Hangi konu ya da politikaların en önemli olduklarını ve bu konuları ele almak için gerekli verilerin sağlanıp sağlanamayacağı sorusunu soran ‘konu (ve/veya politika)

odaklı yaklaşım’

Uygulamada, gösterge geliştirme süreci bu soruların ikisini de ele alır ve en iyi pragmatik süreç de hangi bilgiye ihtiyaç duyulduğu, şu an hangi verilerin elde edilebileceği ya da üretilebileceği ve bilgi kaynaklarının gelecekte nasıl geliştirilebileceği üzerine bir müzakere yapılmasıdır. Bu iki yaklaşım arasında Tablo2’den de görülebileceği üzere pek çok farklılık bulunmaktadır. Destinasyon özelinde yapılan gösterge seçimleri ağırlıklı olarak konu odaklı yaklaşım ile yapılmaktadır.

Tablo 3. Veriye Dayalı Yaklaşım İle Konu Odaklı Yaklaşımın Temel Özelliklerinin Karşılaştırılması

Veriye dayalı yaklaşım Konu ve/veya politika odaklı yaklaşım Çıkış

noktası

Veri envanteri ile başlar İhtiyaç analizi, Temel hedef ve sorunların belirlenmesi ile başlar

Temel soru

Elimizdeki bilgiyle ne yapabiliriz?

Sorunlara yanıt bulmak için hangi bilgilere ihtiyaç duyuyoruz?

Göster ge Seçimi

Öncelikle kullanılabilir olmaya odaklanır, daha sonra ihtiyaç ve politika sorularına

Önce ihtiyaçlara odaklanır, sonra bu ihtiyaçları karşılamak için neler yapılabileceğine

Güçlü yönler

Mevcut bilgileri kullanır, eldeki verilere dayanarak hızlı cevap üretebilir.

Hangi politikaların en önemli olduğuna odaklanır. Yeni verilere yönelik ihtiyaçları tespit edebilir veya ihtiyaç duyulan şeyleri ortaya çıkaraiblir.

Zayıf yönler

Veriler uygun olmadığı için önemli konuların atlanmasına neden olabilir.

Mevcut durumda gerçekçi olarak sunulamayacak ihtiyaçları belirleyebilir.

İşleyiş Bakış açısının sadece şu anda mevcut olanlarla sınırlı olmadığından emin olunmalıdır. Gelecek veriler için yeni ihtiyaçlar tespit edilmeli.

Verilerle ilgili pratik değerlendirmeler ile bir önceliklendirme sürecinin yapıldığından emin olunmalıdır. Veri için uzun vadeli ihtiyaçlar ve veri kaynaklarını ve onları işlemek için gerekli kapasiteyi geliştirecek planlar yapılmaldır.

Kaynak: World Tourism Organisation 2004

Gösterge seçiminde son adım, seçim prosedürlerinin oluşturulmasıdır. 3. ve son adım olan uygulama aşaması ise; fizibilite/ uygulama değerlendirmesi, veri toplama ve analiz süreçleri, hesap verebilirlik, iletişim ve raporlama süreçlerini ve gösterge uygulamasının izlenmesi ve değerlendirilmesini içermektedir.

Turizm sektörünün çok aktörlü yapısı, farklı paydaşların farklı göstergeler kullanmasına yol açmaktadır. En çok kullanılan göstergeler erken uyarı göstergeleri, sistemin stres göstergeleri, sektörün mevcut durumunu belirleyen göstergeler, turizm gelişiminin biyofiziksel ve sosyoekonomik ortamlar üzerindeki etkilerini belirleyen göstergeler, yönetim çabalarını ölçen göstergeler ve yönetimin etki, sonuç ve performanslarını ölçen göstergelerdir. Sürdürülebilir turizm yönetiminde tüm bu gösterge kategorileri çok önemli olmakla birlikte, erken uyarı

IWACT

2018 INTERNATIONAL WEST ASIA CONGRESS OF TOURISM RESEARCH

27 SEPT – 30 SEPT 2018 VAN- TURKEY

info@iwact.org http://iwact.org/ toiyo@yyu.edu.tr

THE CONGRESS BOOK OF FULL TEXTS-IWACT 2018-ISBN-978-605-2292-64-8 GENİŞLETİLMİŞ BASKI 89

göstergeleri, hedefler veya genel turist deneyimleri üzerinde oluşabilecek ciddi olumsuz etkilerin tahmin edilmesini sağlayabileceği için özellikle önemlidir. Aynı gösterge zaman içerisinde farklı amaçlara hizmet edebilir ve kullanımı zaman içerisinde değişebilir. Tüm bunlara ek olarak, her destinasyonun kendine özgü bir yapısı olduğu gerçeğinden hareketle, destinasyonda sürdürülebilirliğin sağlanması için destinasyonun yapısına özgü göstergelerin üretilmesi ve seçilmesi oldukça önemlidir.

Örneğin, Hindistan Corbett Ulusal Parkı’nda Katılımcı Planlama ve Eylem Yöntemi ile geliştirilen Toplum Temelli Turizm stratejileri, küçük dağ topluluklarında uygulanan katılımcı planlama uygulamalarında göstergelerin rolünü ve onların turizm değerlerini tanımlamaya, ürün geliştirmeye ve köylerde proje değerlendirmelerinin nasıl yapılabileceğine dair etkilerini çok iyi göstermektedir. Bölge içn uygulanan planlama sürecinde Ocak 2001’den Kasım 2003’e kadar, 3 yıl boyunca Carbett Ulusal Parkı’nın çevresindeki 3 köyde toplum tabanlı turizm geliştirme çalışmaları yürütülmüştür. 5 aşamada yürütülen bu sürecin ilk aşaması olan keşif sürecinde halka neyin başarılı olduğu, neyin işlediği, neyden gurur duydukları, turistlerle neyi paylaşmak istedikleri sorularak yerel topluluğa saygı duyan bir turizm stratejisi gelişiminin adımı atılmıştır. Daha sonra, geleceğin nasıl hayal edildiği ve buna ilişkin nasıl bir tasarım yapılacağı, sürdürülebilirliğin plan ile nasıl sağlanacağı sorularına yönelinmiştir. Proje planlaması aşamasında; köylere gelen turist sayısı, farklı mevsimlerde gelen turist sayıları, köyün nüfusu, köydeki iş olanakları gibi pek çok alanda kullanılan göstergelere ek olarak, köylere gelen araç sayısı, köyden kente gerçekleşen göç, köy çevresindeki vahşi fil varlığı, köylere bitişik ormanlardaki vahşi hayvan varlığı, yabani hayvanların ekinlere verdikleri zarar gibi alana özgü göstergeler kullanılmıştır. Projenin değerlendirilmesi aşamasında ise; faydalanan kiş sayısı, tekrarlanan ziyaretçi sayıları, satılan ürün sayısı gibi genel göstergelere ek olarak eğitilen köylü sayısı, farkındalık artışı, kazanılan yei beceri sayısı ve kapsamları, yerel topluluk üyeleri arasındaki ilişkiler gibi göstergelerden yararlanılmıştır (World Tourism Organisation, 2004).

Doğal alanlarda yürütülen gösterge çalışmalarına Valensiya Albufera Doğal Parkı’nda yürütülen “Kırılgan Ekosistemde Taşıma Kapasitesinin Ölçülmesi” projesi de örnek gösterilebilir. Bir alan veya kaynağın bozulmaya uğramadan maruz kalabileceği maksimum kullanım seviyesi olarak tanımlanan “taşıma kapasitesi” kavramı temelde 2 yapı içerir: kullanıcı sayısı (sayısal yön) ve kaynakların uygun kullanımı(niteliksel yön). Bu kavram, arazi kullanım planlaması ve alan yönetimi çalışmalarında kırılgan ekolojik değere sahip alanların izlemesinde temel olarak kullanılır (Vinals vd. 2001). Kaynaklar üzerindeki baskıları ölçmeye odaklanan bu örnekte ise; alanın doğal yapısına ilişkin pek çok farklı gösterge kullanılmıştır. Su kaynaklarına ilişkin motor botlarının sayısı, avlanma lisansları, yüzek ve yeraltı sularının kullanım oranı, nüfus artışı, kent büyümesi; hava kalitesine ilişkin alana gelen araç sayısı, alanın etrafındaki kirletici gazlar; gürültü seviyesine ilişkin alana gelen araç sayısı, turist sayısı; floraya ilişkin; endemik türler, yangın sayıları ve yangında kaybedilen türler, ziyaretçi sayısı ve turist gruplarının büyüklükleri; faunaya ilişkin av lisansı sayıları, yakalanan türler ve sayıları, hayvan türlerindeki azalış miktarı; araziye ilişkin alanın çevresindeki yapılar, turist gruplarının davranış özellikleri; jeomorfolojik yapıya ilişkin arazi parçalanmaları, inşa edilmiş mirasın kaybı; demografik yapıya ilişkin doğrudan ve dolaylı olarak üretilen iş imkanları, otel ve sayısındaki artış, ziyaretçi sayısındaki artış, yerel topluluk nüfusundaki değişim gibi göstergeler kullanılmıştır (World Tourism Organisation, 2004). Her iki çalışmanın da doğal park alanlarında yapılmış olmasına rağmen birbirinden oldukça farklı göstergeler kullanmış olmaları, destinasyonlara özgü gösterge üretmenin, destinasyonun özgün yapısını çözümlemedeki önemli rolünü açıkça ortaya koymaktadır.

IWACT

2018 INTERNATIONAL WEST ASIA CONGRESS OF TOURISM RESEARCH

27 SEPT – 30 SEPT 2018 VAN- TURKEY

info@iwact.org http://iwact.org/ toiyo@yyu.edu.tr

THE CONGRESS BOOK OF FULL TEXTS-IWACT 2018-ISBN-978-605-2292-64-8 GENİŞLETİLMİŞ BASKI 90

Bunlardan başka, farklı çalışmalarda da göstergeler kullanılmıştır. Choi ve Sirakaya (2006) çalışmalarında sürdürülebilir bir çerçeve içinde toplum tabanlı turizm gelişimini ölçmek için göstergeler geliştirmişlerdir. Bu amaçla 38 akademik araştırmacıdan Delfi tekniği kullanılarak göstergeleri (nesnel) geliştirmek için girdi sağlanmıştır. İlgili akademisyenler üç tur tartışmadan sonra; politik (32), sosyal (28), ekolojik (25), ekonomik (24), teknolojik (3), kültürel boyutlar (13) olmak üzere toplam 125 gösterge grubu üzerinde uzlaşma sağlamıştır. Çalışmada temel bulgu olarak sürdürülebilir turizm gelişiminin, ekolojik olarak sorumlu, sosyal olarak uyumlu, kültürel açıdan uygun, politik olarak adil, teknolojik olarak destekleyici, ekonomik olarak uygulanabilir (yerelde) bir bütüncül yaklaşım içinde olması gerektiği ileri sürülmüştür. Ayrıca bu yaklaşımın yerel düzeyde gerçekleştirilebilmesi için etkili bir gösterge setinin vazgeçilmez olduğu da belirtilmiştir. Bir çok durumda katılımcı bir süreç içerisinde entegre sürdürülebilirlik göstergelerinin geliştirilmesi önemlidir. Castallini ve Sala (2009), çalışmalarında sürdürülebilirliğin ana hatlarıyla tanımlanması yolu ile sürdürülebilirlik kavramını bütünsel olarak değerlendirmek ve aynı kalkınma politikalarının zamansal evrimini ölçmek ve değerlendirmek için uygun göstergelerin tanımlanması, çevre üzerindeki olumsuz etkilerin azaltılması ve yerel ve geleneksel değerlerin korunmasının desteklenmesi için yenilikçi bir girişimi temsil etmektedirler. Çalışmada ele alınan Korunan Alanlarda Sürdürülebilir Turizm İçin Avrupa Şartı metodolojisi bağlamında, Avrupa Şartı prosedürünün, hem planlama sürecinde hem de uygulama sürecinde, yerel paydaşların aktif katılımını sağladığı ve yerel toplumun algısını da göz önünde bulundurarak, bölgenin çevresel, sosyal ve ekonomik bağlamlarının genel bir değerlendirmesinin yapılmasına yardımcı olduğu ileri sürülmektedir. Çalışmada, demografik dinamikleri, ekonomik ve sosyal koşulları, çevresel faktörleri, yerelin turizm özelliklerini içeren 20 göstergeden oluşan entegre bir "Sürdürülebilir Performans Endeksi" oluşturulmuştur. Endeksi oluşturan göstergelerin seçimi Avrupa Şartı prosedürüne dayanmaktadır. Bu doğrultuda ilerleyen çalışmada Avrupa Şartı'nın marjinal alanlarda uygulanması için geliştirilen metodolojisi ile yakından ilişkili "Sürdürülebilir Performans" değerlendirmesi için geliştirilen kavramsal modelin, tüm süreç boyunca öznel (tutum, memnuniyet vb. ölçülemeyen) ve nesnel (ölçülebilir-gelir, istihdam oranı, ziyaretçi sayısı vb) stratejik anahtar noktaları belirlemeyi mümkün kıldığı ileri sürülmektedir. Hem nesnel hem de öznel göstergeler kullanılarak uygulamanın değerlendirilmesi, güçlü izleme sistemlerinin oluşturulmasına yardımcı olacaktır. Kısaca değerlendirilecek olursa tüm bu çalışmalar sürdürülebilir turizm göstergelerinin tasarlanması ve geliştirilmesinde öncü olabilirler. Ayrıca yerel ve bölgesel düzeyde bir dizi göstergelerin tasarlanması için bir başlangıç noktası işlevi görebilir.

4. SONUÇ

Sürdürülebilirlik, sosyal, kültürel, ekonomik, ekolojik, teknolojik ve politik bir olgu olarak disiplinlerarası araştırma, yönetim, izleme ve geri bildirim ile desteklenen kapsamlı ve tüm paydaşları içeren katılımcı bir planlama çerçevesinde ele alınmalıdır. Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelere özel referanslar sunan bu bildiri ile çok boyutlu sürdürülebilir turizm gelişiminin nasıl daha sistematize edilebileceği aktarılmaya çalışılmıştır.

Göstergeler bir politika değişikliği ya da yeni bir uygulamanın/eylemin ne zaman olabileceği konusunda erken uyarı sağlayarak turizmin uzun vadeli planlanması ve gözden geçirilmesi için temel oluşturmaktadır. Bir başka ifade ile göstergeler aracılığı ile turizm yönetileri ortaya çıkan sorunları tanımlayabilmekte ve bunları önleyebilmekte ya da hafifletebilmekte, etkileri

IWACT

2018 INTERNATIONAL WEST ASIA CONGRESS OF TOURISM RESEARCH

27 SEPT – 30 SEPT 2018 VAN- TURKEY

info@iwact.org http://iwact.org/ toiyo@yyu.edu.tr

THE CONGRESS BOOK OF FULL TEXTS-IWACT 2018-ISBN-978-605-2292-64-8 GENİŞLETİLMİŞ BASKI 91

tanımlayıp, sorunlara neden olmadan önce bunlara karşı önlemler alabilmekte, sınırlarını ve yaratacağı fırsatları tanımlayarak, sürdürülebilir turizmin gelişmesine destek sağlayabilmekte ve bilgiye dayandırılan sorumluluğu olan karar alma kavramını geliştirerek, yönetimlerin öngörü yeteneklerine katkıda bulunabilmektedir. Sürdürülebilir turizm göstergeleri her bölgeye/yerele göre uyarlanabilir ve hatta sadece turizm gelişimini izlemek için ihtiyaç duyduğu göstergeleri benimseyebilir. Temel olarak sürdürülebilir turizm göstergeleri, bölgesel, ulusal ve/veya uluslararası kuruluşların desteği ile ekonomi, çevre, sosyal tüm alanlarda uzman, politikacılar, plancılar ve sivil toplum kuruluşları yerel halk vb. tüm aktörler ile birlikte geliştirilmelidir. Çünkü paydaşlar arasındaki farkındalık ve katılım başarının en temel koşuludur.

KAYNAKÇA

Birleşmiş Milletler. (2017, 11 Ocak). BM 2017’yi Kalkınma için Sürdürülebilir Turizm Uluslararası Yılı olarak kutluyor

http://www.un.org.tr/bm-2017yi-uluslararasi-surdurulebilir-turizm-yili-olarak-kutluyor/. Birleşmiş Milletler Türkiye. (t.y). Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri.

http://www.un.org.tr/belgeler/surdurulebilir-kalkinma-hedefleri/

Castellani V.& Sala S. (2010). Sustainable Performance Index for Tourism Policy Development. Tourism Management: 31(6), 871-880.

Choi H.C. & Sirakaya E. (2006). Sustainability Indicators for Managing Community Tourism. Tourism Management: 27, 1274–1289.

Fidenza, C., Barbone, S.& Dabdoub, C. (2011). Avrupa`da sürdürülebilir turizm proje yönetimi. www.adam-europe.eu:

http://www.adameurope.eu/prj/6055/prj/PM4ESD%20Manual%20TR.pdf

Tosun C. (2001). Challenges of Sustainable Tourism Development in The Developing World: The Case Of Turkey. Tourism Management: 21, 289-303.

Uğurlar A. (2017). Turizmde Sürdürülebilirlik: Bir Ölçülebilirlik Aracı Olarak Göstergelerin Önemi. İDEALKENT, 8(21), 118-140.

UNEP. (2005). Making Tourism More Sustainable: A Guide for Policy Makers. United Nations Environment Programme ve World ourism Organisation.

UNESCO Türkiye Milli Komisyonu. (2018). Sürdürülebilir Kalkınma 2030 Hedefleri http://www.unesco.org.tr/Pages/108/156/S%C3%BCrd%C3%BCr%C3%BClebilir-

Kalk%C4%B1nma-2030-Hedefleri

UNWTO &UNEP. (2005). Making Tourism More Sustainable – A Guide for Policy Makers.

UNWTO. (t.y.). Measuring Sustainable Tourism.

http://cf.cdn.unwto.org/sites/all/files/docpdf/folderfactsheetweb.pdf Urosevic, Z. (2017). Where are Tourism's Missing Links? WTO Public Forum.

Vinals , M., Morant M, El Ayadi , M., Teruel , L., Herrera, S.&, Flores , S. (2001). Method approach to the determination of the recreational carrying capacity on wetlands. G. Wilson (Ed.) Marine Ecotourism Issues and Experiences içinde (s. 79-106). Channel View Publications.

World Tourism Organisation. (2004). Indicators of Sustainable Development for Tourism Destinations: A Guidebook. Madrid: World Tourism Organisation.

World Tourism Organisation. (2013). Sustainable Tourism for Development Guidebook.

Yıkmaz, R.F. (2011). Sürdürülebilir Kalkınmanın Ölçülmesi ve Türkiye İçin Yöntem Geliştirilmesi. Basılmamış Uzmanlık Tezi, Ankara: TC Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı.

IWACT

2018 INTERNATIONAL WEST ASIA CONGRESS OF TOURISM RESEARCH

27 SEPT – 30 SEPT 2018 VAN- TURKEY

info@iwact.org http://iwact.org/ toiyo@yyu.edu.tr

THE CONGRESS BOOK OF FULL TEXTS-IWACT 2018-ISBN-978-605-2292-64-8 GENİŞLETİLMİŞ BASKI 92

TURİZMİN KENTLEŞME HIZINA ETKİSİ: TURİZM MERKEZLERİ İÇİN BİR