1983 yılında çekilen film, eşi ve iki çocuğuyla birlikte kiracı olarak yaşayan Kamil karakteri üzerine kurgulanmıştır (Tablo 3.23). Filmde ev sahibi-kiracı ilişkileri üzerine diyaloglara yer verilmiş, o dönemde yeterli konut stokunun sağlanamaması sonucu yükselen kiralar karşısında çaresiz kalan kiracıların durumundan faydalanan ev sahiplerine eleştiriler yapılmıştır. 1980lerin geçim ve kira sıkıntısına ayna tutacak biçimde, Kemal Sunal’ın bu filmi de güldürürken düşündüren ve eleştiren filmlerinden biridir.
Tablo 3.23. Kılıbık filminin kimliği35 Yönetmen: Uğur İnan Oyuncular: Kemal Sunal, Nevra Serezli, Ali Şen Tür: Komedi Yapım yılı:1983 Filmin Konusu:
Kamil bir yandan oğlunun okulu, diğer yandan karısının müsrifliği yüzünden bir türlü belini doğrultamaz. Üstelik ev sahibi Müslüm Efendi, Kamil’i evden atmak için türlü numaralar yapmaktadır. Ancak ev sahibinin zorlamalarına karşı Kamil karakola gitmeye yanaşmaz. Karakola ne zaman işi düşse, haksız konuma düşen Kamil, korkmaktadır. Sonunda korkusunu yenerek karakola gitmeye karar verir. Ancak uğursuzluk Kamil’in yakasını bırakmaz. Polis, Kamil’i ünlü kanun kaçağı Karabela olduğu gerekçesiyle tutuklar
(Web İletisi 42) Kılıbık film afişi
Film, dış mekân çekimleri Sarıyer’deki üç katlı ahşap konakta geçmektedir. Ancak ahşap konağın planları ile iç mekân görüntüleri karşılaştırıldığında iç mekân sahnelerinin başka bir konutta çekildiği anlaşılmıştır. Ahşap konağın ise o dönemde kullanılan geleneksel konuta örnek olması amacıyla planlarına yer verilmiştir.
Filmin dış mekân çekimlerindeki konak; İstanbul’un Sarıyer semtinde, Emirgan Korusu’na yakın, bahçeli ahşap konakların yoğunlukta olduğu, İstanbul boğazını tepeden gören bir sokakta yer almaktadır. Yola doğrudan cephesi olan konağın arka tarafında geniş bir bahçesi bulunmaktadır. Ahşap konağın yapım tarihi bilinmemekle birlikte, 1966 tarihli şehir haritasında yer aldığı görülmüştür. Konağın rölöve projesi ise 2008 yılında Mimar İlhami Kurt tarafından çizilmiştir. Bodrum üzerine üç katlı inşa edilmiş konak, orta sofalı plan tipindedir. Odalara erişim sofadan verilmiş, düşey sirkülasyon sofadaki merdiven ile sağlanmıştır. Cephede son katta görülen cumba Türk evi geleneksel ögelerindendir (Tablo 3.24).
35
Bahtiyar, T.B., Aydın, D., Yaldız, E., 2019, “Türk Sinema Filmleri Üzerinden Konutu Okumak: 1980lerden Üç Örnek” adlı makaleden alınmıştır.
Tablo 3.24. Kılıbık filmi, ahşap konağın konumu
Ahşap konağın konumu, 1966 (Web İletisi 43) Ahşap konağın konumu, 2019 (Web İletisi 44) Adres: Reşitpaşa Mahallesi, Çam Fıstığı Sk.
No:11, Sarıyer/İstanbul
Filmin çekildiği sokak, 1983 (Fanatik Film, 2015) Filmin çekildiği sokak, günümüzdeki hali, 2019 (Web İletisi 45)
Ahşap konak, filmdeki hali, 1983 (Fanatik Film, 2015)
Ahşap Konak, günümüzdeki hali, 2019 (Web İletisi 46)
Rölöve projesinde her kata çıkışta merdivenin başında kapı olması (Şekil 3.19), son kattaki odalardan birinin mutfağa dönüştürülmesi bir dönem konağın her katında farklı ailelerin oturduğu “kira evi” olarak kullanıldığını düşündürmektedir.
Odaların duvarlarında sabit mobilya olarak dolaplar yer almaktadır (Şekil 3.21). Odalar henüz özelleşmemiştir. Banyo ve tuvalet konutun içine alınmış ancak merdiven ara holünden ulaşılan bir konuma koyulmuştur. Banyoda yer alan klozet ve küvet ise, modern yaşama uyum sağlandığının göstergesidir (Şekil 3.20). Zemin katta yer alan mutfağın bir köşesine mermer tezgâh yapılmıştır. İkinci mutfak ise son kattaki odanın bir köşesine beton tezgâh yapılarak eklenmiştir. Konağın bodrum katında sarnıç ve
çamaşırların yıkandığı çamaşırhanede mermer çamaşır yıkama havuzları bulunmaktadır (Şekil 3.18).
Şekil 3.18. Ahşap konak bodrum kat planı ( İlhami Kurt (2008)’un rölöve projesinden şematize
edilmiştir).
Şekil 3.19. Ahşap konak zemin kat planı ( İlhami Kurt (2008)’un rölöve projesinden şematize
edilmiştir).
Şekil 3.20. Ahşap konak birinci kat planı ( İlhami Kurt (2008)’un rölöve projesinden şematize
edilmiştir).
Şekil 3.21. Ahşap Konak ikinci kat planı ( İlhami Kurt (2008)’un rölöve projesinden şematize
edilmiştir).
Filmde iç mekân çekimlerinde gösterilen konuta ise merdiven bitimindeki kat holünden, çift kanatlı ahşap kapı ile girilmektedir. İlk olarak karşımıza diğer mekânlara da geçişi sağlayan ortak mekân niteliğindeki sofa çıkmaktadır. Sofanın girişinde küçük bir vestiyer (Resim 3.90) ve yemek masası yer almaktadır. Sabah kahvaltılarında kullanılan masanın hemen yanında bulunan buzdolabı ise mutfağın küçük olmasından dolayı bu alanda yer almaktadır (Resim 3.89).
Konutlara buzdolabının girdiği yıllar apartmanlaşmaya geçişten sonradır. Türkiye’de ilk buzdolabı 1960 yılında üretilmiştir36. 1970lerden sonra mutfaklardaki tel
36 Türk beyaz eşya sanayinin temelleri 1950’li yılların sonuna doğru atılmıştır. 1959’da çamaşır makinesi,
1960’ta buzdolabı, 1963’te fırın ve 1965’te elektrik süpürgesi ve yarı otomatik çamaşır makinesi üretilmiştir. Beyaz eşya sanayi 1980-2000 döneminde büyük bir gelişme göstererek, 2000’li yıllar sonrasında en modern fabrikalarda çağdaş üretim teknolojileriyle çok dikkat çekici ihracat başarıları elde etmiştir” (Yaşar, O., 2010; Bahtiyar vd., 2019)
dolaplara ek olarak besinlerin daha uzun dayanmasını sağlayan buzdolapları konutlarda yerini almaya başlamış, 1980’li yıllarda da yaygınlaşmıştır. Özellikle 1950lerde yapılan ilk apartman örneklerinde mutfak boyutları buzdolabı koyacak büyüklükte olmadığından, giriş holü niteliğinde mutfağa yakın mekânlar buzdolapları için ideal yer olmuştur (Bahtiyar vd., 2019). Aynı zamanda o yıllarda buzdolabına sahip olmak bir
“zenginlik alameti” olarak algılandığı için hollerde sergilenmesinde bir sakınca
görülmemiştir. Değerli eşya niteliğindeki buzdolabının üzerinde el işi örtülere de rastlanmaktadır.
Filmdeki mutfak dar ve küçük hacimli bir mekândır (Şekil 3.22). L biçimli fayans kaplı tezgâhın bir kolunda eviye, diğer kolunda tezgâh üstü üçlü ocak bulunmaktadır (Resim 3.91). Tabaklar duvara monte edilen açık raflarda sıralanmakta ve asılarak depolanmaktadır (Resim 3.92).
Şekil 3.22. Kılıbık filminde mutfak37
(Kılıbık filmindeki sahnelerden şematize edilmiştir)
Resim 3.89. Sofada buzdolabı (Fanatik Film, 2015)
Resim 3.90. Sofada vestiyer ve yemek masası (Fanatik Film, 2015)
37
Kılıbık filmine ait 3.22 numaralı çizim ve 3.89-3.91-3.93-3.96-3.97-3.98 numaralı resimler “Türk Sinema Filmleri Üzerinden Konutu Okumak: 1980lerden Üç Örnek” (Bahtiyar, T.B., Aydın, D., Yaldız, E., 2019) adlı makaleden alınmıştır.
Resim 3.91. Mutfak düzeni (Fanatik Film, 2015) Resim 3.92. Mutfak açık raflar (Fanatik Film, 2015)
Sofadan ulaşılan salon, kendi içinde iki alt mekândan oluşmakta, mekânsal ayrışma mobilyalar ile sağlamaktadır. Mekânın bir tarafında yemek masası ve camlı vitrin bulunmakta, diğer tarafında oturma grubu yer almaktadır (Şekil 3.23). Oturma bölümü, düz renk kumaşla kaplı kolçaklı oturma takımıyla tefriş edilmiş ortada ve köşelerde ahşap sehpalar ile gruplanmıştır (Resim 3.93). Koltukların ve orta sehpanın üzerinde, geleneksel el işi örtüler bulunmaktadır. Yemek masası ise oturma grubunun karşısında yer almaktadır. Masa, ailenin bir araya geldiği ve birlikte yemek yediği bir mobilya olarak kullanılmaktadır (Resim 3.96). Duvar yüzeylerinde baskın desenlerde duvar kağıdı, pencerelerde desenli tekstilden perdeler kullanılmıştır. Salonda görülen kalorifer peteği ise merkezi ısıtma sisteminin bulunduğunu göstermektedir (Resim 3.95)
Şekil 3.23. Kılıbık filmindeki apartmanın sofa ve salon ilişkisi (Kılıbık filmindeki sahnelerden şematize edilmiştir)
Orta gelirli, taksitle veya veresiye alışveriş yapan ailenin müsrif hanımı, evin tefrişinin gelir seviyesine göre üst düzeyde olduğunu düşündürmektedir. O dönemde yaygın kitle iletişim aracı radyo, salonda camlı bir büfenin üstünde durmaktadır (Resim 3.94). Taksitle alınan televizyon eve girdiğinde radyonun yerini almıştır. Camlı büfe de ortadan kalkarak yerini televizyon sehpasına bırakmıştır (Resim 3.97). Ardından, oturma grubu da evin hanımı tarafından değiştirilmiştir. Diğer oturma grubu ile
kıyaslandığında kolçaksız, çizgili kadife kumaş kaplamalı, damalı desen yastıklarıyla bu takım, dönemin modern çizgilerini taşımaktadır (Resim 3.98). Geleneksel örtülerin bu takımda kaldırıldığı görülmüştür (Aydın-Bahtiyar vd., 2019).
Resim 3.93. Oturma grubu (Fanatik Film, 2015) Resim 3.94. Camlı büfe üzerinde radyo (Fanatik Film, 2015)
Resim 3.95. Salonda kalorifer peteği (Fanatik Film, 2015)
Resim 3.96. Yemek masası ve vitrin (Fanatik Film, 2015)
Resim 3.97. Yeni alınan televizyon (Fanatik Film, 2015)
Resim 3.98. Yeni alınan koltuk takımı (Fanatik Film, 2015)
Ebeveyn yatak odasından görülen sahnelerde karyola, komodinler ve aynalı tuvalet masası takım mantığında, yalın ve süsten uzak lake boyalı, döneminin sık görülen ucuz mobilyalarındandır. Komodinlerin ve makyaj masasının üzerine dantel örtüler serilmiştir. Kırmızı kasnaklı abajurlar ise komodinlerin üzerinde yer almaktadır (Resim 3.99).
Resim 3.99. Ebeveyn yatak odası (Fanatik Film, 2015)
Çocuk odası olarak özelleşen eni dar ve küçük odada, takım mantığında düz hatlı, fonksiyonel bir çocuk yatağı ile yalın bir raf sistemi olan çalışma masası bulunmaktadır. Duvar yüzeylerindeki posterler dönemin hızla değişen popüler kültür elemanları olarak değerlendirilebilir (Resim 3.100).
Değerlendirme
Filmin dış mekân sahnelerindeki ahşap konak geleneksel orta sofalı plan tipindedir. Planlar detaylı olarak incelendiğinde ise her katta ayrı bir mutfak ve tuvalet bulunması ve merdiven çıkışlarında kapı olması konağın bir dönem “kira evi” olarak kullanıldığını düşündürmektedir (Tablo 3.25).
Filmin iç mekân sahnelerinde ise 1980lerde İstanbul’da orta gelir seviyesinde iki çocuklu çekirdek bir ailenin kiracı olarak yaşadığı konuttan kareler gösterilmiştir.
Çocukların kendilerine ait odalarının olması modernleşme ile birlikte ailede bireyselleşmenin ve özel alanların oluşmasına örnek niteliğindedir. Evin genç kızının ve hanımının yeni kıyafetlere ve lükse olan merakı ise popüler kültürün aile içine etkisini göstermektedir.
Evlerde kendine yer bulmaya başlayan televizyon, orta gelir seviyesindeki bir aile için taksitle alınabilecek pahalı bir üründür. Evlere sonradan dahil olan buzdolabı ise henüz kendine mutfakta yer bulamamış evin sofasında konumlanmıştır. Mutfak, dönemin apartman mimarisinde olduğu gibi dar, küçük ve ışık almayan bir mekândır. Fırınlı ocak kullanıma henüz geçilmemiş, set üstü üç gözlü ocak kullanılmıştır. Salonda mobilya yenilendiğinde ise klasik bir takımdan ziyade modern bir takımın tercih edilmesi, salonların artık oturma odalarına dönüştüğünün ve kullanışlılığın gösterişten daha ön planda olduğunun bir göstergesi olmuştur (Tablo 3.26).
Tablo 3.25. Kılıbık filminde dış mekân çekimlerindeki “Geleneksel Ev”in Özellikleri Cephesi ve Plan Şeması Cephe ve Plan Özellikleri
-Geleneksel evin bahçeli, üç katlı, bodrumlu, cumbalı yığma yapı olması -Geleneksel orta sofalı plan şemasının kullanılması
-Sofanın sirkülasyon mekanı olarak kullanılması -Özelleşmemiş odalarda sabit dolapların yer alması -Geniş hacimli yaşama mekânının bulunması
-Tuvalet ve banyonun plan kurgusuna dahil edilerek her kata eklenmesi -Her katın merdiven çıkışında kapı bulunması
Tablo 3.26. Kılıbık filminde iç mekân çekimlerindeki “Apartman”ın Özellikleri
Plan Şeması
Plan Özellikleri
-Odaların doğrudan sofaya açıldığı plan şemasının kullanılması -Yaşama mekânında cephede küçük bir çıkmanın bulunması
Giriş Holü -Giriş holünün konutun ilk karşılama mekânı olması
-Giriş holünün sofa olarak kullanılan, içinde buzdolabı ve kahvaltı masasının bulunduğu mobilyalı bir mekân olması
-Girişe yakın konumda vesiyer ve ayakkabılık bulunması
Salon/ Oturma
Odası
Konutun yaşama mekânına sofadan ulaşılması -Yaşama mekânının sokak cephesine bakması
-Yaşama mekânının salon ve yemek odası olarak alt mekânlardan oluşan geniş bir hacim olması
-Orta gelir seviyesindeki ailenin yaşama mekânında modern mobilyaların tercih edilmesi
-Oturma grubunun ortasında parlak yüzeyli ahşap orta sehpanın yer alması
-Radyonun bulunduğu konuma televizyonun gelmesi -Koltukların köşelerinde sehpaların bulunması -Duvarlarda desenli duvar kâğıtlarının kullanılması
-Zeminde vinylex kaplama kullanılarak üzerine kilim serilmesi -Pencerelerde kornişe takılı desensiz tül ve çiçek desenli perdelerin bulunması
Yemek Odası / Bölümü
-Konutun salonu içinde yer alan bir alt mekân olması
-Yemek bölümünün 6 kişilik dikdörtgen yalın bir üslupta masa, sandalyeler ve vitrinden oluşması
-Yemek masasının aktif olarak tüm öğünlerde kullanılması
Mutfak
-Mutfağın dar ve küçük hacimli bir mekân olması
-Kullanıcının ekonomik gücü doğrultusunda üç gözlü ocak kullanılması
-Mutfak gereçlerinin tezgâh altı dolaplarda ve açık raflarda depolanması
-Tezgâhın ve zeminin 20x20 boyutlarında fayans kaplı olması
Yatak Odası
-Ebeveyn yatak odasının çocuk odasından daha büyük olması, karyola, yatak başı dolabı, komodin, gardırop ve makyaj masasından oluşan lake boyalı yatak odası takımının bulunması -Yatak başındaki komodinlerin üzerinde küçük kasnaklı abajurların yer alması
-Pencerelere desenli kalın perdelerin takılması
-Çocuk odasının çocuğun kişisel zamanını geçirebileceği özelleşmiş mekân olması
-Çocuk odasında çocuğun yaşına uygun olarak karyola, kitaplıklı çalışma masasının bulunması