Araştõrmada buraya kadar “kavramsal yaklaşõm” ve “tarihsel yaklaşõm” başlõklarõ altõnda sunulan bulgulardan yola çõkarak, problemin tanõmlanmasõna çalõşõlacaktõr. “Kavramsal yaklaşõm” başlõğõ altõnda sunulan bilgilerden anlaşõlmaktadõr ki, kültür ve toplum arasõnda karşõlõklõ etkileşime dayanan güçlü bir ilişki bulunmaktadõr. Buna göre, nasõl ve ne çapta olursa olsun, kültürde meydana gelen bir değişim toplumu, toplumda meydana gelen bir değişim de kültürü etkilemektedir. Kültür, toplumun ürettiği değerleri, araçlarõ, eserleri vb. nitelikleri ve işlevleri bakõmõndan genelleyen birçok alandan oluşan bir bütündür. Bu alanlardan
biri de müzik kültürüdür. Bu noktada, kültürün ve kültürün önemli bir parçasõ olan müzik kültürünün toplumun kendisinin ve oluşturduğu mekanizmalarõn var olmasõ, varlõğõnõ devam ettirebilmesi, gelişimi, değişimi ve dönüşümü yönlerinden oldukça önemli bir yere ve etkiye sahip olduğu görülmektedir. Bu bağlamda, toplumun müzik kültürünün sonraki nesillere aktarõlma süreci olarak nitelendirilebilecek müzik eğitiminin de, söz konusu yönlerden aynõ önemde yere ve etkiye sahip olduğu söylenebilir. Bu durumun, çoğunlukla bireysel düzlemde ele alõnan ve incelenen müzik eğitimini, toplumsal düzlemde de bir araştõrma konusu olarak görme gerekliliğini doğurduğu düşünülmektedir.
“Tarihsel yaklaşõm” başlõğõ altõnda incelen bulgulardan da, Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşunu sağlayan ve karizmatik otorite önderliğinde gerçekleştiren Türk İnkõlâbõ’nõn temel amacõnõn, topyekûn bir kültür değişimi programõnõ yaşama geçirmek olduğu anlaşõlmaktadõr. Bu programda, müziğin öncelikli ve en etkin araçlardan biri olarak ele alõndõğõ görülmektedir. Bu programa göre, müzik kültürünün değişimci ve yenilikçi bir anlayõşla baştan aşağõ biçimlendirilmeye çalõşõldõğõ gözlemlenmektedir. Müzik kültürünün önemli boyutlarõndan biri olan müzik eğitiminin de bu programla birlikte, politik amaç ve işlevler çerçevesinde tasarlandõğõ, örgütlendirildiği ve uygulamaya konulduğu söylenebilir. Çok partili döneme geçişle birlikte ise müzik kültürünün, siyasal, sosyal ve ekonomik alanda yaşanan serbestleşme hareketinden etkilenerek, içeriğine yeni öğelerin eklenmesi yoluyla farklõlaştõğõ görülmektedir.
Tarihsel çerçeveden bakõlacak olunursa, tõpkõ cumhuriyetin kuruluşunda olduğu gibi, toplumun ve devletin yeniden yapõlandõrõlma sürecinden geçirilmesi olarak değerlendirilebilecek “planlõ kalkõnma dönemi” ile birlikte, kültürün ve müzik kültürünün de ele alõnan politikalar doğrultusunda etkilenebileceği bir gerçektir. Kalkõnma kavramõ çerçevesinde sosyal, ekonomik ve kültürel alanlarda sürekliliği olan değişimci ve yenilikçi politikalarõn yürürlüğe konulmasõnõ öngören bu dönemde, müzik kültürünün devlet ve devleti yönetmekle yükümlü hükümetler tarafõndan ne şekilde ve hangi amaçlarla ele alõndõğõ, müzik eğitiminin üst yapõsõnõn belirlenmesinde, üst yapõsõna ilişkin sorunlara çözüm getirilmesinde ve geleceğe
yönelik planlamalara kaynak oluşturulmasõ bakõmõndan yanõtlanmasõ gereken bir soru olarak değerlendirilmektedir. Bu nedenle, “Türk müzik kültürüne yönelik planlõ kalkõnma dönemi politikalarõnõn temelleri, nitelikleri ve etkileri nelerdir?” sorusu, bir araştõrma problemi olarak ele alõnmõştõr.
Bu problemin açõğa kavuşturulabilmesi için belirlenen şu alt problemlerin, yanõtlanmasõnõn gerekli olduğu düşünülmüştür:
1. Planlõ kalkõnma döneminde kültürün geneline ilişkin yaklaşõmlar nelerdir?
2. Türk müzik kültürüne yönelik planlõ kalkõnma dönemi politikalarõnõn siyasal ve düşünsel temelleri nelerdir?
3. Planlõ kalkõnma döneminde kültür ve müzik politikalarõnõn oluşturulma ve uygulama sürecinde öne çõkan nitelikler nelerdir?
4. Türk müzik kültürüne yönelik planlõ kalkõnma dönemi politikalarõnda sergilenen genel stratejiler ve bu stratejilere bağlõ olarak kullanõlan taktikler nelerdir?
5. Türk müzik kültürüne yönelik planlõ kalkõnma dönemi politikalarõnõn seslendirme kurumlarõna etkileri nelerdir?
6. Türk müzik kültürüne yönelik planlõ kalkõnma dönemi politikalarõnõn Türk müzik eğitimine dolaylõ ya da doğrudan etkileri nelerdir?
1.4. Araştõrmanõn Amacõ
Bu araştõrmanõn genel amacõ, Türk müzik kültürüne yönelik planlõ kalkõnma dönemi politikalarõnõn temellerinin, niteliklerinin ve etkilerinin belirlenmesi ve karşõlaştõrõlmasõdõr. Bu amacõn gerçekleştirilmesiyle birlikte, planlõ kalkõnma döneminde (1960 sonrasõ) her boyutta uygulanan Türk müzik eğitiminin sosyolojik temellerine ilişkin siyasal, sosyal, ekonomik ve kültürel değişkenlerin genel bir tablosunun ortaya koyulabileceği düşünülmektedir. Bu genel amaç çerçevesinde araştõrmada, bazõ özel amaçlar da gözetilmiştir.
Müzik, kültürü oluşturan bütünün önemli parçalarõndan biridir. Araştõrmanõn önceki bölümlerinde de ortaya koyulduğu üzere, müzik kültürü parçasõ olduğu kültürün bütününe yönelik otorite tarafõndan sergilenen yaklaşõmlardan doğrudan etkilenmektedir. Buradan hareketle, planlõ kalkõnma döneminde hükümetlerin müzik kültürüne yönelik bakõş açõlarõnõn temellerini belirleyebilmek için, kültürün bütününe ilişkin sergiledikleri genel yaklaşõmlarõ saptamak özel amaçlardan biri olarak ele alõnmõştõr.
Herhangi bir alana ilişkin öngörülen politika iki önemli süreç doğrultusunda geliştirilir. Bunlar, söz konusu politikanõn oluşturulmasõna ve uygulanmasõna ilişkin süreçlerdir. Bu süreçlerde sergilenen niteliklerin, politikanõn istenilen düzeyde başarõya ulaşmasõnda anahtar rol oynadõğõ düşünülmektedir. Bununla birlikte, bu niteliklerin politika oluşturma ve uygulama sürecinde, bir anlamda, birer alõşkanlõğa dönüşmesi durumunun da söz konusu olduğu söylenebilir. Bu düşüncelerden hareketle, kültür ve müzik politikalarõnõn oluşturulma ve uygulama sürecinde öne çõkan niteliklerin belirlenmesinin ve karşõlaştõrõlmasõnõn, araştõrmanõn bir başka özel amacõ olarak alõnmasõna gerek görülmüştür.
Politika, belli amaçlara ulaşma isteği doğrultusunda oluşturulur. Bu amaçlar, politikayõ oluşturmakla yetkili ve sorumlu otorite tarafõndan belirlenir. Her otorite varlõğõnõ ve gücünü savunduğu siyasal ve düşünsel temellere dayandõrõr. Buradan hareketle, otoritenin, oluşturduğu ve uyguladõğõ politikalarõn son noktadaki amaçlarõnõ, varlõğõnõ ve gücünü dayandõrdõğõ siyasal ve düşünsel temeller çerçevesinde biçimlendirdiği söylenebilir. Bu nedenden dolayõ, Türk müzik kültürüne yönelik planlõ kalkõnma dönemi politikalarõnõn siyasal ve düşünsel temellerinin belirlenmesinin, araştõrmanõn özel amaçlarõndan biri olarak alõnmasõnda yarar görülmüştür.
Politika, herhangi bir alanda karşõlaşõlan sorunlarõ aşma, belirlenen bir yönde gelişmeyi sağlama ve mevcut koşullarõ iyileştirilme konularõnda ulaşõlmak istenen sonuçlarõn en genel anlamda ifade ediliş biçimidir. Bu sonuçlara ulaşmada, strateji olarak tanõmlanabilecek aynõ anda kullanõlacak birçok yol bulunabilir. Bu yollarõn
her birinde de aynõ amaca hizmet eden ve taktik olarak adlandõrõlabilecek birçok yöntem kullanõlabilir. Bu düşünceden yola çõkarak, araştõrmanõn bir diğer özel amacõ da, Türk müzik kültürüne yönelik planlõ kalkõnma dönemi politikalarõnda sergilenen genel stratejilerin ve bu stratejilere bağlõ olarak kullanõlan taktiklerin belirlenmesi olarak saptanmõştõr.
Politika, uygulama aşamasõnda ve sonrasõnda ilişkin olduğu alanda birçok değişimin ve yeniliğin gerçekleşmesine yol açabilir. Müzik kültürüne yönelik politikalarõn da, değişim ve yenilik yönünden etkileyebileceği unsurlarõn başõnda seslendirme kurumlarõ gelmektedir. Bu kurumlarda yaşanan değişimler ve yenilikler söz konusu politikalarõn temellerinin, niteliklerinin ve sonuçlarõnõn belirlenmesinde önemli birer gösterge olarak değerlendirilmektedir. Araştõrmanõn bundan sonraki bölümlerinde bu yönde elde edilecek verilerden yararlanõlabilmesi için, Türk müzik kültürüne yönelik planlõ kalkõnma dönemi politikalarõnõn seslendirme kurumlarõna etkilerinin incelenmesi özel amaçlardan biri olarak ele alõnmõştõr.
Müzik kültürünün önemli boyutlarõndan biri de müzik eğitimidir. Müzik kültürü ile müzik eğitimi arasõndaki etkileşim karşõlõklõ ve çok yönlüdür. Ancak, müzik kültürü ile müzik eğitimi arasõndaki en temel ilişki, her hangi bir toplumun müzik kültürünün o toplumun müzik eğitiminin ana kaynağõ olmasõndan ileri gelmektedir. Buradan hareketle, müzik eğitiminin bir anlamda, müzik kültürünün yeni nesillere aktarõlma süreci olduğu da düşünülebilir. Bununla birlikte, müzik kültürünün müzik eğitimini, müzik eğitiminin ise müzik kültürünü oluşum-gelişim, değişim ve dönüşüm yönlerinden etkilediği söylenebilir. Bu saptamadan hareketle, Türk müzik kültürüne yönelik planlõ kalkõnma dönemi politikalarõnõn Türk müzik eğitimine dolaylõ ya da doğrudan etkilerinin belirlenmesi, araştõrmanõn bir başka özel amacõ olarak değerlendirilmiştir.
1.5. Araştõrmanõn Önemi
Araştõrmanõn öneminin, Türk müzik eğitiminin sosyolojik temellerinin belirlenmesine yönelik doktora tezi düzeyinde yapõlan ilk araştõrmalardan biri olmasõndan ve bu konuda yapõlacak diğer araştõrmalara bir örnek çalõşma oluşturacağõ varsayõmõndan ileri geldiği düşünülmektedir. Her boyuttaki müzik eğitiminin içeriği, yöntemi, amaçlarõ ve sonuçlarõnõn saptanmasõ, geliştirilmesi ve yeniden tasarlanmasõ açõsõndan birçok araştõrma yapõlamasõna karşõn, bunlarõn belirlenmesinde ve seçilmesinde etkili olan değişkenlerle ve süreçlerle ilgili araştõrma ve çalõşmalarõn azlõğõ dikkat çekmektedir. Yapõlan araştõrma ve çalõşmalarõn ise daha çok Cumhuriyetin kuruluş yõllarõna odaklandõğõ görülmektedir. Belge ve kaynak bakõmõndan oldukça zengin bir dağara sahip planlõ kalkõnma döneminin (1960 sonrasõ) ise söz konusu araştõrma ve çalõşmalarda neredeyse yok denecek bir derecede yer verildiği gözlemlenmiştir. Bu nedenle, planlõ kalkõnma dönemi içerisinde müzik kültürünün siyasal, sosyal, ekonomik ve kültürel değişkenler çerçevesinde gerçekleşen oluşum-gelişim, değişim ve dönüşüm aşamalarõna yönelik bu araştõrmanõn, müzik eğitiminde topluma sunulan içeriğin, varõlmak istenen genel ve özel amaçlarõn, kullanõlan yöntem ve araç-gereçlerin, sergilenen yaklaşõmlarõn, izlenen felsefe, politika ve stratejilerin, gerekli altyapõnõn ve bunlara benzer birçok unsurun belirlenmesi bakõmdan yararlõ sonuçlar sağlayacağõ düşünülmektedir. Başka bir anlatõmla, müzik kültürünün söz konusu değişkenlerden etkilenme biçim ve sonuçlarõna yönelik bu araştõrmanõn, müzik eğitiminin üst yapõsõnõn belirlenmesinde, üst yapõsõna ilişkin sorunlara çözüm getirilmesinde ve geleceğe yönelik planlamalara kaynak oluşturulmasõnda katkõ sağlayacağõ varsayõlmaktadõr.
Bununla birlikte, bu araştõrmanõn, kamu kuruluşlarõ olmasõnõn yanõnda birer sivil toplum örgütü de olan üniversitelerin, müzik ve benzeri konulara ait politikalarõn oluşturulma ve uygulanma sürecinde söz sahibi olmasõna ve denetleyici bir kimlik kazanmasõna katkõ sağlayacağõ düşüncesi, araştõrmanõn önemini pekiştirdiği düşünülmektedir.
1.6. Araştõrmanõn Sõnõrlõlõklarõ
Bu araştõrma, şu sõnõrlõlõklar çerçevesinde gerçekleştirilmiştir:
1. Düşünsel ve siyasal düzlemde hazõrlõk aşamasõna geçildiğinden dolayõ planlõ kalkõnma döneminin başlangõcõ olarak kabul edilen 1960’tan, siyasal, sosyal, ekonomik ve kültürel olgu ve olaylar hakkõnda yeterli orandaki kaynak tarafõndan işlendiği düşünülen 2000’e kadar olan kõrk yõllõk bir zaman dilimi ile sõnõrlandõrõlmõştõr.
2. Araştõrmanõn odak noktasõna konulan bu zaman diliminin oldukça uzun sayõlabileceği ve kapsam bakõmõndan da belli sõnõrlamalara gerek olduğu düşünülmüştür. Bu nedenle, kapsam bakõmõndan bu araştõrma, DPT tarafõndan hazõrlanan kalkõnma planlarõ ve bu planlara ilişkin yõllõk programlar, icra planlarõ, hükümet programlarõ, şura, kongre gibi etkinliklere ait tutanaklar ve kararlar, başta Kültür Bakanlõğõ olmak üzere çeşitli kurumlarõ ilgilendiren kanun, kararname, tüzük ve yönetmelikler veya bu kurumlarõn hazõrladõğõ çeşitli çalõşmalara ilişkin raporlar gibi belgeler, araştõrmanõn amaçlarõ doğrultusunda incelenmesiyle sõnõrlandõrõlmõştõr.
3. Bu araştõrma, araştõrmacõnõn ulaşabildiği kaynaklarla ve sağlayabildiği maddi olanaklarla sõnõrlõdõr.
1.7. Varsayõmlar
Bu araştõrma, şu temel varsayõmlardan hareketle oluşturulmuştur. Bunlar:
1. Araştõrma modelini oluşturan ve araştõrmada izlenen tarama modeli, problemin çözüme kavuşturulmasõ ve araştõrmanõn amaçlarõna ulaşmasõ bakõmõndan uygun nitelikte olup, doğru bir yaklaşõmla uygulanmõştõr.
3. Araştõrmada veri kaynağõ olarak kullanõlan belgelerin incelenmesi, problemin çözümü için gereklidir. Bu belgeler, araştõrmada öngörülen durum tespitinin yapõlabilmesi için en geçerli ve güvenilir veri kaynaklarõdõr.
4. Araştõrmada temel veri kaynağõ olarak kullanõlan belgelerin yanõnda başvurulan kaynaklarõn, içerik bakõmõndan yeterli olduğu ve araştõrma konusuna yeterince õşõk tuttuğu varsayõlmaktadõr.
Bununla birlikte, araştõrmada yararlanõlan belge ve kaynaklardan yola
çõkõlarak yapõlan değerlendirmelerin nesnel bir nitelikte olup, araştõrmacõnõn öznel düşüncelerinden etkilenmediği varsayõlmaktadõr.
YÖNTEM
Bu bölümde, araştõrmada izlenecek yolun çizilmesinde kullanõlan araştõrma modeli, evren ve örneklem, verilerin toplanmasõ ve analizi konularõnda bilgi verilmeye çalõşõlmõştõr. Alt başlõklar halinde aşağõda sunulan bu konulara ilişkin yöntem, teknik ve değerlendirmelerin, araştõrmanõn amaçlarõna ulaşmasõ bakõmõndan doğru olduğu varsayõlmaktadõr.
2.1 Araştõrma Modeli
Planlõ kalkõnma dönemi içerisinde Türk müzik kültürüne yönelik politikalarõn belirlenmesi amacõyla gerçekleştirilen bu araştõrmada, tarama modeli kullanõlmõştõr. Bu modelin kullanõlmasõyla, araştõrma konusuna ilişkin bir durum tespiti ortaya koyulmaya çalõşõlmõştõr.
Araştõrmanõn temeli, düşünsel ve siyasal düzlemde hazõrlõk aşamasõna geçildiğinden dolayõ planlõ kalkõnma döneminin başlangõcõ olarak kabul edilen 1960’tan, siyasal, sosyal, ekonomik ve kültürel olgu ve olaylar hakkõnda yeterli orandaki kaynak tarafõndan işlendiği düşünülen 2000’e kadar olan kõrk yõllõk zaman dilimi içerisinde, devlet tarafõndan Türk müzik kültürüne yönelik öngörülmüş, planlanmõş ve uygulanma olanağõ bulabilmiş politikalarõn yer aldõğõ varsayõlan belgelerin incelenmesine dayanmaktadõr. Bu temelden hareketle; DPT tarafõndan hazõrlanan kalkõnma planlarõ ve bu planlara ilişkin yõllõk programlar, icra planlarõ, hükümet programlarõ, şura, kongre gibi etkinliklere ait tutanaklar ve kararlar, başta Kültür Bakanlõğõ olmak üzere çeşitli kurumlarõ ilgilendiren kanun, kararname, tüzük
ve yönetmelikler veya bu kurumlarõn hazõrladõğõ çeşitli çalõşmalara ilişkin raporlar gibi belgeler araştõrmanõn amaçlarõ doğrultusunda incelenmiştir. Bu bağlamda araştõrma, betimsel araştõrma nitelikleriyle örtüşmektedir.
2.2 Evren ve Örneklem
Araştõrmanõn evrenini, 1960-2000 yõllarõ arasõndaki zaman dilimi içerisinde, Türk müzik kültürüne yönelik öngörülmüş, planlanmõş ve uygulanma olanağõ bulabilmiş politikalar ve bu politikalar doğrultusunda geliştirilmiş stratejiler (yaklaşõm) ve taktikler (araçlar) oluşturmaktadõr. Hem kapsadõğõ zaman diliminin genişliği, hem de incelenmesi öngörülen unsurlarõn nicel ve nitel özellikleri açõsõndan sõnõrlarõnõn belirlenmesinde sorunlara yol açabileceği böyle bir evren tanõmõnõn, araştõrmanõn amaçlarõna ulaşõlmasõnda önemli engellere ve zorluklara neden olabileceği düşünülebilir. Bu düşünceye karşõn, söz konusu politikalara ve bu politikalar doğrultusunda geliştirilmiş stratejilere ve taktiklere ilişkin temellerin ve niteliklerin genel çerçevesini ortaya koyacak yeterli orandaki kaynağa ulaşõldõğõ varsayõldõğõndan, araştõrmanõn evreninin aynõ zamanda araştõrmanõn örneklemini de oluşturduğu düşünülmektedir.