Nübüvvette Derecelendirme

İbrani peygamberlerin arasında sadece Musa’nın diğerlerinden farklı olduğu ve onları aştığı kabul edilmiştir.303 Yahudilerin en büyük peygamberi hiç şüphe yoktur ki Musa’dır. Musa, yapmış olduğu önderlik veya taşıdığı mesajlar sebebi ile peygamberlerin en büyüğü sayılmıştır. Musa’nın üstünlüğü Rabb ile yüz yüze görüşebilen tek peygamber olma özelliğinden de gelmiştir.304

Musa bin Meymun tarafından da Yahudi kredo’suna (amentü) bu şekilde eklenmiştir. Madde şu şekildedir: “Öğretmenimiz Musa’nın, barış üzerine olsun, tüm

kehanet sözlerinin doğru olduğuna ve onun peygamberlerin -ondan önce ve ondan sonra

gelen- üstadı olduğuna tam bir imanla inanıyorum.”305

İbn Meymun’a göre sadece Musa’ya gerçek anlamda peygamber denilmiştir. Diğer bütün peygamberlerin peygamberliği, Musa’daki peygamberliğin ancak taklidi sayılmıştır. Nebi ismi Musa için kullanılabilir, diğer peygamberlere nebi denmesi şüpheli bir konu olmuştur. Mucize gösterme konusunda da durum aynıdır. Musa’nın diğer peygamberlerden farkı, onun kendi muhayyilesini hiç kullanmadan faal akılla irtibat kurabilecek derecede güçlü bir akla sahip olmasıdır. Bu sebeple muhayyilelerini kullanma gereği duyan diğer peygamberlerin nübüvveti daha zayıf sayılmıştır.306 İbn Meymun, Musa’nın peygamberler içinde üstün olmasını sadece büyük mucizelerine bağlamamıştır. Musa akılla anlaşılabilen bir şeriat getirmesi ile peygamberliğini kuvvetlendirmiştir. Tora’yı Musa’nın en somut peygamberliği olarak kabul etmiştir. Diğer peygamberlerin peygamberlikleri ancak Musa’nın peygamberliği ile mümkün olduğu ve Musa’nın diğer tüm peygamberlerin manevi babası olarak kabul edilmiştir. Musa’nın peygamberliği ne atalarının peygamberliğine ne de kendisinden sonra gelen peygamberlerin peygamberliğine benzemiştir. Onların hepsinden daha büyük olduğunu bildirmiştir. Hiçbir peygamber ne Musa’nın anlayışı gibi bir anlayışa ne de Musa’nın gibi etki alanı geniş mucizeleri olmuştur. 307

da Tanrı’nın varlığını sembolize etmektedir. Günümüzde İsrail Devleti’nin resmi sembolü olarak da kullanılmaktadır. Atasağun, a.g.e., ss. 48- 50.

302

Farsi, a.g.e., I/503.

303

Sayılar, 12/6- 8; Tesniye, 18/15- 19; 34/10.

304

Tesniye, 34/10- 12.

305

Blech, Nedenleri ve Niçinleriyle Yahudilik, s. 151.

306

Uğur, a.g.t., s. 221.

307

İbn Meymun, üç özellik belirtmiş, bu özelliklerin peygamberlerde olması gerekliliğinden ve sonuçlarından bahsetmiştir. Bunlar; eğitimle insanın aklî (kuvvet-i natıka) kuvvetinin kâmillik kazanılması, karakteri sebebi ile mütehayyile gücünün mükemmel olması ve bedenî ve cahili arzulardan kendisini geri çekebilmesidir. Bu özellikler peygamberler arasında derece farkının da oluşmasına sebep olduğunu söylemiştir. 308

En büyük peygamber olan Musa’dan sonra peygamberleri dereceleri bakımdan da ikiye ayırmışlardır. Birinci grupta Tanah’ta kitapları bulunan Yeşaya, Yeremya, Hezekiel gibi peygamberler; ikinci grupta ise Samuel, Elişa ve Natan gibi peygamberler yer almıştır. İkinci gruptaki peygamberlere “roeh ve hoze” sıfatları verilmiştir.309

İbn Meymun, peygamberliğin derecelerinden bahsetmiştir, bunlar;

1. Dereceden Peygamberlik: Bu kişinin büyük, doğru ve önemli bir eylemi yapmaya yönlendiren veya bu konuda onu etkin kılan ilahi yardım almış olmasıdır. İsrail hâkimleri ve kralları bu gruba girmiştir. Hâkimler İsrail halkını kötülüklerden kurtarmışlardır.310 Zaten 1. dereceden olabilmenin özelliği, faziletli toplumu kötü topluluklardan kurtarmak ile insanlara iyiliklerde bulunmak olmuştur. Onları harekete geçiren şey “Rabbin ruhu”311 olmuştur. Yeftah,312 Samson,313 Saul,314 Davut315 ve Amasay’ın316 peygamberliği bu mertebededir. Peygamberliğin bu mertebesi Musa olgunlaştıktan sonra bile onu terk etmemiştir. İsrailli birini korumak adına Mısırlıyı öldürmesi, her daim halkını kurtarma amacı gütmesi, halkı için sürekli gayret göstermesi bu ruhtan kaynaklanmıştır. Kutsal Ruh’un eşlik ettiği kişi, peygamber olarak zikredilmiştir.

2. Dereceden Peygamberlik: Hikmetli sözler söyleyen, Tanrı’ya çokça hamd ve senada bulunan kişilerdir. Halklarını ikaz etmişler, siyasi ve dini işlerde halklarına çeki

308

Özgenç, a.g.t., s. 37.

309

Adam, Baki, Yahudi Kaynaklarına Göre Tevrat, Pınar Yayınevi, İstanbul, 2002, s. 158.

310

Hâkimler, 2/18.

311

Hâkimler, 2/18, 6/34; I. Tarihler, 12/18; II. Tarihler, 24/20.

312 Hâkimler, 11/29. 313 Hâkimler, 14/19. 314 I. Samuel, 11/6. 315 I. Tarihler, 12/18. 316 I. Tarihler, 12/18.

düzen vermişlerdir. Bu kişileri konuşturan başka bir kuvvetten bahsedilmiştir. Bu ruh Davut’a Mezmurlar’ı, Süleyman’a da Mesellerini yazdırmıştır.317

Burada geçen birinci ve ikinci dereceden peygamberlik, daha önce özelliklerinden bahsettiğimiz peygamberlik değildir. Birinci ve ikinci dereceden kişilere peygamber denmesinin sebebi genel kullanımla alakalı olmuştur. İbn Meymun, birinci ve ikinci derecedekiler için kullanılan peygamber ifadesinin genel manada kullanılmış olduğunu, özellikleri belirtilen peygamber tanımını karşılamadığını, kullanılan peygamber ifadesinin yanlış anlaşılmaması gerektiğini belirtmiştir. Bu iki seviye Tanrı inayetinin insanlar üzerindeki etkisinin bazı insanlara göre daha yoğun olduğu haller olmuştur.318

3. Dereceden Peygamberlik: Bu grupta “Rabbin kelamı bana geldi” diyenler bulunmaktadır. Peygamberlikten önce gördükleri bir rüya yolu ile kendilerini ortaya çıkarmışlardır. Bu gruba örnek olarak Zekeriya gösterilmiştir.319

4. Dereceden Peygamberlik: Peygamberlik rüyasında söyleyeni görmemesine rağmen sözleri işiten kişiler bu sınıfta olmuştur. Samuel vahyi tapınakta ilk kez bu şekilde almıştır.320

5. Dereceden Peygamberlik: Rüyada bir insanın hitap etmesi şeklidir. Bu duruma en güzel örnek Hezekiel’in peygamberliği olmuştur. Rabb, Hezekiel’i rüyasında almış ve İsrail’e götürmüştür. Orada bir adam Hezekiel’e seslenmiştir. 321

6. Dereceden Peygamberlik: Bu derecedeki peygamberlere rüyalarında melek seslenmiştir. İbn Meymun’a göre birçok peygamber bu tecrübeyi yaşamıştır.322

7. Dereceden Peygamberlik: Bu gruptaki peygamberler, rüyalarında Tanrı’nın kendilerine hitap ettiğini görmüşlerdir. Yeşaya peygamber bu şekilde tecrübe yaşamıştır.323

8. Dereceden Peygamberlik: Peygamberliğin vizyon olarak ortaya çıkması ile bu derecedeki sınıf oluşmuştur. 317 Doğan, a.g.t., ss. 161- 162. 318 Özgenç, a.g.t., s. 79, 80. 319 Zekeriya, 1. bab. 320 I. Samuel, 3/3- 14. 321 Hezekiel, 40/3- 4. 322 Tekvin, 31/11. 323 Yeşaya, 6/1- 8.

9. Dereceden Peygamberlik: Peygamberliğin vizyon olarak gelmesi esnasında kelamın da işitilmiş olması dokuzuncu dereceyi oluşturmuştur. İbrahim’in görmüş olduğu vizyon bu gruptadır.324

10. Dereceden Peygamberlik: Sekizinci ve dokuzuncu derecelerin bir ileri mertebesi olmuştur. Vizyon esnasında bir adamın çıkıp peygamberle konuşması şeklinde gerçekleşmiştir. Yeşu peygamberin peygamberliği bu gruba dâhil edilmiştir.

11. Dereceden Peygamberlik: Vizyon sırası bir meleğin çıkıp peygamberle konuşmasıdır. İbrahim’in tecrübesi bu derecede de geçmektedir. 325

12. Dereceden Peygamberlik: Bu derecenin en mükemmel örneği Musa olmuştur. İlahi kelam aracısız olarak bu vizyonda algılanmıştır. Bu durum Musa dışında başka bir peygamberde görülmemiştir.326 Tora’da “ağızdan ağza konuşma”327 şeklinde de tabir edilmiştir.328

İbn Meymun birbirlerine yakın olan dereceleri birleştirerek sekiz mertebeye indirilebileceğini de söylemiştir.

Midraş’ta Musa’dan sonra gelen peygamber arasından Yeşaya’dan en büyük peygamber olarak bahsedilirken, peygamberlik derecesi bakımından en düşük kişi olarak da Obadya zikredilmiştir.329

İbrani peygamberleri içinde kadın peygamberlerin erkek peygamberlerden daha düşük bir sınıfa dâhil olduğu ile ilgili Tanah’ta bir işaret olmamıştır. Bununla birlikte İbrani olmayan başka milletlerin peygamberlerinden Tanah ve Talmud’da bahsedilmiştir. Bu peygamberler Musa’dan önce yaşamış ve sayıları yedi olarak geçmiştir. Bunlar; Balam330, Beor331, Elişa ben Barakel, Eyub ve üç arkadaşıdır.332 İsrailoğulları, başka peygamber ve nebilerin varlığını kabul etmiş olsalarda kendi peygamberleri dışındaki nebi ve peygamberlere iman etmemişlerdir.333 İbrani peygamberler vahyi alış şekli ve içeriği 324 Tekvin, 15/1. 325 Tekvin, 22/11- 18. 326 Sayılar, 12/6. 327 Sayılar, 12/8. 328 Doğan, a.g.t., ss. 161- 163. 329

Hirsch- vd, a.g.md., JE, CD Edition.

330

Sayılar, 22/5- 41; 23. bab, 24. bab.

331

Tekvin,36/32; Sayılar, 22/5, 24/3, 15; 31/8, Tesniye, 23/4.

332

Eyüp kitabı.

333

bakımından daha farklı bir konumdadırlar. Bir başka Rabbani yorum ise İbrani peygamberlerin herkese karşı merhametli ve günaha karşı aksiyoner olmasına rağmen diğer milletlerin peygamberleri İsrail’i ve insanlığı yok etmek için uğraşmıştır.334 İbn Meymun, Yahudi olmayan milletlerin içinden de peygamberler çıktığını fakat bu peygamberlerin en düşük İbrani peygamberin derecesinden daha düşük bir peygamberlik seviyesinde olduğunu ifade etmiştir.335

İbrani olmayan peygamberler ile İbrani peygamberleri arasında üstünlük farkı olduğu Yahudi anlayışına göre kabul edilmiştir. Bir meselle bu konu örneklendirmiştir; bir kralın sıradan arkadaşları ile perdenin arkasından sohbet ettiğini, samimi dostları ile de perde olmaksızın muhabbet ettiğini söylemiştir. İbrani peygamberler kralla perde olmaksızın konuşan gibidir. Diğer peygamberlerden farkı Tanrı ile dolaylı değil doğrudan muhatap olmuşlardır. Tanrı üstünlük açısından İsrail peygamberlerini kendisine daha yakın bulmuştur. Başka milletlerin peygamberleri arasından en seçkin olanı Balam olarak kabul edilmiştir.336

Başka milletlerden olan peygamberler Tanrı’dan vahiy alsalar bile kitabi peygamberlik daha çok İbrani peygamberleri ile özdeşleşmiştir. Musa ile de tamamen Ben- i İsrail ile anılan bir statü şeklini almıştır.337