Psikolojik Şiddet (Mobbing) ve (Cinsel) Taciz İlişkisi

Cinsel ayrımcılığın bir şekli olarak kabul edilen cinsel taciz, etik değerlere aykırı davranış şekillerinden bir tanesidir. İşyerinde cinsel taciz olarak nitelendirilen davranışlar konusunda bütüncül bir tanım üzerinde henüz bir fikir birliği bulunmamaktadır. Hangi davranışların taciz olduğu, hangi davranışların taciz olmadığı ve sınırlarının olup olmadığı tartışma konusudur (Şimşek, 1999:79). Bu durumun nedeni, cinsel tacizi tam olarak tanımlamanın ve kapsamını belirlemenin zor ve mağdurun yorumuna göre değişken olmasındandır (Savaş, 2007:35). Her ne kadar cinsel taciz kavramı üzerinde ortak bir tanım yapmak güç olsa da Dünya Özgür İşçi Sendikaları Konfederasyonu (ICFTU) Kadın Komitesi’nin yapmış olduğu tanıma göre, “İşyerindekiler tarafından, tekrar edilen ve istenmeyen, sözle, vücut hareketleri ile veya jestleri ile gerçekleştirilen her yaklaşım, cinsel bakımdan küçümseyici her beyan, cinsel ayrım güden her söz”, cinsel taciz larak değerlendirilmektedir (Şimşek, 1999:79).

Başka bir tanıma göre cinsel taciz, cinsel doğaya yönelik istenmeyen sözlü, sözsüz ya da fiziksel biçimde gösterilen ve mağdur kişinin onurunu incitmek amacıyla yapılan, özellikle gözünü korkutma, küçük düşürme, alçaltma ve iftira çerçevesi içinde gerçekleştirilen davranışlar şeklinde tanımlanmaktadır (IG Metal, 2003:12-13’den aktaran Kutlu, 2006:18). İşyerinde cinsel tacizi, mağduru tarafından

hiçbir şekilde istenmeyen cinsel nitelikli davranış şeklinde tanımlamak da mümkündür (Aydın, 2002:91).

Cinsellik içeren ifadeler (imalar), istenmeyen fiziksel dokunuşlar, karşı tarafın (çoğunlukla kadının) istemediğinin belirtilmesine rağmen sürekli olarak yinelenen flört teklifleri, cinsel içerikli "Şaka"lar, fiziksel baskı, zorlama ya da içinde cinsel içerikli fıkra veya resimlerin yer aldığı elektronik postalar iş yerinde cinsel tacizin belirgin örnekleridir. İş yerinde cinsel taciz, çalışanın, iş yaşamıyla ilgili sürecini, durumunu/koşullarını, işine devam edip edemeyeceği ya da o işe alınıp alınmayacağı ile ilgili kararları etkileyen davranışlardır. Bunun yanında sindirici/yıldırıcı, düşmanca ve saldırganca bir iş ortamı yaratan karşılığı olmayan cinsel ilişki talepleri ya da bu tür bir ilişkiye girmeye yönelik zorlamalarla belirgin olan bir cinsiyet ayrımcılığıdır (Barling, Rogers ve Kelloway, 2001’den aktaran Solmuş, 2005:3).

Cinsel ayrımcılıkla ilgili araştırmalarda bazı görüşler bu olguyu cinsel ayrımcılık özelinde, bazı görüşler da kişilik ve insan hakları kapsamında değerlendirmekte, işyerinde yaşanan/yaşatılan cinsel taciz aşamasında ise iş etiği, meslek etiği gibi kavramların etkileşimi devreye girmektedir. Bu nedenle cinsel tacizin tanımı ve kapsamının sınırlarının çizilmesi konusundaki belirsizliklerin yanı sıra aynı zamanda hangi konu başlığı altında irdelenmesi gerekliliği ile ilgili olarak farklı görüş ve yaklaşım tarzlarının ortaya çıktığını görmek mümkündür (Baypınar, 2005:423).

Cinsel taciz tanımlamalarında dikkat çeken özellikler aşağıdaki gibi sıralanabilir (Baypınar, 2005:419);

- Cinsel nitelikteki davranışların bazıları, niteliği gereği taciz oluşturmakla beraber, bazıları maruz kalan kişiye bağlı olarak faklı nitelendirilebilir. Bu nedenle istenmeyen davranışlar da cinsel taciz oluşturur.

- Cinsel taciz oluşturan davranışların mutlaka cinsel nitelikli olması şart değildir. Cinsel nitelikli olmasa da kadına ve erkeğe cinsiyetinden dolayı yöneltilen davranışlar da cinsel taciz oluşturur.

- İşyerinde cinsel taciz, istihdamda cinsiyet ayrımcılığı olarak kabul edildiği için, bir davranışın cinsiyet ayrımcılığı anlamında cinsel taciz oluşturabilmesi için, davranışın bir istihdam/çalışma koşulu haline gelmesi şarttır. İstihdam koşulu haline gelmemiş olan bir davranış, cinsel taciz niteliğine sahip olsa da, istihdamda cinsiyet ayrımcılığına yol açmayacağından, mevzuatın sağladığı korumanın dışında kalınacaktır.

Kadın cinsiyeti bakımından, en önemli psikolojik şiddet faktörü cinsel tacizdir. Genel olarak, kadın işgörenin istihdamının veya iş ile ilgili kazanımların, cinsiyetinden ötürü istenmeyen bir koşula bağlanması olarak tanımlanan ve mağdurlarının genellikle kadınlar olduğu cinsel taciz, tüm ülkelerde yaygın ve ciddi bir psikolojik şiddet faktörüdür (Tutar, 2004:79). Cinsel taciz, hayatın her aşamasında ve her yerde karşılaşılabilen bir olay olmasına rağmen, iş ilişkisinin kendine has özelliğinden kaynaklanan güçler dengesinin işçi aleyhine olması ile işçinin işverene ve amirlerine her türlü bağımlılığı nedeniyle işyeri, cinsel tacizin en yaygın gerçekleşebileceği bir ortam olarak karşımıza çıkmaktadır (Onaran, 2000:261; Bakırcı, 2000:19).

Namie ve Naime (1999) psikolojik taciz eylemlerinin işyerlerinde daha çok kadınların mı yoksa erkeklerin mi başına geldiği ya da kadınlar tarafından mı yoksa erkekler tarafından mı yapıldığı konusunda ulusal temelde belirli/özel bilgilerin henüz oluşmadığını belirtmişlerdir. Bununla birlikte kimi çalışmalar, mobbing eylemlerinin kadınlar üzerine daha çok yoğunlaştığını belirtmektedirler (Namie and Naime, 1999:271).

Duygusal tacizden cinsel tacize veya tam tersi yönde geçişlere sıklıkla ratlanmaktadır. Her iki durumda da mağdur aşağılanır ve üzerinde keyif sürdürülebilecek bir obje olarak görülür. Bu bağlamda mobbing ve cinsel taciz durumları çok büyük benzerlikler göstermektedir (Kutlu, 2006:19). Fakat bu görüşe ters olarak, Spratlen (1995) mobbing ile cinsel tacizi ayrı olarak düşünmektedir. Spratlen tarafından mobbing, “Muhatabın, hoş karşılanmadığı, istenmediği, akılsız olduğu şeklinde algıladığı,-cinsel ve ırksal yönleri olmayan- durumlar ya da davranışlar” olarak tanımlanmaktadır (Spratlen, 1995:285-297).

Mobbing ve taciz kavramları bir arada kullanılmakla birlikte aralarındaki farklar aşağıdaki tablodaki gibi özetlenebilir (http://bullyonline.org);

Tablo 1.2. Mobbing ve Taciz Arasındaki Farklar

TACİZ MOBBING

Büyük oranda fiziksel güç kullanılır. Saldırı kişinin özel alanına ve sahip olduklarına yöneliktir. Açık ve son derece sert bir fiildir.

Özellikle psikolojiktir, daha sonra fiziksel yıldırmaya dönüşebilir.

Genellikle bireysel özelliklerden kaynaklanır.

Herhangi birine yönelik olarak gerçekleştirebilir, mağdurlar ise daha çok kırılgan kişilik özelliği gösterirler. Daha çok cinsiyet, ırk, önyargı gibi

faktörlere bağlıdır

Önyargıdan daha çok asıl neden rekabettir.

Münferit, birden fazla veya daha çok olaydan meydana gelebilir.

Birçok küçük olayın birleşiminden oluşur, her bir olay ayrı ayrı incelendiğinde dışarıdan münferit görünür.

Taciz edilen kişi taciz edildiğinin bilincindedir.

Mobbinge uğrayan kişi günler, haftalar hatta aylar boyunca mobbinge maruz kaldığının farkında olmayabilir. Olumsuzluklardan kendini sorumlu tutabilir

Özellikle fiziksel ve/veya cinsel taciz şeklinde gerçekleştiğinde örgütteki diğer çalışanlar durumu fark eder.

Çok az insan mobbing davranışlarının farkındadır.

Genellikle küfürlü, argo kelimelerle ifade edilir.

İşyerinde mobbing eylemleri, önemsiz gibi görünen sürekli eleştirilerle, az çaba harcandığına dair yanlış iddialarla ve şahit yokken kullanılan küfürlü kelimelerle mağduru çıkmaza sokar. Genellikle avcının avını yakalaması

gibi bir sahiplik ilişkisi vardır.

Mobbing davranışlarıyla kurban kontrol altına alınır, aşağılanır. Bu durum gerçekleşmezse hedef elimine edilir. Daha çok açık güçlü bir nedeni vardır. Hedef, yeterli, ehliyetli veya popüler

kişilik özellikleri nedeniyle seçilir Taciz maço imaj, toplumsal kabul için

gerçekleştirilir.

Mobbing davranışları kapalı kapıların arkasında gerçekleştirilir.

Taciz hem iş hem de özel yaşamda devam eder.

Mobbing davranışları daha çok işyerinde görülür.

Genellikle üstünlük kurmak amaçlanır. Mobbingde, tehdit edilen kişinin kontrolü amaçlanır.

Saldırganın genellikle öz disiplini yoktur.

Mobbing davranışında bulunan haset ve kıskançlık duyguları taşır.

Kaynak: http://bullyonline.org/workbully/bully.htm#Types%20of%20bullying, 2007