1985 yapımı film, apartmanda yaşayan Şaban’ın işsizliği sürecinde, eşi Necla’nın iş bulması ile evdeki rollerin değişmesi üzerine kurgulanmıştır (Tablo 3.33).
Tablo 3.33. Şen Dul Şaban filminin kimliği40 Yönetmen:
Kartal Tibet Oyuncular: Kemal Sunal, Nevra Serezli, Halit Akçatepe, Ayşen Gruda Tür: Komedi Yapım yılı:1985 Filmin Konusu:
Şaban, Ali ile birlikte bir fabrikada işçi olarak çalışmaktadır. Bir gün patronlarından zam istedikleri için işten atılırlar. Uzun zaman iş ararlar fakat bulamazlar. Necla ise Şaban'a kadınların daha kolay iş bulabileceğini söyler ve karı koca iddiaya girerler. Necla ertesi gün sekreter olarak işe başlar. Evdeki roller değişir. Necla evin erkeği, Şaban ise evin hanımı olmuştur. Fakat ikili Necla'nın yoğun çalışma saatlerinden dolayı mutsuzdur (Web İletisi 52).
Şen Dul Şaban film afişi
1960larda başlayıp ardından bir patlamaya dönüşen apartman üretimi, kent merkezlerinin genel görünümünü değiştirerek, bitişik düzende çok katlı yapıların bulunduğu sokak dokusunu oluşturmuştur. Bu yapılar, Türkiye’nin her yerinde görülebilecek plan ve cephe özellikleri sahip yap-sat apartmanlarıdır. Filmin çekildiği Cihangir mahallesindeki Başkurt sokağın dokusu ve apartmanın mimarisi bunun bir örneği niteliğindedir (Tablo 3.34).
Filmde görülen apartman yükseltilmiş bodrum üzerine üç kat ve çatı katından oluşmaktadır. Her katında tek daire bulunan apartmana zemin katta binanın köşesinden girilmektedir. Tekrar eden katlarda cephe düzenleri zemin kat hariç aynı kalmıştır. Cephe elemanları, kat silmeleri ve pencere çerçeveleri ile sınırlı kalmıştır. Apartmanın yapım tarihi bilinmemekle birlikte 1966 tarihli şehir haritasında yer aldığı görülmüştür. 2013 yılına gelindiğinde ise apartman yıkılarak yerine 5 katlı betonarme bir bina yapılmıştır. Beşiktaş Belediyesi ile yapılan görüşmede, binanın bulunduğu arsada Kat Mülkiyetine 2013’te geçildiği için eski projenin belediyeye girilmediği tespit edilmiştir (Tablo 3.34).
40
Bahtiyar, T.B., Aydın, D., Yaldız, E., 2019, “Türk Sinema Filmleri Üzerinden Konutu Okumak: 1980lerden Üç Örnek” adlı makaleden alınmıştır.
Tablo 3.34. Şen Dul Şaban filmindeki apartmanın konumu
Apartmanın konumu, 1966 (Web İletisi 53) Yeni yapılan apartmanın konumu, 2019 (Web İletisi 54)
Adres: Cihangir Mahallesi, Başkurt Sokak, No:50 Beyoğlu/İstanbul
Filmin çekildiği sokak, 1985 Filmin çekildiği sokak, günümüzdeki hali, 2019 (Web İletisi 55)
Apartmanın filmdeki hali, 1985 (Gülşah Film, 2019)
Yeni yapılan apartmanın günümüzdeki hali, 2019 (Web İletisi 55)
Gerçek mekânların kullanıldığı filmde, aynı apartmanda oturan, üst ve orta gelir seviyesindeki ailelere ait üç farklı toplumsal sınıfın konutlarından kareler izlenmektedir. Bireyler konutlara “Kapıcılar Kralı” filminde olduğu gibi sosyal statülerine göre piramidal düzende yerleşmiştir. Zemin katta kiracı ve bekâr fabrika işçisi Ali, birinci katta kiracı ve evli fabrika işçisi Şaban, eşi Necla ve iki çocuğu, ikinci katta ise apartmanın sahibi bekâr kız kardeşler Ayşen ve Ayten oturmaktadır.
Zemin katta oturan Şaban’ın iş arkadaşı Ali, fabrikadan adlığı maaş yetersiz olduğu için geçim sıkıntısı yaşamaktadır. Çareyi, kendinden yaşça büyük ve ona âşık olan apartmanın sahibi Ayten ile evlenmekte bulmuş, kısa yoldan üst sınıfa geçmiştir.
Ali’nin yaşadığı daire ile ilgili sahneler incelendiğinde mutfağında ocak yerine küçük tüp kullandığı görülmüştür. Mutfak gereçleri ise duvarlardaki açık raflarda
depolanmıştır. Zemin katta apartman girişine ayrılan alandan dolayı Ali’nin salonu diğer dairelerden daha küçüktür. Salonun ortasında düz hatlarda basit bir yemek masası koyulmuştur. Ali’nin kendine ait yatak odası yoktur, sofadaki çekyatta uyumaktadır (Tablo 3.35).
Birinci katta alt-orta gelir seviyesinde bir aile olan Şaban ve Necla iki çocuğu ile birlikte yaşamaktadır. Kente uyum sağlamış çekirdek ailenin örneği olan Şaban’ın evinde mutfak, Ali’nin evine göre daha düzenlidir ve daha fazla gereç barındırmaktadır. Tezgâh üstünde üç gözlü ocak bulunur. Salon mobilyalarında modern çizgilerde bir kanepe, klasik koltuk ve geleneksel somya bir arada kullanılmıştır (Tablo 3.35).
İkinci katta üst gelir seviyesinde apartman sahibi bekâr kız kardeşler oturmaktadır. Apartmanda yaşayan gelir seviyesi yüksek aileler, konutun dış görünüşünde farklılık oluşturamadıkları için iç mekân mobilyaları ile farklılıklarını ortaya koymaya çalışarak gösterişli oymalı mobilyaları, kristal avizeleri, şamdanları vs. tercih etmişlerdir. Ayşen ve Ayten kardeşlerin dairesi bu duruma örnek teşkil etmektedir. Dairenin salonundan görülen karelerde klasik çizgilerde oymalı desenli kumaş kaplı koltuk takımı, mutfakta fırınlı ocak kullanımı ve turuncu renkli formika kaplı alt ve üst dolaplar bunun örneğidir (Tablo 3.35).
Tablo 3.35. Sosyal Statüye göre aynı apartmanın farklı dairelerindeki düzenlemeler
Mutfak düzeni-Kiracı (Bekâr) -Ocak yerine küçük tüp -Açık raflar, tezgah altı dolap
Mutfak düzeni-Kiracı (Evli) -Üç gözlü ocak -Açık raflar, tezgâh altı dolap
Mutfak düzeni- Ev sahibi -Fırınlı ocak
- Turuncu formika kapaklı alt ve üst dolaplar
Salon düzeni-Kiracı (Bekâr) -Yemek masası salonda
-Yatak odası yok
Salon düzeni-Kiracı (Evli) -Modern kanepe ve geleneksel
somya bir arada
Salon düzeni-Ev sahibi -Klasik mobilya takımı, kristal
avize
İç mekân sahnelerinin yoğunlukta olduğu Şaban ve Necla’nın dairesi plan şeması ve donatıların işlevi anlamında detaylı olarak incelenmiştir. Daireye döner merdiven sonunda ulaşılan sahanlıktan tek kanatlı ahşap kapı ile girilmektedir. Kapı, dar ve küçük giriş holüne açılmaktadır. Giriş holünün ardından sofaya geçilmektedir (Şekil
3.26). Sofa bütün mekânlara erişimin sağlandığı ortak alandır (Resim 3.117). Girişin karşısındaki duvarda camlı bir büfe yer almaktadır. Büfe, değerli eşyaların, cam ürünlerin, porselen takımların sergilendiği vitrin niteliğindedir. Fincanlık da denilen formika kaplı bu büfenin üzerinde ise telefon bulunur (Resim 3.114). Sofada bunlar dışında salondaki üçlü koltuğun takımı olan iki adet tekli koltuklar yer almaktadır. Sofadan kapısız olarak geçilen salon-salamanje biçimindeki salonun yemek masasının konumlandığı alana giriş holünden ayrı bir kapı verilmiştir. Bu kapı salon bölündüğü takdirde her iki tarafın da kullanılabilir olması için yapılmıştır (Şekil 3.26).
Şekil 3.26. Şen Dul Şaban filminde Şaban ve Necla’nın dairesinde salon, yemek odası, sofa ilişkisi (Şen Dul Şaban filmindeki sahnelerden şematize edilmiştir.)
Yemek masasının bulunduğu alan, oturma odasından kısmi bir duvar ile ayrılmıştır41. Yemek masası her öğünde kullanılmasının yanı sıra ütü yapmak için dahi kullanılmıştır (Resim 3.130). Masasının arka duvarlarında iki konsol, köşede ise açık raflı, tekerlekli televizyon sehpası üzerinde televizyon bulunmaktadır (Resim 3.115). Oturma odasında ise bir somya, çizgili kadife kumaşla kaplı İskandinav tipi42 üçlü koltuk, ahşap oymalı, avangart tipi düz renk kadife kumaşla kaplı tekli iki koltuk ve ortada üstü mermer, ayak aksanı oymalı ahşap olan dairesel sehpa yer almaktadır (Resim 3.116). Salonda tarz anlamında kargaşa hakimdir; geleneksel, klasik ve modern mobilyalar bir arada kullanılmıştır. Duvar yüzeylerinde desenli duvar kâğıdı,
41 1960’lı yıllarda yapılmış birçok apartman konutunda bu düzenleme bulunmakta, salon bir camekân ile
gerektiğinde iki ayrı mekâna dönüşebilmektedir. Camekân uygulamasının alternatifi bir dönem akordeon kapı olmuştur (Bahtiyar vd., 2019).
42
İskandinav stilinin başlıca karakteristikleri açık yanlı koltukları, doğrudan doğruya gövdeye takılan ayaklar ve bu ayakları pekiştirmek için ortadan konulan ortaları inceltilmiş ara kayıtlardır. Sandalyelerde ön ve arka ayak başlıkları kayıtlardan taşırılır (Kurtoğlu, 1986).
pencerelerde desensiz tül ve dönemi yansıtan desenlerdeki tekstilden perde kullanılmıştır.
Resim 3.114. Daire girişi43 Resim 3.115. Yemek masası, konsol ve
televizyon
Resim 3.116. Salon mobilyaları Resim 3.117. Salon-sofa ilişkisi
Giriş holünden sonra ulaşılan sofanın devamı niteliğinde yatak odalarına giden bir hol yer almaktadır. Buzdolabı mutfağa yakın konumdaki bu hole koyulmuştur (Resim 3.118). Mutfak, dönem apartmanlarında olduğu gibi boyut olarak küçük olup ışıklığa bakmaktadır. L tezgâh üstünde bir tarafta üçlü ocak, ışıklığa bakan pencere tarafında eviye bulunmaktadır. Eviyenin yanında, tezgâh üstünde yer alan büyük su bidonu (çeşmeli) su kesintisinin olduğu zamanlarda kullanım içindir. Mutfakta duvarda açık raflı depolama alanı bulunmaktadır (Resim 3.119).
Resim 3.118. Holde buzdolabı Resim 3.119. Mutfak düzeni
43
Şendul Şaban filmine ait 3.114-3.115-3.116-3.117-3.118-3.119 numaralı resimler “Türk Sinema Filmleri Üzerinden Konutu Okumak: 1980lerden Üç Örnek” (Bahtiyar, T.B., Aydın, D., Yaldız, E., 2019) adlı makaleden alınmıştır.
Resim 3.120. Mutfak düzeni (Gülşah Film, 2019) Resim 3.121. Işıklığa bakan mutfak (Gülşah Film, 2019)
Şaban ve Necla’nın yatak odaları “Ebeveyn yatak odası” olarak özelleşmiş mekândır. Odada kullanılan karyola, karyola başındaki dolap, komodinler ve makyaj masası takım anlayışındadır (Resim 3.123). Takım lake boyalı, yalın, fonksiyonel ve orta gelir seviyesindeki ailelerin alabileceği kalitededir. Yatak kenarlarında bulunan dikdörtgen komodinler ile aynı yükseklikte tutulmuş yatak başında derinliği fazla olan ve yatak boyunca devam eden bir dolap bulunmaktadır (Resim 3.123). Derinliği ve inceliği sebebiyle günlük kullanıma uygun olmayan bu dolap, yazlık-kışlık eşyaların depolandığı bir alandır. Günümüzde artık kullanılmayan bu parça, 1980lerin yatak odalarında sıkça görülmektedir.
Pencerelerde desenli perde, duvarlarda ise dönemin popüler kaplama malzemesi olan bitkisel desenli duvar kâğıdı kullanılmıştır.
Resim 3.122. Yatak odası (Gülşah Film, 2019) Resim 3.123. Komodin ve makyaj masası (Gülşah Film, 2019)
Evin iki çocuğuna ait “çocuk odası” olarak özelleşmiş odada, ahşap beşik ve tek kişilik karyola yer almaktadır (Resim 3.124). Bu oda aynı zamanda çocukların bireyler zamanlarını geçirdikleri ve birlikte oyun oynadıkları odalarıdır. Odanın duvar kâğıdı da çocuk odasına uygun olarak seçilmiştir (Resim 3.125). Zemin ise duvardan duvara halıfleks ile kaplanmıştır.
Resim 3.124. Çocuk odası (Gülşah Film, 2019) Resim 3.125. Çocuk odasında duvar kâğıdı (Gülşah Film, 2019)
Şaban ve Necla’nın dairesinde değinilmesi gereken bir diğer konu ise yemek masasının kullanım alanlarıdır. Yemek masası evlerde yemek yeme eylemi dışında bireylerin çeşitli işlerde (Tablo 3.36) ilgi alanlarına göre boş vakitlerini değerlendirme uğraşılarında kullandıkları bir mobilyaya dönüşmüştür.
Tablo 3.36. Yemek masasının kullanım alanları44
Kahvaltı ve akşam yemeği masası
Çalışma/Faaliyet masası Gün masası
Konken masası Ütü masası
Değerlendirme
Filmde Şaban ve Necla’nın yaşadığı apartman plan kurgusu ve donatılar açısından detaylı olarak incelenmiştir (Tablo 3.37). Apartman hayatına geçiş ile birlikte odaların özelleşmesi ve orta gelir seviyesindeki aile bireylerinin kendilerine ait kişisel alanlarının oluşmasına Şaban’ın konutu bir örnek teşkil etmiştir.
Filmde aynı apartmanda yaşayan ancak sosyal statüleri farklı olan ailelerin aynı mekânı farklı şekilde yorumlamadıkları görülmüştür. Ekonomik gelir seviyesi arttıkça mobilya tercihinde gösterişli takımların seçilmiş, teknolojik ürünlere daha hızlı adapte olunmuştur.
44
Tablo 3.36’da yer alan Şen Dul Şaban filmine ait resimler “Türk Sinema Filmleri Üzerinden Konutu Okumak: 1980lerden Üç Örnek” (Bahtiyar, T.B., Aydın, D., Yaldız, E., 2019) adlı makaleden alınmıştır.
Konutun bitişik nizam düzeninde ve sınırlı parselde yer alması sonucu mutfak küçük hacimlidir ve ışıklığa bakmaktadır. Buzdolabı mutfağa yakın konumda holde yer almıştır. Bu durum kullanıcıyı rahatsız etmekten ziyade ekonomik alım gücünü göstermesine yardımcı olduğu için holde kullanılmasında bir sakınca görülmemiştir.
Şaban ve Necla’nın konutunda yemek masasının birçok faaliyet için kullanılması, Batı kültüründen aldığımız bu mobilyayı kendi kültürümüze dahil ederek benimsediğimizin bir göstergesi olmuştur.
Filmde ayrıca kadının iş hayatında yer alması ile ilgili göndermeler yapılmıştır. Kadınların aslında iş hayatında erkeklerden daha başarılı olduğu gösterilmiş ancak evdeki roller değiştiğinde işlerin nasıl karıştığı, kadının ev içindeki düzeni sağlayan tek otorite olduğu gösterilmiştir.
Tablo 3.37. Şen Dul Şaban filmindeki “Apartman”ın Özellikleri Cephesi ve Plan Şeması Cephe ve Plan Özellikleri
-Apartmanın bitişik nizam düzenindeki sokak dokusunda, sokaktan doğrudan erişilen, yükseltilmiş bodrum üzerine üç katlı ve çatı katlı katlarda tek daireli, iki cepheli (arka ve ön) kargir bina olması
-Cephe karakterinin tekrar eden pencere düzeninden ve kat silmelerinden oluşması
-Daha az alan kapladığı için sarmal merdiven tercih edilmesi, kat holünün merdiven sahanlığı ile sınırlı olması
-Yaşama mekânının giriş cephesine, mutfağın ışıklığa, yatak odalarının ise arka cepheye baktığı, aynı zamanda sofa olarak nitelendirilebilecek bir mekânı bulunan plan şemasının kullanılması
Giriş Holü -Konutun ilk karşılama mekânının küçük giriş holüne açılması -Giriş holünün ardından bütün mekânlara erişimin sağlandığı, yaşama mekânının devamı niteliğinde kullanılan sofanın yer alması
-Sofanın mutfağa yakın olan kısmında buzdolabının yer alması
Salon/ Oturma
Odası
-Yaşama mekânının sofanın devamı niteliğinde olması -Yaşama mekânının sofadan erişilen salon-salamanje şeklinde camekânlı kapılar ile bölünmüş dikdörtgen biçimli, oturma bölümü ve yemek bölümünden oluşan bir mekân olması
-Yaşama mekânının sokak cephesine bakan üç penceresinin bulunması -Üst-orta gelir seviyesindeki apartman sahiplerinin yaşama
mekânlarında klasik üslupta takım olarak oturma gruplarının yer alması, alt-orta gelir seviyesindeki kiracıların yaşama mekânlarında ise klasik, modern veya geleneksel mobilyaların (divan, somya gibi) bir arada kullanılması
-Oturma grubunun ortasında mermer yüzeyli yuvarlak orta sehpanın yer alması
-Televizyonun salonun köşesinde tüm mekâna hitap eden konumda altı açık raflı, tekerlekli televizyon sehpasının üzerinde yer alması
-Duvarlarda desenli duvar kâğıtlarının kullanılması -Zeminlerin duvardan duvara halıfleks ile kaplı olması
Yemek Odası / Bölümü
-Yaşama mekânının içinde yer alan bir alt mekân olması -Yemek bölümünün 6 kişilik dikdörtgen yalın bir üslupta masa, sandalyeler ve iki konsoldan oluşması
-Yemek masasının aktif olarak tüm öğünlerde kullanılması, bunun dışında ev oturmalarında, konken partilerinde veya ütü yapılırken de masasının yapılması
Mutfak
-Mutfağın sofadan erişilen dar ve küçük hacimli ışıklığa bakan bir mekân olması
-Eviyenin ışıklığa bakan pencerenin önünde yer alması -Tezgâh üstünde üç gözlü ocak kullanılması
-Tezgâh ve raflar arasında kalan duvarın 20x20 boyutlarında desenli fayansla kaplı olması
-Duvarda açık raflı depolama alanı bulunması
Yatak Odası
-Yatak odalarına sofanın devamındaki holden ulaşılması -Ebeveyn yatak odasının çocuk odasından daha büyük olması -Ebeveyn yatak odalarında karyola, yatak başı dolabı, komodin, gardırop ve makyaj masasından oluşan ahşap görünümünde lake boyalı yatak odası takımlarının bulunması
-Yatak başındaki komodinlerin üzerinde küçük kasnaklı abajurların yer alması
-Duvarlarda desenli duvar kâğıtlarının kullanılması
-Çocuk odasının çocukların kişisel zamanlarını geçirebilecekleri özelleşmiş mekânlar olması
-Çocuk odalarında çocuğun yaşına göre karyola ve beşik bulunması, duvar kâğıdının da çocuk odasına özel seçilmesi