Petrol Boru Hatlar

Türkiye’den geçen ve henüz gerçekle memi , plan a amas nda olan petrol boru hatlar ndan baz lar unlard r:

1) Gerçekle en Petrol Boru Hatlar

Hazar havzas nda yer alan ülkelerden ç kar lan petrolün Türkiye üzerinden dünya pazarlar na ula mas sa layan önemli petrol boru hatlar

Bakü–Tiflis–Ceyhan (BTC) ham petrol boru hatt ve Kerkük–Yumurtal k ham petrol boru hatt r.

a) Bakü-Tiflis-Ceyhan (BTC) Ham Petrol Boru Hatt

Hazar Havzas nda bulunan Azerbaycan ve Kazakistan petrollerinin pazarlanmas amac yla, Azerbaycan’da üretilen petrolün Ceyhan’a ta nmas ve buradan tankerlerle dünya pazar na ula lmas amaçlayan bir proje olarak do mu tur.

Türkiye, Azerbaycan petrolleri için haz rlad BTC projesini ortaya att 1992 y nda ran’ geçi rotas olarak alm ve dünyaya hatt n geçi rotas Azerbaycan- ran-Nahcivan-Türkiye olarak ilan etmi tir. Ancak bu rota

ran rejimine kar tavr belli olan ve ekonomik-ticari ambargoyu devam ettiren ABD’nin yan s ra petrol irketleri taraf ndan uygun görülmemi tir. Daha sonra baz ABD’li ve Avrupal irketler, hattan ran’ n ç kar p yerine Ermenistan’ n konulmas teklif etmi tir, fakat bu teklif Azerbaycan taraf ndan kabul edilmemi tir. Daha sonra Türkiye, Gürcistan üzerinden yeni bir alternatif olarak Bakü-Tiflis-Ceyhan hatt geli tirmi tir. Türkiye, Azerbaycan petrollerinin hem Rusya hem de Gürcistan üzerinden ta nmas içeren Ekim 1995 karar geçici bir ad m olarak de erlendirerek, hem Azerbaycan hem de Kazakistan petrolünün sürekli ta nmas için Akdeniz k ndaki Ceyhan petrol terminali tesislerine bir boru hatt n yap lmas için görü bildirmi tir.

Bu hatt n hayata geçmesi ve Hazar’dan ç kar lan petrolün Azerbaycan, Gürcistan ve Türkiye topraklar ndan geçerek nakledilmesi için üç ülke aras nda sözle me imzalanm ve 2005 May nda Azerbaycan’ n ba kenti Bakü’de yap lan bir törenle BTC Boru Hatt aç lm r.

BTC Ham Petrol Hatt , Azerbaycan’da üretilen ham petrolün boru hatlar ile Azeri-Ç rak-Güne li (AÇG) sahas ndan ba layarak, Gürcistan’ n ba kenti Tiflis üzerinden geçip, Anadolu’da Ardahan, Kars, Erzurum, Erzincan, Sivas, Kayseri, Kahramanmara , Osmaniye ve Adana il s rlar takip ederek Ceyhan’da terminale ba lanmaktad r ( ekil-4).

Boru hatt , toplamda 1730 km olup, bunun 468 km’si Azerbaycan’dan, 225 km’si Gürcistan’dan ve 1037 km’si Türkiye’den geçmektedir (Seferov, 2005: 294). BOTA n uluslararas i lerini gerçekle tirmek amac yla kurulan BIL (BOTA International Limited) adl irket kurulmu tur. Bu irket, BTC Ham Petrol Boru Hatt n Türkiye kesiminin i letmesi ile görevlendirilmi tir.

ekil-4: Hazar Havzas ve Türkiye Aras ndaki Ba ca Petrol ve Do al Gaz Boru Hatlar

Bakü-Tiflis-Ceyhan Ham Petrol Boru Hatt Türkiye Kesimi geli meler ve gelinen son durum öyledir; (Bakü-Tiflis-Ceyhan HPBH Proje Direktörlü ü, 2009).

Petrolün ula lmas için temel atma töreni 2002’de Bakü’de yap lm r. 17 Kas m 2005 tarihinde Gürcistan-Türkiye s ndan Türkiye'ye giri yapan Azeri petrolü 28 May s 2006 tarihinde Ceyhan hraç Terminaline ula r (EK-1). Bu süre içerisinde hatt n petrol ile dolumunun yan s ra hat üzerinde in a edilmi olan 51 adet blok vana istasyonu, 2 adet pig istasyonu ve 4 adet pompa istasyonunda gerekli devreye alma faaliyetleri yürütülmü tür (EK-2).

Bakü-Tiflis-Ceyhan Ham Petrol Boru Hatt Kerkük-Yumurtal k Ham Petrol Boru Hatt

Mavi Ak m Do al Gaz Boru Hatt

Bakü-Tiflis-Erzurum Do al Gaz Boru Hatt

ran-Türkiye Do al Gaz Boru Hatt K

4 Haziran 2006 tarihinde, Ceyhan hraç Terminali’nden yüklenen ilk petrol tankeri iskeleden ayr larak, Azeri petrolünün uluslararas pazarlara ta nmas na ba lan lm r.

BTC Boru Hatt Kas m 2008’den itibaren art k Kazak petrolünü de BTC hatt ile dünya pazarlar na ula rmaya ba lam r. 01 May s 2011 tarihi ile tanker say 1513, petrol ihracat da 1178 milyon varile ula r (BIL verileri).

BTC yetkilileri, hatt n durumunun olumlu bir ekilde devam etti ini söylemi tir. Türkiye’de bu hatla ili kili yedi farkl pompa istasyonu ile Azerbaycan ve Gürcistan’daki istasyonlar senkronize olarak çal maktad r ve ilerleyen zamanda kapasite daha çok artacakt r. BIL yetkilileri bu irketin hedefleri gerçekle tirdi ini BTC’nin hedefler do rultusunda ilerledi ini ve bu sayede Ceyhan’ n önemli bir enerji merkezi oldu unu dile getirmi lerdir (CNBC-e, 2008).

BTC, Türkiye’ye katt önem fazlad r. Öncelikle boru hatt n Türkiye’den geçi i dolay yla büyük gelir sa lanmaktad r. Bunun yan s ra Hazar enerji kaynaklar n dünya pazarlar na ula lmas Türkiye’nin stratejik konumunun önemini art rm r (Burak, 2010: 23).

b) Kerkük-Yumurtal k Ham Petrol Boru Hatt

Irak ile Türkiye aras nda imzalanan Irak’ n Kerkük üretim sahas ndan elde etti i ham petrolü, Türkiye’nin Ceyhan (Yumurtal k) terminaline ula rmak ( ekil-4) amac yla 5 Ocak 1977’de i letmeye aç lan, 35 milyon ton ta ma kapasitesine sahip boru hatt r. Türkiye’nin uygulamaya geçirdi i ilk petrol boru hatt r. 180 milyar varil petrol rezervi olan Irak petrollerinin pazarlanmas aç ndan önemli bir hatt r.

Toplam iki hattan olu an Kerkük – Yumurtal k ham petrol boru hatt nda birinci hat 986 km, ikinci hat 890 km olmak üzere toplam 1876 km uzunlu undad r (Tablo 8).

Hat, Körfez Krizi s ras nda Birle mi Milletlerin Irak'a uygulad ambargo nedeniyle A ustos 1990'da i letmeye kapat lm r ve bu durum her

iki ülke içinde büyük maddi kay plara neden olmu tur. Sava sonras nda ilk gönderim 2004 y nda kotal olarak ba lam r.

Birle mi Milletler taraf ndan Irak'a verilen izinler do rultusunda 2009 nda Irak-Türkiye Ham Petrol Boru Hatt ile ta nan ham petrol miktar 167,600 bin varildir (BOTA , 2008).

Tablo 8: Kerkük-Yumurtal k Ham Petrol Boru Hatt Uzunlu u

Irak Türkiye Toplam

1. hat 345 641 986 km

2. hat 234 656 890 km

Toplam 579 1297 1876 km

Kaynak: http://www.botas.gov.tr/index.asp

Kerkük – Yumurtal k ham petrol boru hatt bizim için hem ilk boru hatt z olmas hem de büyük bir boru hatt olmas aç ndan önemlidir.

Petrol ak art ran çal malar günümüzde devam etmektedir. Türkiye’nin Irak ile kurdu u iyi siyasi ili kiler sonras Irak da Türkiye’ye koydu u s rland rmalar kald rm r. Burada Kerkük–Yumurtal k tesisinin kapasitesi art lacak ve TPAO (Türkiye Petrolleri Anonim Ortakl ) ülkede arama yapabilecektir (Tepealt , 2009: 162).

2) Gerçekle mesi Planlanan Petrol Boru Hatlar

Hazar havzas ülkelerinden ç kar lan petrolün Türkiye üzerinden dünya pazarlar na ula mas sa layan, ayr ca bu hatlar desteklemek amac yla bu hatlara eklenmesi planlanan önemli petrol boru hatt projeleri, Samsun-Ceyhan ham petrol boru hatt ve Hazar Geçi li ham petrol boru hatt r.

a) Samsun-Ceyhan Ham Petrol Boru Hatt

Samsun’un do usu Ünye’den ba lay p Sivas’a ula p Ceyhan liman na 60 milyon ton petrol ta yacak 550 km uzunlu unda olmas planlanan boru hatt projesidir. Hazar petrolünün bir k sm Ceyhan’dan dünya pazar na

ula racak ve böylece Türk bo azlar ndaki yükü bir miktar azaltmas beklenen, büyük ölçüde Bakü-Tiflis-Ceyhan ham petrol boru hatt na paralel gitmesi beklenen hat ile ilgili 24 Eylül 2010’da müzakerelere ba lanm r ve görü meler devam etmektedir (T.C. D leri Bakanl , 2011).

b) Hazar Geçi li Ham Petrol Boru Hatt

Kazakistan’ n bat nda Aktau’dan ba lay p, Hazar Gölü alt ndan Bakü’ye ta nan petrolün Ceyhan’ aktar lmas amac yla olu turulan petrol hatt projesidir. Hazar’ n hukuki statüsü konusunda ya anan belirsizlikler nedeniyle hayata geçirilememi tir ( zgi, 2010: 24).