{Hüseyin, Özalp, ‘Erdoğan’ın Ġmaj Makeri’, 7 Kasım 2002, Sabah Gazetesi,} http://arsiv.sabah.com.tr/2002/11/07/s0507.html ( EriĢim Tarihi: 28.04.2012)

89 girmiĢtir. Erdoğan bu konuĢma sonrasında halkın dikkatini yoğun olarak üzerinde toplamıĢ ve halk tarafından karizmatik bir lider olarak atfedilmiĢtir.

AĢağıda yer alan karĢılaĢtırmada karizmatik liderliğin özellikleri ve Recep Tayyip Erdoğan‟ın liderlik özellikleri gösterilmiĢtir:

Karizmatik Liderliğin Özellikleri Recep Tayyip Erdoğan’ın Liderlik Özellikleri

Karizma kavramı, „yetenek‟ manasına gelen eski bir Yunan kelimesinden türemiĢtir. Karizmatik ise kitleler karsısında olağanüstü saygınlığı ve etkileme gücü bulunan bir lider için kullanılır.

Karizmatik liderler, yol gösteren, ilham veren, saygı uyandıran, geleceğe yönelik olumlu düĢünmeye teĢvik eden liderler olarak belirtilebilir.

Recep Tayyip Erdoğan, siyasi parti lideri ve baĢbakan olmadan önce belediye baĢkanı seçilirken de rakipleri arasından sıyrılmayı bilmiĢ ve dikkatleri çekerek Ġstanbul BüyükĢehir Belediye BaĢkanı olmuĢtur.

Bu tarihten itibaren de yaptıkları özellikle medya tarafından ve halk tarafından ilgiyle izlenmiĢ, geleceğe yönelik düĢünceler taĢıması bu doğrultuda vaatlerde bulunması onu farklı ve genç bir lider olarak yavaĢ yavaĢ gündeme taĢımıĢtır. Karizmatik liderler sahip oldukları

öz güvenleri, cesaretleri, konuĢma ve ikna yetenekleri ile baĢkalarını etkileyebilirler.

Erdoğan, pek çok kesim tarafından „alıĢılmıĢın dıĢında‟ olarak nitelendirilmiĢ ve yaptıkları dikkat çekmiĢtir. Rahat hareketleri, halka yakın özellikler göstermesi, konuĢmalarındaki üslup pek çok habere konu olmasını sağlamıĢtır. Max Weber‟e göre karizmatik

liderler, liderlik sahnesinin büyük oyuncularıdırlar. Ġzleyicilerine öz güvenlerini yansıtırlar ve onları ikna ederler. Ġkna yetenekleri üst seviyededir. Lider veya liderlerin gerçekten bu tür yeteneklere sahip olup olmadıkları değil, yönetilenlerin onlarda bu özelliklerin bulunduğu yolundaki inancının olması önemlidir.

Erdoğan, seçimler öncesinde yaptığı konuĢmalarda halka yakın durarak, onlardan biri imajını sergileyerek, hedefini etkilemiĢ, ikna etmiĢtir. Ancak, onun lider olarak dikkat çekmesi, hapis cezası aldığı dönem olarak gösterilebilir.

Ceza almasına neden olan konuĢmayı yaparken hitabet yeteneğini sergilemiĢ ardından, kendisini destekleyen pek çok insan tarafından „mağdur duruma düĢmüĢ ve haksızlığa uğramıĢ‟ olarak görülmüĢtür. „Bu Ģarkı burada bitmez‟ sloganı ile girdiği cezaevinden, kalabalık bir insan grubu tarafından karĢılanarak ayrılmıĢtır.

Weber‟e göre karizmatik liderlerin ortaya çıkmaları ve onlarda aranan nitelikler ile toplumun içinde bulunduğu zaman, karsılaĢtığı sorunlar, ortam ve kiĢilerin inançları, eğilimleri ve beklentileri arasında sıkı bağlılıklar bulunmaktadır.

Erdoğan liderliğindeki Ak Parti 3 Kasım 2002 seçimlerine, kurulduktan 14 ay sonra katılmıĢ ve tek basına iktidar olabilecek oyu alarak seçimlerden çıkmıĢtır. O dönemde Türkiye‟nin içinde bulunduğu siyasi dönemi iyi değerlendirmek gerekir.

Koalisyon hükümetlerinden ve yaĢanılan anlaĢmazlıkların ardından, toplumun yeni bir lider, bir umut aradığı dönemde, Recep Tayyip Erdoğan liderliğindeki AKP, gerçekleĢtirdiği etkili kampanyalar sonrasında halkın dikkatini çekmeyi baĢarmıĢtı. Liderin ön planda tutulduğu bu kampanyalar sonrasında Erdoğan yeni bir umut

90

olarak görülmeye baĢlanmıĢtı.

Kendisi de partisinin kuruluĢ dönemini Ģu Ģekilde tanımlamıĢtır:202 _{(27 ġubat 2007 AKP Grup} Toplantısı) “Partimizin kuruluĢunda bildiğiniz gibi

bir ifade kullanmıĢtık. Ak Parti „değiĢim‟ kavramıyla siyasete giriyor demiĢtik. O zamanlar değiĢim Türkiye‟nin gündeminde çok farklı tanımlamalarla çok farklı yorumlarla yer bulmuĢtu. Çünkü Ak Parti değiĢimin adresiydi ve bunu ifade ederek bizler siyasete giriyorduk. Türkiye‟nin, Türk milletinin güçlü değiĢim iradesi bu nedenle de 15 ayda Ak Parti‟yi iktidara taĢıdı.”

House‟a göre karizmatik liderlik tarzı, bir liderin izleyiciler tarafından değer verilen özellikleri üzerinde yoğunlaĢır.

Liderlik özellikleri arasında bir liderin dürüstlüğünü, ikna kabiliyetini, sosyo-demografik özelliklerini ve hitabetini sayabiliriz.

Recep Tayyip Erdoğan‟ın hitabet yeteneğini ön plana çıkartırsak, onun karizmatik bir lider olarak görülmesinde bu özelliğinin oldukça etkili olduğunu söyleyebiliriz.

Conger ve Kanungo‟ya göre, liderin vizyon belirleme, ihtiyaçlara duyarlılık gösterme, sıra dıĢı davranıĢ sergileme, kiĢisel risk üstlenebilme, mevcut durumu sürdürmeme gibi özellikleri vardır.

Erdoğan‟ın siyasi bir lider olarak seçilmesinde, onu izleyenlerin büyük etkisi vardır. Seçim çalıĢmalarında veya daha önce içinde bulunduğu siyasi oluĢumda Recep Tayyip Erdoğan bazı yönleriyle dikkati çekmiĢ ve ona, izleyenleri tarafından karizmatiklik atfedilmiĢtir diyebiliriz. Erdoğan hitap ettiği grupları iyi analiz ederek onların ihtiyaçlarına cevap verecek Ģekilde, anlaĢılır bir dille konuĢmayı baĢarmıĢtır.

Erdoğan, bugüne kadar halkın karĢısına çıkmıĢ liderlerden farkını her fırsatta dile getirmiĢ, “fildiĢi kulelerden” gelmediğini belirterek sıra dıĢı bir davranıĢ sergilemiĢtir.

Erdoğan, mevcut durumu sürdürmeme adına, yenilikler yapmaktan yana olduğunu, kendilerinden önce yapılanları eleĢtirerek belirtmiĢtir.

Shamir ve arkadaĢları, karizmatik liderlik konusunda benlik kavramı kuramını geliĢtirmiĢlerdir. Buna göre, liderin aktaracağı vizyonun izleyicilerin kimlikleri ve değerleri ile uyumlu olması halinde, liderin motivasyonel etkisinin güçlü bir biçimde ortaya çıkacağını savunmuĢlardır.

Bu kurama göre, izleyiciler kendi öz değerlerini ve kimliklerini paylaĢıyor olarak algıladıkları lideri aktif biçimde seçmektedir. Bu nedenle karizmatik liderin izleyicilerini anlayabilmesi için, onların ihtiyaç, değer ve öz kimliklerine uygun davranıĢ göstermesi son derece önem taĢımaktadır.

Recep Tayyip Erdoğan, 3 Kasım 2002 Genel Seçimleri öncesinde kendisini halka “kimsesizlerin kimi, sessiz yığınların sesi” olarak tanıtmıĢtır. Böylece halka yakın hatta “halktan biri” imajını pekiĢtirmiĢtir. Erdoğan, halktan biri oluĢunu en belirgin Ģekilde konuĢma tarzıyla göstermiĢtir; yaĢantısını ve geçmiĢini her zaman vurgulamıĢtır.

“Tayyip Erdoğan‟ın hikâyesi benim değil, mağdur milletin kendi öz hikâyesidir.” Diyerek halka ne kadar yakın olduğunu belirtmiĢtir.

Erdoğan‟ı kendisine yakın bir lider olarak gören seçmen, onun karizmatik bir lider olduğunu da düĢünmektedir.

Kaynak: AyĢe Aslı Yıldırım, ‘Siyasal ĠletiĢim Sürecinde Hitabet Sanatının Kullanılmasının Liderin BaĢarısına Etkisi: Recep Tayyip Erdoğan Örneği’, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler

Enstitüsü, Halkla ĠliĢkiler ve Tanıtım Ana Bilim Dalı, Ankara, 2008, s.74–77.

91