Propagandanın özelliği, ülkedeki politik şartlar ve propagandadan beklentiler çerçevesinde kaynak, yani propaganda yapıcısının kimliği kimi zaman belirli kimi zaman ise belirsizdir. Buna göre propaganda beyaz, gri ve siyah olmak üzere üçe ayrılır:
1.4.1.1. Beyaz Propaganda
Propagandayı yapanın kimliğinin açık olduğu ve haberlerin kaynaklarının ispat edilebildiği sağlam delil ve gerçeklere dayalı olarak söylenen söz ve yazılardır. Yaşanmış olaylar süslemeden ve yalın bir şekilde ifade edilir. Özellikle yorumsuz fotoğraflar ve kısa haber başlıkları bu propaganda yöntemine girmektedir. (Ziyaoğlu, 1963:41)
1.4.1.2. Gri Propaganda
Propaganda yapıcısının kimliği haberin durumuna göre açık veya gizli olduğu, ancak sağlam delillere dayanmayan, genellikle doğrular üzerine eklenen süslemelerle haberin saptırılması şeklinde yapılan propaganda biçimidir. Büyük oranda halk tarafından doğru olarak kabul edilen bir olay yalan, dedikodu ve rivayetlerle halkı
23
yönlendirmek için kullanılır. Gri Propaganda bazen gerçek haberlerin arka planda kalması gündemi gerçek bir haberin belirlememesi için kullanılır. Küçük bir olay, sonuçları çok farklılaştırılarak ve önemsetilerek halka duyurulur. (Ziyaoğlu, 1963:43)
1.4.1.3. Siyah Propaganda
Propagandayı yapanın kimliğinin ve haberin kaynağının belli olmadığı genellikle yalan bir haberin doğru ve kanıtlanabilir şekilde sunulmasıdır. Habere “güvenilir bir kaynaktan edinilen bilgiye göre” veya “adını açıklamayan bir yetkili” şeklinde haberin kaynağı belirtilerek başlanır. Genellikle haberin kaynağının gizlilik ilkesi hakkı gereğince ve kaynak açıklanırsa kaynağın bu haberden dolayı kişisel zarar göreceği gibi insani duyguları ön plana çıkarılır. (Ziyaoğlu, 1963:43)
1.4.2. Amaçlarına Göre
Propaganda ya mevcut düzeni devam ettirmek ya da sistemi değiştirerek yeni bir düzen kurmak maksadıyla yapılır. Bu anlamda düşünüldüğünde karışıklık ve bütünleştirme propagandası olarak ikiye ayılır:
1.4.2.1. Karışıklık Propagandası
Mevcut düzen yıkılmadan, propagandası yapılan görüşlerin geniş kitleler tarafından kabulünün mümkün olmayacağı varsayımına dayanır. Propagandanın “ Bozma ve Tek Düşman “ kuralını esas alır. Bunun için toplum içerisinde anlaşmazlık çıkarmak, toplumsal dayanışmayı yok etmek amaçlanır. Meydana gelen kazalar, doğal afetler, skandallar işlenecek konular arasındadır. (Dönmezler, 1982:407)
1.4.2.2. Bütünleştirme Propagandası
Belirli bir düzeye ulaşmış toplumların durumlarını geliştirme veya en azından mevcut durumu koruma amacına yönelik olarak yürütülebileceği gibi, karışıklık propagandasının amacına ulaşması halinde, karışıklık propagandasının terk edilerek bunun yerine ikame edilen propaganda türüdür. Lenin, Hitler, Mao önce karışıklık propagandasını uygulayıp, amaca ulaştıktan sonra bütünleşme propagandasını uygulamışlardır.(Dönmezler, 1982:407) Bu tür propaganda, insanların veya
24
toplumun, kurumun değer ve davranışlarına katılması ve onlara sımsıkı bağlanmasını amaçlamaktadır. Bu mevcut siyasal iktidara meşruluk temelini kazandırmaya yönelik yapılan birleştirici propaganda türüdür. Yönetilmekte olan kitlenin sadece itaat etmesinden ötürü onların yönetimi sevmeleri için de uğraşırlar. (Keskin, 1997:15)
1.4.3. Akla ya da Duygulara Hitap Etmesine Göre
Hedef kitlenin eğitim ve kültür seviyesi, beklentileri, propagandanın konusu, süre gibi kıstaslar çerçevesinde akıl ya da duygular hedef alınarak propaganda yapılır. Buna göre propaganda ikiye ayrılır:
1.4.3.1. Ussal Propaganda
Ussal propaganda bilimsel verilere dayanılarak yapılan propaganda türüdür. Bu propagandanın içeriği büyük ölçüde çeşitli bilim dallarının verilerinin bir sentezi biçimindedir. Bilgiler daha çok rakamlar, şekil ve istatistiki verilerle iletilir, ancak eğer propagandanın uzun dönemli bir etkisi olması isteniyorsa, ussal propaganda tercih edilmelidir. (Keskin, 1997:15)
1.4.3.2. Duygusal Propaganda
Ussal olmayan propaganda hedef kitlenin coşkulu bir anda kendisine verilen her şeyi muhakeme süzgecinden geçirmeksizin kabul edeceği varsayımına dayanmaktadır. Kısa dönemde çok etkili olan bu propaganda türünde hedef kitlenin tutkularının belirlenmesi, onu heyecanlandıracak, hatta galeyana getirecek temaların bulunması, bu tema içerisinde verilecek mesajın sunulması gerekmektedir. (Tolan, 1985:492)
1.4.4. Konusuna Göre
Propagandanın konusu; propaganda metotları, süre, ayrılan mali kaynak, beklentiler, hedef kitle gibi konularda belirleyici etkendir. Faaliyet alanlarının sınırlı ya da çok geniş kapsamlı oluşu yine propagandanın konusuna göre şekillenir. Konusuna göre propaganda üç başlık altında ele alınabilir:
25
Faaliyet alanları ve hedefleri göz önünde bulundurularak daha dar kapsamlı propaganda türleridir. Kendi askeri gücünü olduğundan fazla gösterirken, düşmanın askeri gücünü küçük göstermek, moral bozukluğu yaratmak, savaşamaz duruma getirmek için yapılan propaganda türü askeri propagandadır. Milli bayramlardaki askeri geçit törenleriyle iç kamuoyu, tatbikat ve manevralara çağrılan yabancı misyon şefleri sayesinde de dış kamuoyu etkilenmeye çalışılır. Düşmanın ekonomik gücünü zayıflatmak, üretebilirliğini sekteye uğratırken kendi ekonomisini, çalışan ve üreten iş gücünü artırmaya yönelik propagandaya da ekonomik propaganda denir.(Özsoy, 1998:19)
1.4.4.2. Siyasal Propaganda
Siyasal propaganda 20.yy’ın ilk yarısında ortaya çıkmış olan bir olgudur. Teknolojinin gelişimiyle yeni iletişim tekniklerinin ortaya çıkması siyasal propagandanın etkisini gün geçtikçe artırmıştır. Siyasal propagandanın en önemli dayanağı kitle iletişim ağı ve araçlarıdır. (Kazancı, 1982:55)
Siyasal propaganda; radyoları, TV. leri, sinemaları, fotoğrafları, yüksek tirajlı basın afişlerini, hitabeti, şiir ve müziği, heykelciliği, bütün güzel sanatları kısacası bütün iletişim imkanlarını kullanarak kitlelerin davranışlarına etki edip, onları belirli düşüncelere yöneltir, seçim dönemlerinde oy tercihlerini etkiler. (Perin, 1961:10)
Bir yönetim ya da siyasal bir parti tarafından hedef kitlenin kendilerine karşı olan davranışlarını değiştirmek için yaptıkları bu propagandanın özünde siyasal eylem vardır. Yapılan faaliyetlerle yeni kanaatler doğar, destek ya da muhalefetler oluşur. (Bektaş, 2002:221) Bilgi verme, ikna etme ve kamu seferberliği sonuçlarını amaçlayan siyasal propaganda, özellikle parti bağlılığı zayıf veya kararsız kişilerde daha etkili olmaktadır. (Kalender, 2000:91)
Siyasal propagandada iletişimin üç temel fonksiyonu bulunmaktadır. Fonksiyonların ilki, “ortaya çıkan siyasal problemlerin tanımlanmasına yardımcı olması”, ikincisi, “bu problemlerin siyasal tartışma ortamına girerek meşruiyet kazanmasını sağlaması”, üçüncüsü ise, “artık tartışma konusu olmaktan çıkmış, ortak bir görüş birliğine varılmış konuları gündemden düşürmek” olarak ifade edilmektedir. (Özkan, 2004a:41)
26
Bu fonksiyonların birincisinde siyasetçiler ve medya, ikincisinde kamuoyu araştırmaları ve üçüncüsünde yine medya ön plana çıkmaktadır. (Özkan, 2004a:41)
Yönetenler ve yönetilenler arasındaki etkileşimi sağlayan siyasal iletişimde temel amaç siyasal mesajların iletilmesidir. Bunun için de mesajın dili ile verileceği zaman ve kanallar önem kazanmaktadır. Siyasal iletişim mesajının verileceği zaman ve kanallar belirlenirken kamuoyunun beklentilerinin ve hedef kitlenin özelliklerinin
iyice belirlenmesi gerekir. Hedef kitlenin sosyo-ekonomik durumunun
belirlenmesiyle mesajlarda kullanılacak dil belirlenir. Bu çalışmalardan sonra kanaat önderlerinden ve gündem oluşturma tekniğinden yararlanarak kamuoyu etkilenmeye ve böylece siyasal rakiplere üstünlük sağlanmaya çalışılır. (Aziz, 2003:37-38)
Siyasal iletişimdeki aktörler, şu şekilde sıralanmaktadırlar: Devlet Başkanları, hükümet, siyasal partiler, yerel yönetimler, sivil toplum kuruluşları, baskı ve menfaat grupları, medya kuruluşları, sivil itaatsizlik, lobicilik faaliyeti yapan gruplar, yasa dışı gruplar. (Aziz, 2003:38)
Siyasal iletişimde mesajı veren bu örgütlü yapılar, kamuoyu adına mesajları hedef kitleye aktarmaktadırlar. Bu hedef kitle birden fazla olabilmektedir. (Aziz, 2003:5-6) Küreselleşme ile birlikte yaygınlaşan siyasal iletişim, bir yandan siyasette şeffaflığın artmasını ve demokratik ikna yöntemlerinin kullanılmasını sağlamaya başlamış, diğer yandan da kullanılan iletişim yöntem ve tekniklerinin benzeşmesine neden olmuştur.(Özkan, 2004a:268)
Siyasal iletişimin etkili olması için en önemli nokta, tekrar etme ve iletişim kurallarının doğru seçimi olmaktadır.(Aziz, 2003:45-48) Bunların yanında kaynağın güvenilir olması, ikna yeteneğine sahip olması ve mesajın içeriği de siyasal iletişimin belli başlı özelliklerinden sayılır.
1.4.4.3. Sosyolojik Propaganda
Sosyolojik propaganda çok geniş bir alanı kapsar ve burada amaç siyasal propagandada olduğu gibi belirlenemez. Sosyolojik propaganda ülkedeki çoğunluğu hedef almış olup, çoğunluğun uzun süreli etkilenmesini göz önünde bulundurarak çeşitli biçimlerde ifade bulmaktadır (Örneğin; reklâm, sinema, sanat anlayışı, giyinme biçimleri, TV dizileri…) Sosyolojik propaganda, toplumsal çerçeveyi
27
kullanarak belirli bir hayat felsefesini hedef kitleye kabul ettirmeye çalışır.(Özsoy, 1998:45)
1.5. MÜZİĞİN PROPAGANDA AMAÇLI KULLANIMI