Psikolojik Şiddet (Mobbing) İzleyicilerinin Kişilik Tipleri ve

Psikolojik şiddet mağdurları, karşı karşıya kaldıkları olumsuz olaylara karşı çevrelerinden gelebilecek yardımlara gereksinim duymaktadırlar. Fakat bazen çekingen olmalarından, bazen de gururlarından ötürü çevresindeki kişilerden yardım isteyememektedirler. Psikolojik şiddete maruz kalanların çevresinde bulunan diğer kişiler, psikolojik şiddet sürecinin içinde yer almıyor gibi gözükseler de, söz konusu olumsuz olaylarda, dolaylı olarak rol oynamaktadırlar. Bu nedenle süreç içinde, psikolojik şiddet uygulayan kişinin hiyerarşik konumunun önemi kadar, izleyicilerin konumunun da önemli bir unsur olduğunun dikkate alınması gerekmektedir (Tınaz, 2006:107).

İşyerinde ortaya çıkan psikolojik şiddet olaylarında, psikolojik şiddet uygulayanlar çoğunlukla tek başına değildirler, çevrelerinde söz konusu olumsuz tavırlara sessiz kalan hatta destekleyen başka çalışanlar da vardır. Grup desteğini almak psikolojik şiddet uygulayan açısından önemli bir unsurdur. Diğer kişiler grup psikolojisi ile hareket ederek ve gruptan dışlanmak, hatta kendilerinin de kurban olması korkusunu yaşayarak söz konusu olumsuz davranışlara sessiz kalmayı tercih edebilmekte veya psikolojik şiddete destek olabilmektedirler (Beasley ve Rayner, 1997:178).

Psikolojik şiddet sürecinde izleyici olarak rol alanlar, iş arkadaşları, amir ve yöneticiler gibi çoğunlukla sürece doğrudan katılmayan, ancak bir şekilde süreci algılayan ve yansımalarını yaşayan, bazen de sürece katılan kişilerdir (Tınaz, 2006:106). Buna bağlı olarak psikolojik şiddet izleyicilerinin, psikolojik şiddet mağduru ve psikolojik şiddet uygulayanlardan ayrıldığı noktanın, bu kişilerin konumlarından dolayı etkinliklerindeki farklılıktan kaynaklandığı söylenebilir (Tınaz, 2006:109).

Kanadalı çalışan kadınlarla gerçekleştirilen bir araştırmada, psikolojik şiddet uygulayıcılarının %47’sinin mağdur durumuna düşen kişinin iş arkadaşları olduğu,

ayrıca Amerikan ordusunda gerçekleştirilen bir başka araştırmada da psikolojik şiddet uygulayıcılarının %45’inin çalışanın iş arkadaşları olduğu belirlenmiştir (Aydemir, 2007:43).

Psikolojik şiddet konusunda izleyici olanlar ve davranışlarına ilişkin özellikleri aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür (Tınaz, 2006:107);

• Psikolojik şiddet süreciyle hiçbir ilgisi yok gibi gözüken iş arkadaşları, amirler veya ast konumunda çalışanlar, gerçekte psikolojik şiddet uygulayanlarla birliktedir fakat öyle değilmiş gibi mağdura karşı iki yüzlü davranırlar,

• Psikolojik şiddet olgusuna ilişkin herhangi bir sorumluluğu kabul etmekten kaçınırlar; ancak süreç içerisinde kendilerini arabulucu gibi gösterme gayreti içindedirler,

• Genellikle kendilerine oldukça güvenen kişilerdir. Bazı durumlarda taraflardan birine duydukları yakınlığı açıkça belli ederler bazen de kesinlikle ikisine de yanaşmazlar,

• Bazı durumlarda çatışmanın doğrudan anahtar kişileri konumunda yer alabilirler.

Psikolojik şiddet izleyicileri, herhangi bir kişiye karşı uygulanan psikolojik şiddet olaylarında, ya olaylara müdahale etmeden ilgisiz kalmayı tercih etmekte, ya da etkin bir şekilde psikolojik şiddet olaylarına katılmaktadırlar. Psikolojik şiddet sürecinde rolleri yokmuş gibi davranmaları yani ilgisiz kalmaları sonucunda, psikolojik şiddet mağduru bu süreçte yalnız kalacaktır. Fakat sağlıklı bir iş ortamı için, psikolojik şiddet olaylarına şahit olan kişilerin, söz konusu olumsuz davranışlara karşı tepki göstermesi ve müdahalede bulunması önemli bir unsurdur. Literatürde, psikolojik şiddet uygulayanlar tarafından kurban durumuna düşürülen kişilere karşı gerçekleştirilen eylemlere engel olmak yerine, birebir düşmanı olmasa da psikolojik şiddet uygulamalarına destek veren kişilere daha çok rastlanmaktadır. Bu tür kişilere ise, “Yardımcı mobbingci” adı verilmektedir. Bu kişiler, çoğu kez gerçek psikolojik şiddet uygulayıcılarının herhangi bir düşüncesine inandıkları için kendileri de böyle bir süreç içine girerler (Tınaz, 2006:108-109).

Vartia ve Hyyti tarafından yapılan araştırmada, kendilerine yönlendirilen psikolojik şiddet davranışı olmasa bile, olumsuz uygulamalara tanıklık eden kişilerin de psikolojik sorunlar yaşayabilecekleri ortaya konmuştur (Vartia ve Hyyti, 2002:6). Fakat herhangi bir kişi giyim tarzı, yaşam tarzı, çalışma şekli, konuşma şekli ve milliyeti gibi farklı özelliklerinden dolayı psikolojik şiddete maruz kalırsa, psikolojik şiddet uygulayıcısının, kendi benzerlerini, kurbana karşı istediği yönde ikna etmesi ve oyununa onları da katması veya başka bir deyişle kendine yardımcı bulması çok daha kolay olmaktadır. İzleyicileri, psikolojik şiddet davranışlarına engel olmaktan alıkoyan nedenlerin başında da, zaman içinde kendilerinin de psikolojik şiddet kurbanı olarak seçilebileceklerinden korkmaları yer almaktadır (Tınaz, 2006:108- 109).

Sergiledikleri davranış tarzlarına göre psikolojik şiddet izleyicileri; diplomatik izleyici, menfaatçi izleyici, ilgili izleyici, bir şeye karışmayan izleyici ve son olarak da ikiyüzlü davranan izleyici olmak üzere 5 grup içinde sınıflandırılabilmektedir (Tınaz, 2006:110-112).

2.1.3.1.1. Diplomatik İzleyici

Diplomatik izleyici grubunda, bir çatışma olgusu karşısında daima uzlaşmadan yana olan kişiler yer almaktadırlar. Bu izleyiciler genelde arabulucu rolü üstlenmelerinden dolayı herkes tarafından sevilen kişilerdir. Fakat alınacak kararlarda, fikirlerinin alınması başkalarının kıskançlığına neden olabileceğinden, dolayı nefret edilen kişi durumuna düşebilmektedirler. Bu tarz izleyici, örgüt içinde aldığı tepkiler sonucunda ileride kurban konumuna düşme tehlikesi ile karşı karşıyadır.

2.1.3.1.2. Menfaatçi İzleyici

Menfaatçi izleyiciler, psikolojik şiddet uygulayıcıları ile işbirliği yaparak psikolojik şiddet uygulayanlara destek veren kişilerdir. Psikolojik şiddet

uygulayanlara çok sadıktırlar. Başka bir ifadeyle bu tip izleyiciler psikolojik şiddet uygulayıcılarına adeta emir eri gibi davranırlar. Fakat bu özelliklerinin pek fark edilmesini istemezler. Kendisini güvenilir bir iş arkadaşı gibi göstermeye çalışsalar da, amirlerinin bir başka kişiye psikolojik şiddet uyguladığını anladıkları zaman ona destek vermekten geri kalmazlar. Bu kişiler, genellikle kurban üzerinde yaptıkları etkinin korkunç sonuçlarının farkında değildirler. Bunun sonucunda da çaresiz kurban, herkesin ona karşı cephe aldığını veya dışlandığını hissetmektedir.

2.1.3.1.3. İlgili İzleyici

İlgili izleyiciler, işyerinde psikolojik şiddetin yarattığı gergin havadan hoşlanmayan, bu nedenle de ve kurbana yardım etmeye çalışan veya en azından bir çözüm üretme gayreti içinde olan izleyicilerdir. Bazen yardım çabalarını abartarak, başkalarının özel alanlarına ve konularına zorla girmeye çalışır ve bu konuda ısrarcı davranırlar. Bundan dolayı yardım arayışı içindeki mağdur konumundaki kişiler dahi, zamanla bu durumdan rahatsız olabilmekte ve çok geçmeden bu kişiyi, soruları ile kendini rahatsız eden ve strese sokan ikinci bir mobbingci olarak algılamaya başlayabilmektedirler.

2.1.3.1.4. Bir Şeye Karışmayan İzleyici

Psikolojik şiddet uygulayanların aşağılayıcı ve yıkıcı davranışları karşısında sessiz kalan ve belki de psikolojik şiddet davranışlarından zevk duyan kişilerdir. Bu sayede psikolojik şiddet davranışlarının devam etmesine göz yumarlar. Bu tip izleyiciler, ortaya çıkmaktan ve herhangi bir şeye karışmaktan hoşlanmazlar. Aksi takdirde başkalarının, onun bu işte parmağı olduğunu düşünebileceğinden çekindikleri için konuyla ilgili hiçbir beyanda bulunmamayı tercih ederler. Psikolojik şiddet uygulayanlara, kötü emellerini gerçekleştirmede yardımcı olmamakla birlikte, sergiledikleri suskunlukla, kurbana yönelik taciz ve şiddet davranışlarını engelleyici bir girişimde de bulunmazlar.

2.1.3.1.5. İki Yüzlü Davranan İzleyici

İki yüzlü davranan izleyiciler, görünüşte hiçbir şeye karışmayan bir birey izlenimi oluştursalar da, gerçekte belli bir görüş ve düşünceye hizmet eden kişilerdir. Bu tarz izleyiciler, sonunda psikolojik şiddete destek çıkarlar veya kendilerine de psikolojik taciz uygulanacağından korkarak kurbana yardım etmeyi reddederler. Bu tip izleyicilerin davranış tercihi, kendilerini sağlama almak yönünde olduğundan dolayı bu kişiler, psikolojik şiddet uygulandığını fark etmediklerine dair yalan dahi söyleyebilecek kişilerdir.

2.2. PSİKOLOJİK ŞİDDETİN (MOBBING’İN) TARAFLAR