Propaganda Etkisi

Propaganda genel anlamıyla; bir inanç, düşünce doktrin vb. durumları başkalarına tanıtmak, benimsetmek amacıyla söz ve yazı ile yapılan faaliyetler olarak tanımlanmaktadır (Sami, 1985:1084). Fakat günümüzde propaganda en etkili şekilde medya ile yapılmaktadır. Kitle iletişim araçlarında yazılı, sözlü ve görüntülü yayım ve yayıncılık yoluyla propaganda eylemi gerçekleştirilmektedir. Siyasi, ekonomik, sosyal konular, spor, din, eğitim vb. konularda toplumun desteğini almak için medya yolu ile propaganda gücü kullanılmaktadır. Bireyler üzerinde oldukça etkili olduğu kabul edilen propaganda, günümüzde politikacılar tarafından

özellikle siyasetle doğrudan ilgisi olmayan kişileri etkilemek ve onları kendi taraflarına çekmek amacıyla kullanılmaktadır (Aslanel, 1993:75).

Gelişen uydu teknolojisinin sağladığı büyük olanaklar ve internet üzerinden yapılan yayınlar sayesinde bir anda çok geniş halk kitlelerine ulaşma olanağı veren televizyon en etkili propaganda aracı olmuştur. Siyasilerden, sivil toplum örgütlerine ve diğer baskı guruplarına kadar birçok unsur toplumlara yönelik mesajlarını televizyon formatını kullanarak iletmektedirler. Propagandanın kullanım alanı ve unsurlarının günümüzde bir sınırı bulunmamaktadır. Tüketime yönelik bir reklam propagandasının niteliğine göre bireylerin çeşitli ihtiyaçları ortaya çıkartılarak, bu ihtiyaçlarını nereden ve nasıl temin edecekleri de empoze edilmektedir (Özkalp, 1990:91).

Medya yolu ile yapılan propaganda son derece etkili olmaktadır. Bu yönü ile propaganda bireyleri ikna etme bakımından birey ve topluma yeni bir sosyolojik boyut kazandırmıştır. Bunun sonucu olarak propaganda kitle iletişim araçlarıyla özdeşleşerek ve önem kazanarak bireylerin tutum ve kanaatlerini etkilemekte, davranışlarını kontrol altına almayı hedeflemektedir (Alav, 2001:80-81). Bu bakımdan medya üzerinden propaganda yapmanın en önemli nedeni çok geniş kitlelere, aynı anda ulaşarak, bireylerin ve kamuoyunun tutumu, kanat ve fikirlerine etki edebilmektir.

5.5. Bireye Etkisi

Meydanın birey ve toplum üzerindeki etkisi ile ilgili birçok bilimsel araştırma yapılmış, yine birçok kuruluş ve çeşitli sektörlerce bu konuda tartışmalar yapılmış ve teoriler üretilmiştir. Bu araştırmalar ve ortaya konan teorilerin ortak olan yargısı, medya, birey ve toplumu olumlu ya da olumsuz ama mutlaka etkilemekte ve yönlendirmekte olduğudur. Medya, kişilerin toplumla bütünleşmesinde toplumun kültürünü tanıması ve özümsemesinde, yeni değerler kazanmasında, inanç tutum ve hatta davranışlarında değişiklik oluşmasında önemli rol oynamaktadır. Fakat bu etkileşimin derecesi bazı unsurlara bağlı bulunmaktadır. Bireylerin medya aracılığı ile gönderilen mesajlara açık olup olmamaları, medyayı ne oranda takip ettikleri ve medya kanalıyla kendilerine ne tür mesajlar ulaştırıldığı gibi unsurlar bunlardan bazılarıdır (Aslanel, 1993: 49). Medyaya olan açıklık, insanların ve içinde bulundukları toplumun sosyal yapısı, eğitim, gelenek ve

görenek, geleneksel ya da modern toplum olma durumlarına bağlı bulunmaktadır. Bu durumda medyanın ortak hedefi, toplumdaki bireylerin düşüncelerine etki ederek belirli bir senteze varmak ve ortak bir davranış biçimi oluşturmaktır (Özkalp, 1990:92). Bu süreç yaşanırken birey ve toplumun sosyo- kültürel, sosyo- ekonomik, toplumsal yapısının homojen ve heterojenliği, dil farklılıkları, din ve mezhep yapıları gibi etkenlerin varlığı unutulmamalıdır. Medya bu etkenlerin tümüne ya da bir bölümüne etki edecek mesajlar üretmektedir. Burada hemen belirtmek gerekir ki; bu etkileşim toplum yapısına göre farklılık gösterecektir. Medya toplumsal bütünlüğü sağlama yönü ile son derece önemli ve etkili olmaktadır. Bu nedenle medya art niyetli kullanıldığında çok tehlikeli bir toplumsal silaha dönüşebilmektedir. Bu olumsuzluğun yaşanmaması için birçok ülkede medya kuruluşlarını denetlemek üzere özerk denetleme kuruluşları oluşturulmuştur (Alav, 2001: 82). Türkiye’de bu denetleme görevini Radyo Televizyon Üst Kurulu (RÜTÜK) üstlenmiştir.

Medya bireylerin ufuklarını açarak evrensel düşünmelerini sağlamakta ve onları aynı zamanda eğitmektedir. Bunun yanında toplum bilinci oluşturarak insanların birlikte hareket etmelerine öncülük etmektedir. Toplum bilinci hedefi aslında gündem belirleme ve kamuoyu oluşumu sürecinin sonuçları arasında yer almaktadır. Medya bu amaçla gündeme taşıdığı olay ve konularla ilgilenen yandaşları kolayca bulabilmektedir. Toplum bilinci oluşması ile bireyler medyanın gündeme taşıdığı sorunları sahiplenmekte ve birlikte hareket etme, aynı şeyleri konuşma gibi eylemleri sergilemektedirler.

Medya toplumdaki bazı bireyleri diğerlerine oranla daha çok etkilemektedir. Etkilenen bu bireyler medyadan almış oldukları mesajları yüz yüze iletişimle kısa sürede kendi eğilimlerine yakın çevrelerine ulaştırırlar. Đletilen bu mesajlar toplumun doğruları ile çatışmadığı sürece etkili olmaktadır (Aslanel, 1993: 53-54). Bireyin ve toplumun doğruları ile örtüştüğü sürece medyadan gelen mesajlar bireyi olumlu etkileyecektir. Ancak mevcut doğruları ile çelişir ise birey bundan olumsuz etkilenecektir. Her iki durumda da medya ile iletilen mesajlar bireye ve belli bir gruba has olmaktan çıkarak, paylaşılabilir bir yapı kazanmaktadır (Hazar, 1996:154). Bu değerlendirmeyi özetleyecek olursak; medya bireyi ve toplumu her yönü ile etkilemekte, birey ve topluma olumlu ya da olumsuz etki edebilmektedir.

5.6. Kamuoyuna Etkisi

Medya, yaptığı yayın ve yayımlarla toplumun değişik kesimlerine haber içerikleriyle mesajlar göndermekte ve bu yolla gündem oluşturma, dikkat çekme, haber verme, tutum ve kanaatlere etki ederek, değiştirme gibi fonksiyonları ifa etmekte ve bunun sonucunda da kamuoyu oluşturduğu kabul edilmektedir. Genel manada düşünüldüğünde medya yayım ve yayınları ile geniş kitleyi, yani bir bütünü hedef alarak, etkilemektedir. Medya kavramı içerisinde kamuoyunu etkileme sürecinde en önde televizyon yer almaktadır. Etki ve tesir yöne ile televizyon kamuoyu oluşumunda birey ve toplum üzerinde önemli güce sahip bulunmaktadır Televizyon ve uydu teknolojisinin işbirliğiyle coğrafi uzaklıklar ortadan kalkmış, alan sınırları yok olmuştur. Bu teknoloji sayesinde ses ve görüntü bir bütün halinde topluma çok hızlı olarak iletilmektedir. Bu yönü ile televizyon yazılı basından daha farklı bir işlev ve farklı bir etkileme sürecine sahip bulunmaktadır. Televizyon kamuoyunu bilgilendirmede anında görevini yerine getirmekte ve bu yönü ile yazılı basına göre çok üstün olduğunu kabul ettirmiştir. Bu özellikleriyle televizyon ve radyo, basılı kitle iletişim araçları olarak sınıflandırdığımız gazete, dergi ve kitaplardan farklı bir yapı ve işleve sahip bulunmaktadır (Alav, 2001:84-85). Bireylerin ve toplumun haber mesajları ile etkileşimleri televizyon ve radyo aracılığıyla sağlanmakta, bu etkileşimin detay unsurları ise yazılı basın aracılığı ile verilmektedir.

Medyanın gündem oluşturması ve kamuoyunu etkilemesi açık toplum yapısına bağlıdır. Açık toplum kavramından şu anlaşılmalıdır: Birey ve toplumun modern toplumun özellikleri olan demokratik, katılımcı, etkileşimci, denetleyici olması sivil toplum örgütlerinin yoğun ve etkin olması, çok sayıda kitle iletişim aracının var olması ve var olan kitle iletişim araçlarıyla birey ve toplumun etkileşim halinde olması durumları açık toplumun özelliklerini ifade etmektedir. Yine farklı ekonomik yapıya ve farklı sosyal yapıya sahip toplumlarda iletişim de bu toplumların yapısına göre şekillenecektir.

Demokratik olmayan rejimlerde, medyanın ateşli silahlardan daha tehlikeli bir silah olduğu kabul edilmektedir. Bu nedenle bu tür ülkelerde medya kontrol ve denetim altında tutulmaktadır. Kontrol altında tutulmasının temel nedeni de, halkın katılımı olmayan toplumlarda, bireylerin ve kamuoylarının bilinçlendirilmesinde

medyanın önemli etkide bulunabileceğidir. Bu tehlikeyi bilen anti demokratik rejimler kitle iletişim araçlarını sıkı bir denetim altında tutmaktadır. Bu ülkelerde medya belirlenen özgürlük sınırları içinde, bulundukları ülkenin rejim yanlısı olmak durumundadır. Anti demokratik ülkelere geçmişteki Demirperde Rejimi’ne sahip Doğu Bloğu ülkelerini örnek vermek mümkündür. Ancak bu ülkelerdeki gündem ve kamuoylarını da gelişen uydu teknolojisi ile etkilemek ve yönlendirmek olanaklı hale gelmiştir. Başta Amerika Birleşik Devletleri uydu ve uzay teknolojisi yardımıyla Sovyetler Birliği ve diğer doğu bloğu ülkeler coğrafyasına yönelik yaptıkları yayınlarla bu coğrafyada yaşayan toplumları etkilemeyi başarmıştır. Bu yayın ve yayımlar sonucunda oluşan gündemler ve kamuoyları sayesinde bu ülkelerdeki toplum yapıları değişime uğramış ve nihai olarak ülke rejimleri değişmek zorunda kalmıştır ( Alav, 2001: 88-89). Demirperde ülkelerinin tek kurşun atmadan çok hızlı bir değişime uğraması kitle iletişim araçlarının toplumları etkileme gücünü göstermektedir.

Kapitalist sistemde kitle iletişim araçlarının rolü toplumsal iletişim ilişkilerindeki üç temel süreç bakımından açıklanabilmektedir. Bu üç temel süreç egemenlik, çeşitlilik ve mücadeledir (Erdoğan ve Alemdar, 1990: 179). Kapitalist batılı toplumlarda medya daha çok ekonomik güce sahip patronların elinde bulunmaktadır. Ekonomik güce sahip elit sınıfın elinde bulunan “medya” çoğu zaman, orta ve alt tabakalardaki bireylerden oluşan toplumun istek ve denetimleri etkisinde kalmakta ve bu doğrultuda yayın ve yayımlarını sunduğu görülmektedir. Bu durum egemen olan gücün toplumla yaşadığı çelişkiyi yansıtması yönü ile ilginç görülmektedir.

Modern toplumların oluşmasından önceki dönemlerde toplumlar, toplumsal hayatın karar alma süreçlerinin çok uzağında yaşamaktaydı. Alınan yeni kararlar, oluşan değişiklikler kitlelere çok yavaş yansımaktaydı. Medyaya açık modern toplumlarda ise gerek devlet erkinde olsun gerekse toplumun herhangi bir tabakasında olsun, yaşanan değişim ve düşünce olayları, medya, özellikle de televizyon sayesinde, birey ve topluma çok hızlı bir şekilde veya anında ulaştırılmaktadır. Bundan dolayıdır ki meydana gelen her hangi bir toplumsal olay ve gelişmeye kamuoyu katılımı sağlanabilmektedir. Medyanın yaptığı yayım ve yayınların çoğu zaman iletişimsel işlev yönü ile önemli ölçüde medyayı elinde bulunduran ve kullanan grup ya da yönetici azınlığının kontrolünde olduğu

düşünülmektedir. Oysa yapılan araştırmalar geniş hedef kitlesi olarak görülen “sıradan insanları” kuşatan toplumsal hayatın, iletişimsel işlev sürecinde önemli rol oynadığı yönündedir (Oskay, 1993: 90). Bu nedenle kitle iletişim araçları çoğu zaman kendi istekleri doğrultusunda gündem ve kamuoyu oluşumunu sağlamaya yönelik yayın ve yayım yapsalar da birey ve toplumun alttan gelen isteklerini de dikkate alarak yayın ve yayımlarında değişiklik yapmak zorunda kalmaktadırlar (Süren, 1992:2). Bu durumda aslında birey kamuoyu ve medya birbirlerini etkileyen sosyal ve ekonomik hedefler ve süreçler olarak karşımıza çıkmaktadır.

6. MEDYANIN FONKSĐYONLARI

Kitle Đletişim araçlarının, modern toplumun enformasyon sistemleri olarak sosyal aksiyonun grup ve birey düzeyinde olduğu kadar sosyal seviyede de koruma, değişme ve çatışma süreçlerinde önemli rol oynadığı görüşü hâkimdir. Bu konuyla ilgili Ball-Rokeach ve Defleur, kitle iletişim araçlarıyla izleyici-dinleyici ve etkileri arasındaki karşılıklı bağımlılığı ortaya koyan bağımlılık modelini ileri sürmüştür. Bu modelde ileri sürülen en önemli fikir, modern toplumlarda izleyici üyeler, kendi toplumlarında nelerin yaşandığı ve neler olduğu hakkında bilgi sahibi olmak ve ona göre yön tayin etmek ve davranış sergilemek için kitle iletişim araçları gibi veri kaynaklarına bağımlı hale gelmektedir. Bu model yorumlandığında “izleyici”, “medya sistemi” ve “toplumsal sistem” olmak üzere üç ana unsurun birbiriyle ilişkili olduğu görülmektedir (Şekil 6). Bu üç sistem birbirini zihinsel, davranışsal ve duygusal olarak etkilemektedir (Quail ve Windahl, 1993:95-96).

Şekil 6: Toplum, KĐA, izleyici-dinleyici ve etkileri arasındaki karşılıklı bağımlılığı gösteren Ball-Rokeach ve DeFleur’un bağımlılık modeli (McQual ve Wihdahl, 1993:95).

Defleur’un bu modelini göz önüne alarak Medyanın Fonksiyonlarını: 1- Sosyalizasyon fonksiyonları

2- Siyasi fonksiyonları 3- Ekonomik fonksiyonları

4- Enformasyon Fonksiyonları olmak üzere dört grupta toplamak mümkündür.

Bu fonksiyonları inceleyelim: 6.1 Sosyalizasyon Fonksiyonları

Medyanın ana fonksiyonu olarak sosyalizasyon fonksiyonu görülmektedir. Sosyalizasyon bir bireyin hayatı boyunca süren ve onun sosyo-kültürel doğumu olarak tanımlanmaktadır. Bu süreçte kitle iletişim araçlarının oynadığı rol küçümsenmeyecek kadar önemlidir. Çünkü 21. yüz yılda kitle iletişim araçları

Toplumsal sistemler (Yapısal istikrar derecesi farklıdır)

Đzleyiciler

(Medyada verilen bilgiye bağımlılık derecesi farklıdır) Etkiler Zihinsel Duygusal Davranışsal Medya sistemi (Bilgilendirme fonksiyonlarının sayısı ve merkeziliği farklıdır)

bireyin günlük yaşantısının ayrılmaz bir parçası haline gelmiş ve kültür aktarımı rolünü üstlenmiştir (Taban, 1995:25). Böylece günlük yaşamda, fikir ve görüş beyanında, gündemin belirlenmesinde ve kamuoyu oluşumunda medyaya önemli ölçüde ihtiyaç duyulmaktadır.

6.2. Siyasi Fonksiyonları

Medyanın siyasi fonksiyonunun olduğu bilinmektedir. Medya çevreden gelen farklı siyasi iletilere cevap vermek suretiyle mevcut düzenin korunması amacıyla üzerine düşen görevi yerine getirmektedir. Bu görev medyanın siyasi fonksiyonu şeklinde değerlendirilmektedir.

Demokratik yapıya sahip toplumlarda, kitle iletişim araçlarının temel fonksiyonu ülke menfaatlerinin gereği olarak birey ve toplumun doğru bir seçim yapabilmesi için gündem ve kamuoyu oluşturmaktır (Taban, 1995: 25 ).

6.3. Ekonomik Fonksiyonları

Medya kendi sektörü içinde doğrudan veya dolaylı olarak bir işletme faaliyeti ile kâr sağlamaya yönelik işletmeler olarak ifade edilmektedir. Bu kapsamda en önemli fonksiyonu ise mal-para ilişkisinin daha canlı tutulmasıdır. Medya bunu da reklâm sayesinde ve reklâmın kitleleri etkileme gücünü kullanarak gerçekleştirmektedir (Gökçe, 1993: 90). Yapılan reklâmlar, kitle iletişim araçları aracılığı ile hangi mamulün mevcut olduğu ve hangi ürünlerin bilinen ihtiyaçları karşıladığı, kalitesi, güvenirliği, tercih nedeni yönünde bilgi sunmaktadır.

6.4 Enformasyon Fonksiyonları

Enformasyon “bilgi eksikliği ile ilişkili” olarak bilgi aktarımı ifadesiyle tanımlanmaktadır. Kitle iletişim araçlarının enformasyon fonksiyonu bu araçların ana fonksiyonları olarak değerlendirilmektedir. Bilgi aktarımının olmadığı ortamlarda kitle iletişim araçlarının varlığından haberdar olmak olanaklı değildir (Gökçe, 1993: 92).