Filmin çekildiği dönemde Türkiye, 1980 darbesinden sonra yeni yeni toparlanmaya başlamış, ithal ikamesi stratejisiyle38
kalkınmaya çalışan bir ülkedir. Bu nedenle sürekli dış ödeme açıklarıyla karşı karşıyadır. Bu dengenin kurulmasında yurt dışına giden işçilerin Türkiye’ye gönderdiği dövizler çok büyük öneme sahip olmaya başlamıştır. Yurt dışında çalışanlar, göçlerinin ilk evresinde birikimlerini kendi ülkelerine yatırmak eğilimindedirler. Bu eğilimden yararlanmak isteyen hükümetler yurt dışında çalışanlara konut arz ederek onların birikimlerini Türkiye’ye çekmeye özel bir önem vermişlerdir (Tekeli, 2012).
Kemal Sunal’ın bu filminde ise 1980lerin ilk kuşak “Alamancı”larını, Türkiye’ye döviz ile dönmelerini ve toplumdaki konumlarını en gerçek hali ile gözlemlenmektedir (Tablo 3.27). Almanya’da işçi olan Latif, Türkiye’ye geldiğinde adeta patron konumuna geçmiştir. Türkiye’de yıllarca çalışsa kazanamayacağı parayı 7- 8 sene gibi kısa bir sürede elde etmiş, döndüğünde Türkiye’den ev ve araba alacak kadar dövize sahip olmuştur. Alman bir kadınla evlenen Latif, sohbetlerinde Almanya’nın sigarasından meyveli sütüne kadar her şeyini Türkiye ile kıyaslamıştır. Çocuklar Alman kültürüne daha yakın şekilde büyürken, Latif karakteri “Türk aile
reisi” olmanın gerektirdiği despot yapısından da ödün vermemektedir.
Tablo 3.27. Postacı filminin kimliği Yönetmen: Memduh Ün Oyuncular: Kemal Sunal, Fatma Girik, Erdal Özyağcılar Tür: Komedi Yapım yılı:1984 Filmin Konusu:
Postacılık yaparak hayatını idame ettiren Adem çalıştığı mahallede ailesiyle birlikte yaşayan 30'lu yaşlardaki Sevtap'a aşıktır. Sevtap evlenme yaşının da geçmiş olmasının verdiği umutsuzlukla Adem'in bu aşkına karşılık vermektedir. Evlenmeye karar veren ikilinin önündeki tek engel Sevtap'ın Almanya'daki ağabeyi Latif'tir. Latif bu evliliğe ne pahasına olursa olsun karşı çıkmaktadır. Ancak Adem ve Sevtap da bu işten vazgeçmeye niyetli değildir. Latif'in tatil için Türkiye'ye dönmesiyle işler karışır (Web
iletisi 47). Postacı film afişi
Filmde annesiyle ahşap eski bir evde yaşayan postacı Adem ise, ev sahibinin kirayı arttırmak istemesinden ve geçim sıkıntısından şikayetçidir. Memur maaşıyla geçinemeyeceğini anlayan Adem, Sevtap’la evlenip babasının aile apartmanına yerleşmek istemektedir. Annesini Sevtap’ı istemeye razı etmek için ise “Apartman
sahibi hanımefendi bir gelin” ifadelerini kullanmıştır.
38
İçe dönük sanayileşme; yurt dışından ithal edilmek durumunda olan malların yurt içinde üretilmesini sağlayarak dışarıya bağımlılıktan kurtulmak suretiyle sanayileşmeyi öngören politika.
Filmin dış mekân sahnelerinin çekildiği Beşiktaş semtindeki Vişnezade Mahallesi İstanbul’un 19. yüzyılda oluşan eski mahallelerindendir39. Yoğun apartman
mimarisinin görüldüğü mahallede dar sokaklar bitişik nizam düzeninde genellikle dört veya beş katlı apartmanlarla doludur. Filmin çekildiği apartman da bu doku içinde, çıkmaz bir sokağın sonunda yer almaktadır (Tablo 3.28). Apartmanın yapım tarihi 1974 yılına denk gelmektedir. Yükseltilmiş bodrum üzerine 4 katlı ve 10 daireli kargir binada her katta üç farklı büyüklükte ve çözümde daire yer almaktadır. Binanın dış sınırları büyük oranda parsel sınırlarına göre çizilmiş, mimari çözüm parsele göre şekillenmiştir.
Tablo 3.28. Postacı filmindeki apartmanın konumu
Apartmanın konumu, 1982 (Web İletisi 48) Apartmanın konumu, 2019 (Web İletisi 49) Adres: Vişnezade Mahallesi, Maçka Meydanı
Sokağı, No:4 Beşiktaş/İstanbul
Filmin çekildiği sokak, filmdeki hali, 1984 (Fanatik Klasik Film, 2016)
Filmin çekildiği sokak, günümüzdeki hali, 2019 (Web İletisi 50)
Apartman, filmdeki hali, 1984 (Fanatik Klasik Film, 2016)
Apartman, günümüzdeki hali (Kürşat Çetin arşivi, 2016)
Apartmanın planları incelendiğinde I. dairenin 2+1 plan düzeninde olduğu ancak ışıklığa bakan yatak odaları büyüklüğünde sandık odasının bulunduğu görülmektedir.
39
Zemin kattaki salon, apartman giriş holüne ayrılan alan sebebiyle daha küçüktür. (Şekil 3.26) Mutfak ise küçük boyutlarda çözülmüş ve ışıklığa baktırılmıştır. Giriş katı dışında normal katlarda dikdörtgen biçimli bir antreden girilen dairede gece holü ve gündüz holü ayrımı net bir şekilde yapılmıştır (Şekil 3.27).
II. dairenin planı incelendiğinde 2+1 düzeninde olduğu, gece ve gündüz holü ayrımının yapılarak yatak odaları ve banyolara ayrı bir holden girildiği görülmektedir. Mutfak bu planda ışık almaktadır. Ancak parselin getirdiği zorunluluklar dolayısıyla eğimli duvar yüzeyine tezgâh yapılmıştır (Şekil 3.26).
III. dairenin planı incelendiğinde 2+1 düzeninde olduğu, daireye ince uzun bir holden girilerek bütün mekânların bu hole dizildiği görülmektedir. Diğer dairelere göre daha küçük bu dairede gece ve gündüz holü ayrımı net yapılmamış olup mutfağa gece holünden ulaşılmaktadır (Şekil 3.26).
Şekil 3.26. Apartmanın zemin kat planı ( 1974 tarihli onaylı mimari proje üzerinden şematize edilmiştir).
İç mekân sahnelerindeki gösterilen konut ise Kapıcılar Kralı (1976) ve Çöpçüler Kralı (1976) filmlerindeki ile aynıdır. Bu üç film için ise dış mekân çekimlerinde iki farklı semt (Cihangir, Beşiktaş) ve üç farklı apartman seçilmiştir. Bu filmde ise diğer filmlere göre iç mekân sahnelerinde daha fazla açılar olduğu için mekânların büyük bir kısmı plan düzlemine aktarılabilmiştir. Çöpçüler Kralı (1976) ve Kapıcılar Kralı (1976) filmlerinden sonra 7-8 yıllık süreçte iç mekânda değişen mobilyalar da olmuştur.
Şekil 3.24. Postacı filmindeki apartmanın salon, sofa ve mutfak ilişkisi (Postacı filmindeki sahnelerden şematize edilmiştir.)
Plan incelendiğinde konutun giriş holünden sonra dikdörtgen biçimli sofasına girildiği görülmektedir. Sofa, mekânları birbirine bağlayan ortak mekân olmasının yanı sıra içinde mobilyaları da barındırmaktadır (Şekil 3.24). Sofada, genellikle kahvaltıların yapıldığı, mutfağa yakın konumdaki dikdörtgen, üzeri dantel örtülü küçük bir masa ve değerli eşyaların sergilendiği camlı büfe/fincanlık bulunmaktadır (Resim 3.101).
Sofanın sağında salon, karşısında hol ve mutfak, sol tarafında ise yatak odası/odaları bulunmaktadır. Sofadan mutfağa geçilirken arada bir hol yapılmıştır. Holün sol tarafında tuvaletin olduğu, bu holün de tuvaletin doğrudan sofaya açılmasını engellemek amacıyla yapıldığı düşünülmektedir. Mutfak göreceli olarak ışık aldığı için daha ferahtır (Resim 3.105-3.106) (Mutfak, “Kapıcılar Kralı” filminde detaylı olarak incelenmiştir).
Sofadan yaşama mekânına geçildiğinde mekânın üç ayrı bölüme ayrıldığı görülmektedir. Orta bölüm salon/oturma odası olarak kullanılmaktadır. Cephede çıkma yapan bölümde üçlü kanepe iki koltuk ve orta sehpa ile gruplanmıştır. Koltuklar çiçek desenli koltuk örtüleri ile kaplıdır (Resim3.104). Koltukların köşelerinde sehpalar
üzerinde açık renk başlıklı abajurlar yer almaktadır. Televizyon ise, oturma grubundan izlenebilecek bir konumda, televizyon sehpasının üzerine yerleştirilmiştir (Resim 3.102). Bu bölüm günlük yaşamda en yoğun kullanılan bölümdür.
Salonun sol tarafında kısmi duvarlar ile ayrılan ikinci bir oturma köşesinde vizon renginde kolçaksız iki kanepe köşelerindeki sehpa ile gruplanmıştır. Bu kısım günlük kullanımdan ziyade kalabalık misafir geldiğinde ek alan olarak kullanılan oturma bölümüdür. Koltuğun yanında ise o dönemde orta sınıftaki birçok evde bulunan, daha çok depolama amaçlı, üslupsuz sade bir ahşap büfe bulunmaktadır. Pencerelerde gri ve kahve tonlarında kadife fon perdesi ve desenli tül kullanılmıştır. Zemine ise geleneksel desenlerde kırmızı bir halı serilmiştir.
Salonun diğer köşesi ise yemek odası olarak kullanılmaktadır. Ortadaki büyük yuvarlak yemek masası, akşam yemeklerinin yendiği, konukların ağırlandığı masa olarak kullanılmaktadır (Resim 3.103). Karşılıklı duvarlarda depolama ve sergileme amaçlı iki konsollar bulunmaktadır.
Yaşama mekânının duvarlarında salon bölümünde desenli duvar kâğıdı, oturma köşesinde turuncu, yemek odasında ise yeşil tonlarında yağlı boya kullanılmıştır. Genel anlamda salona desen ve renk kargaşası hakimdir. Ortak bir üsluptan söz etmek mümkün görünmemektedir.
Resim 3.101. Girişte sofa (Fanatik Klasik Film, 2016)
Resim 3.102. Televizyonun konumu (Fanatik Klasik Film, 2016)
Resim 3.103. Salon genel görünüm (Fanatik Klasik Film, 2016)
Resim 3.104. Oturma bölümü (Fanatik Klasik Film, 2016)
Resim 3.105. Mutfak düzeni (Fanatik Klasik Film, 2016)
Resim 3.106. Işık alan mutfak (Fanatik Klasik Film, 2016)
Filmde görülen ufak bir ayrıntı ise, misafir ağırlandığı bir gün televizyona videokaset oynatıcı bağlanarak film izlenmesidir. Bu yeni alet o dönemde televizyondan sonra sinema sektörünün seyirci kaybetmesine sebep olan bir diğer teknolojik ürün olarak filmin içinde kendine yer bulmuştur (Resim 3.107).
Resim 3.107. Videokasetten film izlenmesi (Fanatik Klasik Film, 2016)
Değerlendirme
Filmde memur maaşıyla İstanbul’da geçinmenin ve kiralara güç yetirmenin mümkün görünmediği, kısa yoldan köşeyi dönmenin ise apartman sahibi biriyle evlenmekten geçtiği vurgulanmıştır. Filmde ayrıca Almanya’da çalışan işçilerin Türkiye’ye ellerinde büyük miktarlarda döviz ile döndüklerinde patron statüsüne geçmeleri ve kültürel yozlaşmaları gösterilmiştir.
Filmin dış mekân çekimlerinin yapıldığı apartmanın plan kurgusu incelendiğinde parselin en verimli şekilde kullanılarak ona uygun plan çözümlerinin yapıldığı aynı zamanda sofalı çözümlerden koridorlu ve gece-gündüz holü ayrımının yapıldığı çözümlere geçildiği görülmüştür (Tablo 3.29).
Filmin iç mekan çekimlerinin yapıldığı apartmanın plan kurgusu incelendiğinde ise ana sirkülasyon mekanı olan sofasının geleneksel konutun orta sofasına büyük benzerlik gösterdiği görülmüştür. Sofa aynı zamanda yaşama mekânının/salonun devamı niteliğinde kullanılmakta, mutfağa yakın olması da yemek holü olarak kullanılmasını sağlamaktadır (Tablo 3.30). Bu tip planlar dönemin apartmanlarında yaygın olarak görülmektedir.
Planda dikkat çekici bir detay ise, yaşama mekânının üç bölüme ayrılmasına rağmen gerektiğinde bu bölümlerin kapatılarak ayrı mekânlar olarak kullanılmasına olanak sağlayan ayrı ayrı kapılarının olmasıdır. Nitekim birçok konutta bu şekildeki bölümler (salon-salamanje) camekânla kapatılarak da kullanılmıştır.
Bir diğer detay ise mutfağa sofadan doğrudan erişimin olmaması, arada bir holün bulunmasıdır. Bu holden mutfak dışında tuvalete erişim sağlanmaktadır. Böylelikle tuvaletin sofaya doğrudan açılması engellenmiştir.
Tablo 3.29.Postacı filminde dış mekân çekimlerindeki “Apartman”ın Özellikleri Cephesi ve Plan Şeması Cephe ve Plan Özellikleri
-Apartmanın bitişik nizam düzenindeki sokak dokusunda, sokaktan doğrudan erişilen, yükseltilmiş bodrum üzerine dört katlı, katlarda üç daireli kargir bina olması
-Cephe karakterinin tekrar eden yatay pencere düzeninden oluşması, ön ve yan cephelerinin bulunması (diğer cepheler yapılara bitişiktir)
-Zemin katın I. dairesindeki salonun apartman girişine verilen alan sebebiyle daha küçük olması
-Katlara L merdiven ile ulaşılması ve dairelerin girişlerine ulaşabilmek için kat holünün uzatılması
-Gece ve gündüz ayrımının bulunduğu koridorlu 2+1 düzeninde plan şemalarının kullanılması
-Plan şemasında karanlık kalan odaların sandık odası olarak nitelendirilmesi ve bu odaların depolama amaçlı kullanılması (I. daire)
Tablo 3.30. Postacı filminde iç mekân çekimlerindeki “Apartman”ın Özellikleri
Plan Şeması ve Özellikleri
-Yaşama mekânının sofanın devamı niteliğinde olması kapısının bulunmaması
-Yaşama mekânının salon, oturma odası ve yemek odası olarak alt mekânlardan oluşan geniş bir hacim olması
-Alt mekânların kısmi duvarlarla ayrılması ve her bir mekânın sonradan bölünme ihtimaline karşı hole veya başka bir mekâna açılan ayrı bir kapısının bulunması
-Yaşama mekânının dikdörtgen biçimli, ortasının da çıkmalı olması
Giriş Holü -Giriş holünün sofa olarak kullanılan mobilyalı bir mekân olması
-Sofa biçiminde kullanılan giriş holünde yemek masasının ve büfenin bulunması, mutfağa yakın olması sebebiyle yemek holü olarak kullanılması
Salon/ Oturma
Odası
-Konutun yaşama mekânına sofadan ulaşılması -Yaşama mekânının geniş pencerelerinin bulunması
-Yaşama mekânının salon, oturma odası ve yemek odası olarak alt mekânlardan oluşan geniş bir hacim olması
-Oturma grubunun ortasında ahşap veya cam yüzeyli orta sehpanın yer alması
-Televizyonun yaşama mekânının bir köşesinde oturma mobilyalarına hitap eden konumda televizyon sehpasında yer alması
-Koltukların köşelerindeki sehpalarda abajurların bulunması -Duvarlarda canlı tonlarda yağlı boyaların ve desenli duvar kâğıdının bir arada kullanılması
-Pencerelerde kornişe takılı desensiz tül ve tek renk fon perdelerinin bulunması
Yemek Odası / Bölümü
-Yaşama mekânının içinde yer alan bir alt mekân olması -Yemek bölümünün 6 kişilik yuvarlak yalın bir üslupta masa, sandalyeler ve konsollardan oluşması
-Yemek masasının aktif olarak tüm öğünlerde ve misafir ağırlamada kullanılması