DPT’nin Kuruluşu, Görevleri ve Teşkilat Yapõsõ

Türkiye’de 1960'dan itibaren ekonomik, sosyal ve kültürel kalkõnmanõn hõzlandõrõlmasõ, uygulanan politikalar arasõnda uyum sağlanmasõ, toplumsal ve kültürel dönüşümün uyumlu yönlendirilmesi ve ekonomiye akõlcõ ve ölçülü kamu müdahalesinin sağlanmasõ amacõyla kalkõnma planlarõnõn hazõrlanmasõ ve uygulanmasõ düşüncesi benimsenmiş; 1961 Anayasasõ ile ekonomik, sosyal ve kültürel kalkõnmayõ demokratik yollarla gerçekleştirmek için kalkõnma planlarõnõn hazõrlanmasõ belli bir hükme bağlanmõştõr. Ekonomik, sosyal ve kültürel kalkõnmanõn bir plana bağlanacağõ, 1961 Anayasasõ’nõn 129. maddesinde yer almõştõr. Bu doğrultuda, 30 Eylül 1960 tarihinde 91 sayõlõ kanun ile Başbakanlõğa bağlõ “Devlet Planlama Teşkilatõ” kurulmuştur (www.dpt.gov.tr).

Ülke kaynaklarõnõn verimli bir biçimde kullanõlmasõnõ ve kalkõnmanõn hõzlandõrõlmasõnõ sağlamak, ekonomik, sosyal ve kültürel kalkõnmayõ planlõ bir şekilde yürütmek, uzun süreli kalkõnma planlarõ ile yõllõk programlar hazõrlamak ve bunlarõn uygulanmasõnõ izlemek amacõyla kurulmuş olan DPT, 8 Haziran 1984 tarih ve 223 sayõlõ Kanun Hükmünde Kararname, daha sonra 19 Haziran 1994 tarih ve 540 sayõlõ Devlet Planlama Teşkilatõ Kuruluş ve Görevleri Hakkõnda Kanun Hükmünde Kararname ile yeniden düzenlenmiştir. Bu kararnamenin ikinci maddesine göre, DPT’nin görevleri şunlardõr:

1. Ülkenin doğal, beşeri ve iktisadi her türlü kaynak ve olanaklarõnõ tespit ederek, izlenecek iktisadi, sosyal ve kültürel politika ve hedeflerin belirlenmesinde hükümete müşavirlik yapmak.

2. Hükümetçe belirlenen amaçlar doğrultusunda kalkõnma planlarõ ile yõllõk programlarõ hazõrlamak.

3. Bakanlõklarõn ve kamu kurum ve kuruluşlarõnõn iktisadi, sosyal ve kültürel politikayõ ilgilendiren faaliyetlerinde koordinasyonu sağlamak, uygulamayõ etkin bir biçimde yönlendirmek ve bu konularda hükümete müşavirlik yapmak.

4. Uluslararasõ kuruluşlarla iletişim içerisinde çalõşarak ileriye dönük stratejiler geliştirmek ve topluma perspektif sağlayan politika önerilerini katõlõmcõ bir yaklaşõmla belirleyerek özel kesim için orta ve uzun dönemde belirsizlikleri giderici genel bir yönlendirme görevini yerine getirmek.

5. Kalkõnma planlarõnõn ve yõllõk programlarõn başarõ ile uygulanabilmesi için ilgili kurum ve kuruluşlarõn ve mahalli idarelerin kuruluş ve işleyişlerinin iyileştirilmesi konusunda görüş ve tekliflerde bulunmak.

6. Kalkõnma planlarõnõn ve yõllõk programlarõn uygulanmasõnõ izlemek ve koordine etmek, değerlendirmek ve gerektiğinde kalkõnma planlarõnda ve yõllõk programlarda usulüne uygun değişiklikler yapmak.

7. Maliye, para, dõş ticaret ve kambiyo politikalarõnõn kalkõnma planõ ve yõllõk programlarõn hedefleriyle uyum içinde uygulanmasõ konusunda Hükümete müşavirlik yapmak.

8. Özel sektör ve yabancõ sermaye faaliyetlerinin plan hedef ve amaçlarõna uygun bir şekilde yürütülmesini düzenleyecek teşvik ve yönlendirme politikalarõnõn genel çerçevesini hazõrlamak ve hükümete teklif etmek.

9. Kalkõnmada öncelikli yörelerin daha hõzlõ bir şekilde gelişmesini sağlayacak tedbirleri tespit ve teklif etmek, uygulamayõ izlemek ve koordine etmek. 10. Kalkõnma planõ ve yõllõk programlardaki ilke ve hedeflere uygun olarak,

uluslararasõ ekonomik kuruluşlarla ilişkilerin geliştirilmesinde, temas ve müzakerelerin yürütülmesinde gerekli görüş ve tekliflerde bulunmak,

11. Bölgesel veya sektörel bazda gelişme programlarõ hazõrlamak. (www.dpt.gov.tr)

Başta 1. ve 3. madde olmak üzere, yukarõda belirtilen görevlerinden yola çõkarak, kültürün geneline ve dallarõna yönelik politikalarõn oluşturulma ve uygulanma sürecinde DPT’nin önemli bir derecede yetki ve sorumluluğunun bulunduğu anlaşõlmaktadõr. Ayrõca, bu noktadan hareketle, planlõ kalkõnma döneminin başlangõcõndan itibaren Türkiye’de uygulanmak istenen kültürün geneline ve dallarõna yönelik politikalarõn, DPT tarafõndan hazõrlanan kalkõnma planlarõnda ve bu planlara ilişkin alt metinlerinde bulunabileceği varsayõlabilir. Bu bağlamda, kalkõnma planlarõnõn ve bu planlara ilişkin alt metinlerin, bir anlamda, kültürün

geneline ve dallarõna yönelik politikalara ilişkin tarihsel nitelikte birer kaynak olduğu söylenebilir.

Yukarõda sõralanan görevleri yerine getirmekle yükümlü olan DPT; “Yüksek Planlama Kurulu”, “Para-Kredi ve Koordinasyon Kurulu” ile “DPT Müsteşarlõğõ”ndan oluşmaktadõr. “Yüksek Planlama Kurulu”; Başbakanõn başkanlõğõnda, Başbakanõn belirleyeceği sayõda bakan ile DPT Müsteşarõndan meydana gelmektedir. “Para-Kredi ve Koordinasyon Kurulu”; “DPT Müsteşarlõğõ”nõn bağlõ olduğu bakanõn başkanlõğõnda, Başbakanõn belirleyeceği bakanlar ile Maliye Bakanlõğõ Müsteşarõ, DPT Müsteşarõ, Hazine Müsteşarõ, Dõş Ticaret Müsteşarõ ve Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankasõ Başkanõ’ndan oluşmaktadõr (www.dpt.gov.tr).

DPT Müsteşarlõğõ’nõn teşkilat yapõsõ, merkez ve yurtdõşõ teşkilatõ olmak üzere iki ana bölümden oluşmaktadõr. DPT Müsteşarlõğõ’nõn en üst amiri olan müsteşar, Başbakana veya görevlendireceği devlet bakanõna bağlõ olup, müsteşarlõğõn faaliyetlerini sevk ve idare ile görevlidir. Müsteşarlõkta, ilgili kanunun hükümlerine göre, müsteşara yardõmcõ olmak üzere en fazla beş müsteşar yardõmcõsõ ile bir genel sekreter görevlendirilebilmektedir. Görevlendirilecek müsteşar yardõmcõlarõnõn sayõsõnõn belirlenmesi ise Başbakanõn yetkisi dâhilindedir. DPT Müsteşarlõğõ’nõn merkez teşkilatõ, “ana hizmet” ve “yardõmcõ hizmet” birimlerinden oluşmaktadõr. Mevcut duruma göre ana hizmet birimleri aşağõda sõralandõğõ gibidir:

• Yõllõk Programlar ve Konjonktür Değerlendirme Genel Müdürlüğü • Ekonomik Modeller ve Stratejik Araştõrmalar Genel Müdürlüğü • İktisadi Sektörler ve Koordinasyon Genel Müdürlüğü

• Sosyal Sektörler ve Koordinasyon Genel Müdürlüğü • Bölgesel Gelişme ve Yapõsal Uyum Genel Müdürlüğü • Avrupa Birliği ile İlişkiler Genel Müdürlüğü

• Dõş Ekonomik İlişkiler Genel Müdürlüğü

DPT Müsteşarlõğõ, kalkõnma planlarõnõn hazõrlanmasõndan ve uygulanmasõndan sorumlu “ana hizmet” birimlerinde, gerektiğinde sürekli veya geçici özel ihtisas komisyonlarõ kurulabilmekte ve bölgesel veya sektörel bazda gelişme programlarõnõn hazõrlanmasõ amacõyla müsteşarõn teklifi ve Başbakanõn veya DPT’nin bağlõ bulunduğu bakanõn onayõ ile geçici çalõşma gruplarõ kurulabilmektedir. DPT Müsteşarlõğõ merkez teşkilatõnda yer alan “yardõmcõ hizmet” birimleri ise şöyledir:

• Personel Dairesi Başkanlõğõ

• İdari ve Mali İşler Dairesi Başkanlõğõ • Yayõn ve Temsil Dairesi Başkanlõğõ • Savunma Uzmanlõğõ (www.dpt.gov.tr)

DPT Müsteşarlõğõ’nõn merkez teşkilatõnda ayrõca, Müsteşarlõk Müşavirleri ve Hukuk Müşavirliği olmak üzere iki danõşma birimi yer almaktadõr. Ayrõca, DPT Müsteşarlõğõ, görevi ile ilgili olarak uluslararasõ ekonomik kuruluşlar ile ekonomik açõdan önemli dõş merkezlerde yurtdõşõ teşkilatõ kurabilmektedir. Yurtdõşõ birimlerin kuruluşu, Dõşişleri Bakanõnõn görüşleri doğrultusunda Başbakan tarafõndan belirlenmektedir (www.dpt.gov.tr).