Kitle Đletişim Araçlarının Toplum Üzerindeki Etkileri

Kitle iletişim araçlarının toplum üzerinde ne oranda etkili olduğu konusunda tartışmalar uzun yıllardan beri süregelmektedir. Bu etki üzerinde birçok araştırma yapılmış ve her araştırmacı sunduğu teorilerini destekleyen araştırmalara dayalı olarak bazı veriler elde etmişlerdir (Aslanel, 1993:49). Kitle iletişim araçlarının toplum üzerinde ne derece etkili olduğu konusu tartışılır olsa bile toplumda var olduğu bilinen etkisi tartışmaya yer bırakmayacak kadar her kesimce kabul edilmektedir.

Kitle iletişim araçları, bireyin toplumsallaşmasında, toplumda var olan kültürü almasında, yep yeni değerler kazanmasında, inanç, tutum ve hatta davranışlarında belirgin değişiklikler meydana gelmesinde önemli rol oynamaktadır. Ancak bu sürecin doğru ve beklenilen gibi işlemesi bireyin kitle iletişim araçlarına açık olmasına ve bu araçları kullanmasına bağlı olduğunu da göz ardı etmemek gerekmektedir (Aziz, 1980: 19). Kitle iletişim araçlarının etkisi konusunda Gökçe ise, “kitle iletişim sürecinde, amaçlanan mesajların algılanması ve anlaşılması, seyirci veya dinleyicinin psikolojik yapısı, beklentisi ve ihtiyacına göre değişebilir” (1993:74-75) tespitinde bulunmaktadır. Yine Gökçe kitle iletişim araçları tarafından iletilen mesajlardan bireylerin az ya da çok ancak mutlaka etkilendiklerini, fakat mesajın etkili olabilmesi için bireylerin sahip oldukları görüşler ve ilgileri doğrultusunda mesajların gönderilmesinin önemli olduğunu belirtmektedir. Gökçe’ye göre kitle iletişim araçları, seçerek algılama engelini aşmayı başardıkları sürece, daima etkili olabilirler (1989:169). Ayrıca kitle iletişim araçları yoluyla topluma ulaştırılan mesajların, mesajın ulaştığı toplumun yapısına göre olumlu veya olumsuz olmak üzere iki farklı etkisel sonucu ortaya çıkardığı da bilinmektedir.

Kitle iletişim araçlarının toplum üzerinde etkili olabilmesi için toplumun bu araçları kullanması gerekmektedir. Bu yönü ile bakıldığında kitle iletişim araçlarının yaygın olarak kullanımı bu araçların etkinliğini de, doğru orantılı olarak

arttırmaktadır. Bu araçların kullanımına bağlı olarak toplumun sosyal, kültürel, din, dil gibi yapıları etkilenecektir (Aslanel, 1993: 50). Bununla birlikte Alemdar ve Kaya, kitle iletişim araçlarının geniş kitlelerin ilgisinin çekilmesi ya da kitlelerin görüş ve davranışlarının etkilenmesinde etkin bir güce sahip olduğunu, birey, grup, kurum, toplum ya da kültürlerin herhangi bir yolla kitle iletişim araçlarından ve onların vermiş olduğu bilgiden oldukça etkilendiklerini söylemektedir (Alemdar ve Kaya, 1983:46). Bu görüş televizyonun, dolayısıyla yerel televizyonun gücünün varlığını ve boyutunu desteklemektedir.

Kitle iletişim araçları toplum yönü ile sosyal bir fonksiyonu yerine getirmek üzere görev üstlenmiştir. Çünkü kitle iletişim araçlarının işlevlerinden biri de sosyalleşmeyi sağlamaktır (Gökçe, 1993: 82). Birey sosyalleşme sürecinde sadece aile ya da çevrenin etkisi altında değildir. Aynı zamanda kitle iletişim araçlarının gönderdiği etkili mesajların yoğun bir şekilde etkisi altında bulunmaktadır.

Kitle iletişim araçlarının bireylerin sosyalleşme süreçlerine olumlu etkilerinin yanı sıra bazı olumsuz etkilerinin de bulunduğu bilinmektedir. Kitle iletişim araçlarının gönderdiği yoğun mesajlar nedeniyle bireyler bir süre sonra toplumsal sorunlara karşı hissizleşirler. Lazarsfeld ve Merton bu durumu “kitle iletişim araçlarının pasifleştirici (uyuşturucu) etkisi” olarak adlandırmaktadır (Tokgöz, 1973: 272).

Bununla birlikte kitle Đletişim araçları haber programları, eğlence ve spor programları içerikleri yoluyla bireylere sunduğu mesajlarla bir bağımlılık etkisi yaratmaktadır. Bu bağımlılığı yaşayan bireyler zamanlarının önemli bir bölümünü bu araçlarla geçirmek gibi olumsuz bir durumla karşı karşıya kalmaktadırlar. Bununla birlikte kitle iletişim araçlarının bireyin ve dolayısıyla toplumun eğitim düzeyini yükselttiği bir gerçektir. Bu araçlar insanları yapmış oldukları eğitici yayınları ve haberleri ile eğitmekte, bireylerin ufuklarını genişletmekte, insanlara umut aşılamaktadır (Aslanel, 1993:51).

Lazarsfeld ve Merton, kitle iletişim araçlarının “toplumsal normları zorlayıcı etkisi” olduğunu ileri sürmektedir (Tokgöz, 1973: 272). Kitle iletişim araçları sahip oldukları etkileme gücü sayesinde bir toplumun ahlaki kurallarında, örf ve adetlerinde bir takım çatışmaların yaşanmasına neden olmaktadır. Yoğun mesajların etkisi altında olan bireyler bazı sosyal normların gereksiz olduğu

kanısına varmaları nedeniyle eski alışkanlıkları ile çatışmaya girmektedirler. Bu nedenle Lazarsfld’in bu yönde yapmış olduğu araştırmaların sonucuna dayanılarak kitle iletişim araçlarının “kültür yozlaşması”na neden olduğu söylenmektedir

Lazarsfeld ve Merton’a göre kitle iletişim araçlarının toplum üzerindeki önemli etkilerinden bir diğeri ise bireye “statü kazandırma etkisi”dir (Klapper,1960:42-42). Kitle iletişim araçlarının önemli olarak kabul edip gündeme taşıdığı konular, toplumun da önem verdiği konular olmak durumundadır. Ya da toplumun önemli bir kesimi tarafından önemsenen konulardır. Ayrıca tartışmalı olan bir konuyu gündeme taşıyan kitle iletişim araçları, aynı zamanda bu konuya toplumun ilgisini çekerek, gündemi belirlemiş olmaktadır (Aslanel, 1993:52). Kitle Đletişim araçlarının gündeme taşıdığı konuların baş aktörleri ise bu sayede statü kazanmış olmaktadır.

Kitle iletişim araçlarının sınırsız bir etkileme gücüne sahip olduğu düşüncesinin yaygın olduğu bilinmektedir. Ancak bu görüşün aksini savunan bazı araştırmalarda yapılmıştır. Bu araştırmalardan birisi Lazasfeld’in başkanlığında yapılan ve kitle iletişim araçlarının sınırsız bir etkileme gücüne sahip olmadığını iddia eden araştırmadır. Bu araştırma daha sonra People Choice tarafından da teyit edilmiş ve “Halkın Tercihi” adı altında yayınlanmıştır. Kitle iletişim araçlarının desteğiyle 1940’larda yapılan seçimlerde oy verme eğilimlerinde meydana gelen değişiklikleri ortaya koyan araştırma; bireyin siyasal tercihlerini kitle iletişim araçlarının etkilemesinden ziyade çevre faktörünün etkilediği sonucunu ortaya koymuştur. Ancak aynı araştırmada People Choise “kanaat önderleri’nin iki aşamalı enformasyonunun varlığını da ortaya koymuştur (Özkök, 1985: 305-308). Bu sonuca göre bazı bireyler doğrudan kitle iletişim araçlarından aldıkları mesajlardan değil, kitle iletişim araçlarından daha çok etkilenen ve bu mesajları kendilerine aktaran “kanaat önderleri”nden etkilenmektedir. Bu durumda kitle iletişim araçlarının dolaylı etkisinden söz edilmektedir. Yani kitle iletişim araçları sosyal gruplar veya toplum üzerindeki etkisini kanaat önderleri denilen kişiler aracılığı ile göstermektedir.

Sonuç olarak kitle iletişim araçlarının birey ve toplum üzerindeki etkisinin varlığı inkâr edilemez. Haber alma, eğlenme, eğitim vb. ihtiyaçlar birey için kitle iletişim araçlarını vazgeçilmez hale getirmiştir. Bireylerarası iletişimin zayıfladığı günümüz toplumunda bu boşluğu kitle iletişim araçları doldurmaktadır (Aslanel,

1993:53-54). Kitle iletişim araçları birey ve toplum nazarındaki güvenini yitirmediği sürece bu kesimler üzerinde etkileme gücünü kullanmaya devam edecektir.