Peygamberlikle İlişkilendirilen Gruplar

Yahudilikte peygamberler dışında din adamları olarak isimlendirilen birtakım insanlar olmuştur. Tanah, dini alanda söz sahibi olan bu üç gruptan bahsetmiştir.695 Bunlar; Mabede bağlı olan “kohenler”, hiçbir yere bağlı olmayan “hikmetli kişiler” ve vecd halinde iken istikbale ait bilgiler “krallar”dır.696

Bu grupların temel vasıfları şunlardır; kohen için şeriat,697 hikmetli kişiler için öğütler,698 kral için ise ahdin savunucusu ve takipçisi olmasıdır. Peygamber ve kohenin görevleri farklı olmuş olsa da Tanrı’nın insanlık için verdiği bilgisinden hikmetli kişi ile beraber sorumludurlar. Çünkü aynı Tanrı’ya tapıp aynı dini merasimlerde bulunan insanlardır. Bununla birlikte kontrol peygamberlere ait olup zaman zaman onları kınamış ve tenkit etmişlerdir.699

4.a. Rahip (Kohen)

Kohenler; Tanrı’nın, adının İsrailoğulları tarafından yakarılması görevini verdiği Yakup’un üçüncü oğlu Levi soyundan gelmiştir. İlk baş kohen olarak Harun kabul

691

Kaufmann, Francine- Eisenberg, Josy, Yahudi Kaynaklarına Göre Yahudilik, Çeviren: Mehmet Aydın,

AÜİFD, Ankara, 1987, S. XXIX/268.

692

Sayılar, 11/25- 27, Tesniye, 34/9, Yeşaya, 63/11.

693 Sinanoğlu a.g.t., s. 110. 694 Doğan, a.g.t., s. 151. 695 Harman, a.g.m., s. 149. 696 Sinanoğlu, a.g.t., s. 102. 697 Yeremya, 18/18; Malaki, 2/7. 698 Yeremya, 18/18; Hezekiel, 7/27. 699 Harman, a.g.m., s. 149, 150.

edilmiştir.700 Bunlar dini açıdan yüksek ve değerli olduklarından; dinsel uygulamaların ayrıcalıklı kişileri oluşturmuşlardır.701

Kohenler, dini gelenek ve usulleri korumakla görevlendirilmiş; insanların ulûhiyet ile irtibat sağlamasına yardımcı olan müessese olmuştur.702 Kohenler, eskiçağ toplumlarında özel sınıf oluşturmuşlardır.703

Görevleri genelde mabetle ilgili olmuştur. Mabedin temizliği, bakımı, kurban merasimi, ibadetlerin yerine getirilmesinde cemaate rehberlikte bulunma, mabet ateşini devamlı yanıyor tutmak, teşhis koyup tedavi etmek gibi önemli görevleri üstlenmişlerdir.704 Kutsal Kitap’ta kâhinlerin de tıpkı peygamberler gibi Tanrı’nın vahyine muhatap oldukları yazılmıştır. Bu şekilde Tanrı’nın iradesini yorumlama, insanlara dini konuları anlatma görevlerini üstlenmişlerdir.

Kohenler, zaman zaman görevleri olan; şeriatı anlatma,705 davranışlar hakkında hüküm verme,706 halkın eğitimi707 ile ilgilenmemişler; para karşılığında çalışmaya başlamışlar, dinsizler gibi bozulmuşlar708, Tanrı’nın adını hor görür olmuşlar, içki içmişler ve kutsal şeyleri bozmuşlardır.709 Mukaddes olanı bırakıp pis olan şeylere tamah etmişlerdir.710 Peygamberler, halkları ile birlikte kâhinleri de tenkit edip uyarmak zorunda kalmışlardır.711

Diğer dinlerin aksine Yahudilikte kâhinler kurumu babadan oğla geçmektedir. Kâhinleri diğer İsrailoğulları’ndan ayıran birtakım görevleri ve mecburiyetleri olmuştur. Kâhinler, halka öğretmenlik yaparlar ve toprak sahibi olamazlardı.712 I. Bet Amikdaş döneminde başkahin yağla meshedilmiş ve kralın konumuna yakın bir konuma sahip olmuştur.713 Tezimizde kohen’lerin içinden sadece Harun’a yer vermemizin sebebi baş

700

Gürkan, a.g.e., s. 152.

701

Besalel, “Kohen”, Yahudilik Ansiklopedisi, II/332.

702

İnci, a.g.t., s. 18.

703

Dursun, Turan, Kutsal Kitapların Kaynakları 2, Kaynak Yayınevi, İstanbul, 1997, s. 38.

704

Sinanoğlu, a.g.t., s. 102.

705

Yeremya, 18/18; Hezekiel, 7/26; Malaki,2/7.

706

Tesniye,33/10; Hezekiel, 44/23; Hagay, 2/11.

707

Hoşea, 4/6; Nehemya, 4. bab.

708

Yeremya, 23/11.

709

Malaki, 1/6, Yeremya, 5/31; Mika, 3/11; Yeşaya, 28/7;Hezekiel,22/26.

710

Yeremya, 2/8; 5/31; 23/11; Mika, 3/11; Hezekiel, 7/26, 22/26; Hoşea, 4/6; Malaki, 1/6; Sefanya, 3/4; Yeşaya, 28/7. 711 Harman, a.g.m., s. 150- 151. 712 Sayılar, 18/20. 713

kohen olmasından ve en büyük peygamber olan Musa ile sürekli zikredilmesindendir. Bununla birlikte Harun, İslam dininde peygamber olarak kabul edilmiştir.

1.a. Harun (Aaron)

Harun, Musa’dan üç yaş büyüktür. Musa’nın peygamberliğinde en büyük yardımcısı olmuştur. Güzel konuşma kabiliyeti olmayan Musa’ya güzel konuşabilen kardeşi Harun’un yardımcı olacağı vaat edilmiştir.714 Tanah’ta Harun’dan ilk defa bu şekilde bahsedilmiştir. Yahova, Harun için Musa’ya “Ve o senin için kavme söyleyecek ve

vaki olacak ki, o senin için Tanrı gibi olacaksın”715 demiştir. Harun’un, Musa’nın yardımcısı ve sözcüsü olduğu kanaati Tora’da bu şekilde işlenmiştir. Kendini Tanrı ilan eden Firavun’a karşı Musa, Tanrı’nın mesajını peygambere getiren bir melek; Harun ise mesajı halka ileten bir peygamberi, Firavun da peygamberin tebliğini alması gereken basit halkı temsil ettiği şeklinde yorumlanmıştır.716 Harun, Musa Sina’da iken halkın tehdidi ile altından bir buzağı yapmış ve Musa’nın kızgınlığa sebep olmuştur. Kenan topraklarını araştırmaya giden kâşiflerin anlattıklarından korkan halkını yatıştırmaya çalışmıştır.

Harun, Mişkan kurulduktan sonra baş kâhin (kohen- agadol) olmuştur. Rahiplik, sadece Harun’un ailesine verilmiştir. Tanrı bunu vurgulamak için İsrail’in her oymağı için bir değneğin Buluşma Çadırı’na, levha sandığının önünde bütün gece boyunca konulmasını emretmiştir. Her oymağın ismi değneklerinde yazılmıştır. Levi’nin değneğinin üstünde de Harun’un ismi yazılmıştır. Kâhinlik hakkı, filizlenen değneğe ait olacaktır. Sabah olunca değneklere bakılmıştır ve değneklerin içinde Harun’un değneğinin filiz verdiğini, tomurcuklanıp çiçek açtığını ve badem yetiştiğini görmüşlerdir.717 Harun, yüksek kâhin olarak kalbinin üzerinde bir göğüs plaketi taşımıştır. Rabbiler, Harun’un kardeşi Musa’nın üstün rolünü kıskanmadığını, kalbinin temiz oluşuna ve büyüklüğünü göstermek için taşıdığını söylemişlerdir.718

Harun ve Musa, Meriba Suyu’nda Tanrı’nın emirlerine uymadıkları için vaad edilmiş topraklara girememekle cezalandırılmıştır.719 Matthew Henry şöyle söylemiştir; “Harun’a ülkeye girmesi yasaklanmıştı ama ne hastalık ne de gökten inen bir ateşle değil

714 Çıkış, 4/10- 14. 715 Çıkış, 4/16. 716

Farsi, a.g.e., II/54.

717

Sayılar, 17/1- 9.

718

Blech, Nedenleri ve Niçinleriyle Yahudilik, s. 106.

719

huzur ve onur içinde, Tanrı lütfunun kollarında ölmüştür. Halkının arasından atılmamıştır.”720

Harun, sürgünden sonra Kudüs’te zuhur etmiş olan rahipliğin atası olarak kabul edilmiştir. Harun ve iki oğlu Musa tarafından kâhinliğe atanmıştır.721 Yahudilik rahiplik müessesesinin kurucusu sayılmıştır. Peygamber Mika’nın kitabında Musa, Harun ve kadın peygamber Miryam birlikte zikredilmiştir.722 Tora’nın muhtelif yerlerinde Harun peygamber olarak söylenmekte, Tanrı’nın iradesini halka ilan ettiği belirtilmektedir.723 O yüzden Yahudi edebiyatında Harun’u, verilen bu bilgilerden dolayı peygamber sayanlar da olmuştur.724

Sürgün sonrası dönemde peygamberliğin yerine rahiplik düzeni gelmiştir. Artık cemaat başkanı yüksek rahipler olmuştur. Rahiplik görevlerinde Tora hukukunun açıklanmasına ağırlık vermişlerdir.725

Din yorumcuları, Harun’un peygamber Musa’ya göre halka daha yakın biri olduğunu ve değişik görüşler karşısında barışı sağlayabilecek ideal bir şahsiyet olarak tanımlamışlardır.726

Harun, yüz yirmi üç yaşında Hor Dağı’nın tepesinde ölmüş ve gömülmüştür.727 Musa, Harun’un elbiseleri elleri ile çıkarıp oğlu Eleazar’a giydirmiştir.728 Kâhinliğe saygı açısından Harun’un bu elbiseler içinde ölmesi yakışmazdı o sebepten ölmeden önce oğluna giydirilmiştir.729

720

MacDonald, a.g.e., II/212.

721

Çıkış, 29/28- 29; Levililer, 8- 9. bab.

722

Mika, 6/4; ayrıca bkz. Yeşu, 24/5; I.Samuel, 12/6, 8; Mezmurlar, 77/20; 105/26.

723 Çıkış, 7/1; 4/16; 16/9; Sayılar 14/26- 28. 724 Sinanoğlu, a.g.t., s. 115. 725 Sarıkçıoğlu, a.g.e., s. 267. 726

Baselal, “Harun”, a.g.e., I/31.

727

Sayılar, 20/20, 29; 30/37, 39; Tesniye, 32/50.

728

Sayılar, 20/22- 29.

729