Kadın Nebiler

Yahudilikte nübüvvet, kabile ve cinsiyet ayrımına gitmemiştir.1307 Yahudi dininde kadınlardan da nebi çıkmıştır. Ve bu kadın nebiler bir erkek nebi neyi yapmışsa onu yapmıştır. Kadın nebiler, “Nebiah” olarak isimlendirilmişlerdir. Nebiah kelimesi Tanah’ta altı yerde zikredilmiştir.1308

Rabbinik gelenekte kırk sekiz erkek peygamberden, yedi de kadın peygamberden bahsedilmiştir.1309 Musa’nın kız kardeşi Nebiye Miryam,1310 Debora,1311 Hulda,1312 Noadya,1313 Yeşaya’nın karısı1314 Tanah’ta bahsi geçen kadın nebilerdendir.

1299 Malaki, 1/6- 14; 2/11. 1300 Sinanoğlu, a.g.t., s. 133 1301 Malaki, 4/5. 1302 Sinanoğlu, a.g.t., s. 86. 1303 Batuk, a.g.e., s. 81. 1304 Malaki, 3/1. 1305

Kurt, a.g.e., s. 110 dipnota bak: TB, Berakot, 13a.

1306

Besalel, “Malahi”, a.g.e., II/383.

1307 Harman, a.g.m., s. 149. 1308 Harman, a.g.m., s. 149. 1309 İnci, a.g.t., s. 16. 1310 Çıkış, 15/20. 1311 Hâkimler, 4/4. 1312 II. Krallar, 22/14. 1313 Nehemya, 6/14. 1314 Yeşaya, 8/3.

Tanah’ta sahte kadın nebilere de sahte erkekler gibi karşı çıkılmış, Tanrı onları da yaptıkları günahtan dolayı uyarmış, onların azapla cezalandırılacağından bahsetmiştir.1315

3.a. Miryam

Kutsal Kitap’ta ilk defa ismi zikredilen kadın nebi Miryam’dır. Musa ve Harun’un kız kardeşidir. Muhtemelen ikisinden de büyük olup ablasıdır.1316 Geleneksel Yahudi bildirilerine göre Miryam’ın doğduğu sene Yahudilere yönelik eziyet dönemi başlamıştır. Miryam’ın ismi “hayatın acılaşması” anlamına gelecek şekilde konmuştur.1317

Miryam, (kıskançlık sebebi ile1318) kardeşi Harun ile bir olup Musa aleyhinde konuşmuştur. Miryam ve Harun’un Musa’yı eleştirme sebebi, Musa’nın Habeşli bir kadınla evlenmesinden kaynaklanmıştır.1319 Hâlbuki o dönemde Yahudi olmayan biri ile evlenme yasağı yoktu, bu yasak ülkeye geldiklerinde başlamıştır.1320 Tanrı, bu olay üzerine Musa’nın üstünlüğü bildirmek için Miryam’a cüzzam hastalığını vermiş O’nu bu şekilde cezalandırmıştır. Bazı teologlar, Harun’un cezasının da Miryam’ın deri hastalığına yakalanmasını görmesidir demiştir. Harun başkahindir ve bir kâhin deri hastalığına yakalandığı takdirde halkı adına görev yapamazdı. Harun’un konumu, Miryam’ın alçaltılmasından kurtulmasına yardımcı olmuş olabilir denmiştir.1321 Harun, Musa’dan Miryam adına özür dilemiştir. Musa kardeşine acımış, alçakgönüllükle iyileşmesi için Tanrı’ya yalvarmış1322 ve yedi gün sonra Miryam iyileşmiştir.1323 Harun’un konumu da, Miryam’ın bu hastalık ile alçaltılmasından kurtarılmasına yardımcı olmuştur denilmiştir.1324

Miryam çölde iken kadınlara liderlik yapmıştır. Miryam “nebii” olarak ilk defa Kızıldeniz’in ikiye bölünmesiyle İsrail halkının karşıya geçmesi sırasında anılmıştır.1325

1315 Hezekiel, 13/17- 23. 1316 Sinanoğlu, a.g.t., s. 96. 1317

Farsi, a.g.e., I/102.

1318

Besalel, “Miryam”, Yahudilik Ansiklopedisi, 2/411.

1319

Sayılar, 12/1- 2.

1320

MacDonald, a.g.e., I/203.

1321

MacDonald, a.g.e., I/203.

1322

Musa’nın ablası Miryam, suda ilerleyen kardeşini bulacak kişinin kim olduğunu görmek ve bulana yardımcı olabilmek için sudaki Musa’yı takip edip beklemiştir. Yıllar sonra cüzzama yakalandığında iyi amelinin karşılığını almış ve Mısırdan çıkış için bütün halk Miryam’ın iyileşmesini beklemiştir. Blech,

Nedenleri ve Niçinleriyle Yahudilik, s. 108.

1323

Sayılar, 12/1- 16.

1324

MacDonald, a.g.e., I/203.

1325

Çıkış esnasında elinde tef vardır ve raks etmiştir. Halkı heyecanlandırmak ve yüreklendirmek için uğraşmıştır. Diğer kadınlar ile söylediği ilahi ile tanınmıştır.1326

Miryam, İsrailoğullarının çöldeki yolculuklarının sonlarına doğru Kadeş denilen yerde ölmüş ve orada gömülmüştür.1327 Mika kitabı, halka öncülük etmeleri için Miryam’ın1328 Musa ve Harun ile birlikte Ben-i İsrail halkına gönderildiğini; Mısır’dan çıkıştaki rollerine de işaret etmiştir.1329

3.b.Debora (Dvora)

Tanah’ta ismi geçen ikinci kadın nebidir. İsrailoğullarına rehberlik yapan hâkimlerin dördüncüsü Lappidot’un karısıdır.1330 Debora, Hâkimler dönemi nebilerindendir. Fonksiyonları tam olarak belirlenmemekle birlikte sivil ve askeri liderlikle uğraşmış, hâkimlerin içinde nebilik yaparak üç büyük özellik taşımıştır.1331 Rama ile Beyt- el arasındaki hurma ağacının altında oturmuş, kendisinden fikir almak isteyenlere hükümlerini bildirmiş, Ben-i İsrail’i yönetmiştir.1332

O dönemde nebilik için Tanrı bir erkeği harekete geçirmemiştir. Daha zayıf cinsin bir üyesini seçmiştir. Çöküş döneminde Tanrı’nın bu seçiminin Tanrı’nın insan zayıflığını güce çevirmesinin örneği olmuştur.1333

Debora, İsrailoğullarının katıldığı savaşa komutan Barak’ın isteği üzerine katılmıştır. Bu savaşı İsrailoğulları kazanmıştır.1334 Galibiyetten sonra Debora ve Barak Tanrı’ya duygu dolu -Debora’nın şarkısı1335 olarak bilinen- methiye okumuşlardır.1336 Bu ilahi İbrani edebiyatının önemli örneklerinden birini temsil etmiştir. Şiir, yazıldığı dönemin

1326 Çıkış, 15/21. 1327 Sayılar, 20/1. 1328 Mika, 6/4. 1329 Sinanoğlu, a.g.t., s. 96, 97. 1330 Hâkimler, 4/4. 

Debora’nın isminin anlamı “arı”dır. Debora’nın lider olarak büyüklüğü, iki özelliği birleştirme yeteneğinden kaynaklanmıştır. Düşmanlarına karşı acımasız ve katı olmak, arının sokması gibi; sevdiği ve önem verdiği kişilere de bal gibi tatlı ve iyi olmak. Blech, Yahudi Tarihi ve Kültürü, s. 96.

1331

Hâkimler, 4/4.

1332

Harman, a.g.m., s. 149; Sinanoğlu, a.g.t., s. 97.

1333

MacDonald, a.g.e., I/295.

1334

Hâkimler, 4/6- 24.

1335

Hâkimler, 5/1- 31.

1336

olaylarını betimlemekle birlikte İsrailoğullarının Yahova inancına ışık tutan konuları da içermiştir.1337

Büyük bir ozan olan Debora,1338 şarkısında Tanrı’nın tecellisi ile yerin, göğün ve Sina Dağı’nın titrediğini söylemiştir.1339

3.c. Hulda

Tanah’ta ismi geçen bir diğer kadın nebi Hulda’dır. Monarşi döneminde (II. Krallar, 22/ 14- 20) adı geçen tek kadın nebidir. Güney krallıkta kral Yoşiya döneminde yaşamıştır.1340 Kralın “elbiseci başı” Tikva’nın oğlu Şallum’un karısıdır.1341 Yeruşalim’de ikinci mahallede oturmuştur.1342 Hulda’nın kocası Şallum, merhamet sahibi bir insandır. Şehrinden geçen herkesin su ihtiyacını karşılamıştır. Bu yüzden Tanrı karısına nebilik ihsan ederek onu ödüllendirmiştir.1343 Kral Yoşiya zamanında yaşamıştır.1344 Yeremya’nın yakın akrabalarından biridir.1345

Kral Yoşiya, Yahuda’nın Tanrı tarafından cezalandırılacağından korkmuş ve Hulda’ya danışmaya gitmiştir. Hulda; kralı, kralın adamlarını ve halkı uyarmıştır. O dönemde halk Yahova’ya yüz çevirip Baal ve Aşeraya tapınmaya başlamıştır. Krala Kudüs’ün tahrip edileceğini ama kendisinin bunu göremeyeceğini bildirmiştir. Kral bu kehanetin üzerine mabette bulunan Baal ve Aşera için yapılmış kapları çıkarttırmıştır.1346 Kral Yoşiya yapacağı işleri aynı dönemde nebilik yapan Yeremya’ya ya da Sefanya’ya değil Hulda’ya danışmıştır. Çünkü Hulda’nın Tanrı ile ilişkisinde bir kadın olduğu için daha müşfik bir tavır alabileceğini düşünmüştür. Hulda, kadınların da günahları için tevbe etmesini istemiştir. Yeruşalayim’de oluşan bir dini şurayı da yönetmiştir.1347 İsrailoğullarını Tanrı’ya kulluğa çağırmıştır.1348

1337 Sinanoğlu, a.g.t., s. 97. 1338 Örs, a.g.e., s. 162. 1339 Hâkimler, 5/4- 5. 1340

II. Krallar, 22/14; II. Tarihler, 34/22.

1341

Besalel , “Hulda”, Yahudilik Ansiklopedisi, I/225.

1342

II. Krallar, 22/14.

1343

Besalel, a.g.md., Yahudilik Ansiklopedisi, I/225.

1344 Harman, a.g.m., s. 149. 1345 Yeremya, 32/7. 1346 II. Krallar, 22/15; 23/1- 29. 1347

Besalel, a.g.md., Yahudilik Ansiklopedisi, I/225.

1348

3.d.Noadya

Nehemya zamanında yaşamıştır. Kutsal Kitap’ta Noadya’nın Nehemya’ya muhalefet1349 ettiğinden bahsedilmiştir.1350 Noadya, Tanrı’nın sevdiği biri olan Nehemya’ya karşı kurulan düzende rol oynamış; Nehemya da Tanrı’dan Noadya ve diğer nebiler karşısında güçlü durmak için yardım istemiştir.1351

3.e. Yeşaya’nın Karısı

Yeşaya, kitabında eşinin nebi olduğunu söylemiştir. Karı- koca nebilikte bulunmuşlardır. İsim olarak zikredilmemiştir. Yeşaya’nın karısı hamile kalmış ve mucizevî şekilde bir oğul dünyaya getirmiştir. 1352

1349

Nehemya, 6/14.

1350

Harman, a.g.m., s. 149; Sinanoğlu, a.g.t., s. 97.

1351

Nehemya, 6/13- 14.

1352

III. BÖLÜM

YAHUDİLİKTE PEYGAMBERLİK ve KUTSAL KİTAPLAR

Yahudiliğin temellerini ve esaslarını kutsal kitapları oluşturmuştur.1353 Tora kuralları Tanah’ta aydınlık, hakikat, hayat ve sevinç kaynağı olarak tanımlanmıştır.1354 Tanrı’nın İsrail’e Tora yolu ile dini kural ve hükümleri vermesi, İsrail halkına duyduğu sevginin ve ayrıcalığın işareti olarak yorumlanmıştır. Yahudi dini kuralları denildiğinde temelde kastedilen, Rabbani gelenek yoluyla Tora’ya dayandırılan 613 kuraldır. Bu kurallar, “mitsva” olarak adlandırılmıştır. Bu mitsvanın 248’i emir, 365’i ise yasaklardan oluşmuştur. Bu kurallardan bazılarına yeni alt kurallar eklenmiştir, yeni alt kural eklenmesine “takana” denmiştir. Bazı kurallar da tevil yolu ile hafifletilmiş veya değiştirilmiştir. Buna da “gezera” denmiştir.1355