BÖLÜM IV: HAZAR PETROLLER N PAZARLANMAS
H) Bölge Ülkelerine Göre Demokratik stikrara Sahip Olmas Aç ndan
I) Avrupa Ülkelerinin Alternatif Enerji Güzergâh stekleri Aç ndan
Dünyada enerji kaynaklar n düzenli da lmam olmas ndan dolay enerji, ihtiyac olan ülkelere çe itli ta ma yöntemleri ile çe itli yollardan ula lmaktad r. Ancak zamanla dünya üzerinde dengelerin de mesi sonucu ülkeler enerjiye ula mak aç ndan alternatif güzergâh aray na girmi lerdir. Rusya örne i burada uygun bir örnek olabilir. Bilindi i gibi Hazar havzas zengin do al kaynaklara sahip olmas ndan dolay dünya enerji üretiminde önemli bir paya sahiptir. Rusya, Sovyet yönetiminde iken uzun y llar buradaki enerjinin ana üreticisi olarak bütün dünyaya enerji satm r. Hazar Havzas ’ndaki enerjiyi dünya pazarlar na ula rma konusunda tekel olma çabas nda olmu tur.
Enerji ihtiyac n kar lanmas nda tek devlet olma iste ini Sovyet yönetiminin parçalanmas n ard ndan Hazar havzas k nda ba ms zl kazanan devletlere de uygulamaya çal r. Çünkü bu devletlerin yer alt kaynaklar na egemen olup ekonomik olarak geli meleri, Rusya için büyük bir tehdit içermektedir. Bu nedenle buradaki do al kaynaklar n Hazar’a k bulunan Türk devletlerince i letilmesine mani olmu tur.
Önemli bir üretici oldu unu da göz önünde bulundurarak Rusya, kimi zaman da di er ülkeler ile ya ad siyasi problemleri ekonomiye yans tm ve yapt anla malara sad k kalmayarak münferit kararlar alm r. Bu durumun en belirgin örne i yak n zamanda ya anan, Rusya-Ukrayna do al gaz sava r. 2004’ten itibaren Rusya, Ukrayna’ya dünya piyasalar n çok alt nda bir fiyatla do al gaz vermeye ba lam r. 2005 y nda Rusya’n n fiyat art ma talebini Ukrayna reddetmi ve K sa bir süreli ine do al gaz ak kesilmi tir. Ukrayna üzerinden Rus do al gaz alan Avrupa ülkeleri de bu durumdan etkilenmi , 2006 y nda bu s nt çözülebilmi tir (Ayduk, 2007: 49).
Bu s nt lar gördükten sonra, Avrupal devletler enerji üzerindeki Rus hegemonyas azaltmak ad na alternatif güzergâh aray na girmi lerdir. Bu alternatiflerin de erlendirilmesi aç ndan hem Hazar petrol ve do al gaz na ula mak isteyen hem de Rusya ile yap lan ticarete alternatif olu turmak isteyen Avrupal devletler aç ndan Türkiye tercih edilen ve öneminin artmas beklenen bir enerji koridorudur. Bu aç dan enerji sevk yat nda BTC ve Nabucco gibi güzergâhlar olu turulmakta ve Avrupal devletlerce desteklenmektedir.
SONUÇ
lk kez ngiltere’de bir buharl lokomotifin yap lmas ile gerçekle en Sanayi Devrimi, dünya siyasi ve ekonomik tarihinde bir dönüm noktas olmu tur. Sanayi Devrimi ile ba layan kol gücünden makine gücüne geçi te önem kazanan ve günümüzde hammadde kaynaklar n en de erlisi olarak adland lan petrol, bu tarihten itibaren üzerinde en çok rekabetin görüldü ü kaynak olmu tur. Petrol, emperyalist devletlerin mücadelelerinin nedeni olarak, dünya ekonomi ve siyasetinin i leyi inde stratejik bir güçtür. Günümüzde petrol için gerçekle tirilen devletleraras mücadele art k jeopolitik teoriler ile
ekillenerek olu turulmaya ba lanm r.
Sanayile en devletlerin küresel petrol stratejilerinde petrolün en ucuz fiyata ve güvenilir olarak aktar lmas vard r. Dünya devletleri, ihtiyaçlar olan petrol ve do al gaz , 1990’l y llara kadar ço unlukla Orta Do u ve Rusya’dan ithal ediyorlard . Ancak zamanla enerjiye ula ma aç ndan Orta Asya ve Kafkasya kaynaklar na giderek artan bir ilgi söz konusudur. Sovyetler Birli i’nin da lmas iki kutuplu dünya düzeninde ta lar n de mesi anlam na gelir. Sovyet Rusya’n n eski gücünü kaybetmesi ve beraberinde gelen ba ms zl k hareketleri sonras Türk devletlerinin ba ms z olarak enerji kaynaklar üretmeleri ve dünyaya ihraç etmeleri burada Rusya’n n yüzy llard r süregelen tekelli ini sona erdirmi tir. Avrupa devletlerinin istedi i de Rus tekeline alternatif ve ucuz güzergâhlar olu turmakt r. Dolay yla Orta Asya bugün petrol ve do al gaz rezervlerinin varl ndan dolay jeopoliti i ön plana ç km bir bölgedir. 1991’den sonra bu topraklarda ya anan çeki melerin temel nedeni de bu rezervlerdir.
Hazar havzas sahip oldu u enerji kaynaklar bak ndan hem bu bölgede bulunan devletler hem de bu rezervlere sahip olmak isteyen devletler için büyük bir öneme sahiptir. Ancak u da bir gerçektir ki, petrole sahip olan ülkeler hiçbir zaman huzur içinde ya ayamam lard r. Zengin rezervlere sahip bölgeler, siyasi güç çeki melerinin sahnelendi i topraklar olmu lard r. Petrole
olan talep artt kça petrol için gerçekle en bu mücadele de artarak devam edecektir.
Türkiye’nin sahip oldu u co rafi konumu, Orta Do u ve Hazar havzas gibi çok önemli petrol rezervlerine sahip ülkelere yak n olmas , önemli bo azlara sahip olmas , hem do u hem de bat dünyas na yak n olmas gibi avantajlar ülkemize Kafkasya, Balkanlar, Orta Do u ve Orta Asya’da etkin olma imkân vermektedir. Türkiye, co rafyas n de erli olmas n yan s ra tarihsel, kültürel birikimi ve nüfusu ile de önemli bir güç olarak bilinmektedir. Türkiye’nin enerjinin aktar lmas nda köprü görevi görmesi, bölge devletlerine nazaran güvenilir, demokratik bir devlet olarak bilinmesi, günümüzde daha çok ekillenen ve armas beklenen uluslararas ula m koridorlar n kesi im noktas nda olmas gibi jeopoliti ine etki eden kültürel ve siyasi boyutu da görmekteyiz. Bu üzerinde durulan noktalar elbette ki Türkiye’nin jeopolitik avantajlar r. Bu avantajlar de erlendirmek isteyen bir ülke olarak Türkiye bölgede istikrarl ad mlar ile yürümeli, yo un i birli i ile ekonomik geli meleri ba latmal ve sürdürmelidir. Zaten Hazar bölgesindeki Türk Cumhuriyetleri ile gerek ekonomik gerekse siyasi birliktelikler olu turman n her eyden önce tarihi ve kültürel bir sorumluluk oldu u unutulmamal r.
sacas Türkiye geli mi Avrupa ülkeleri ile az geli mi Orta Do u ve Hazar ülkeleri aras nda enerjinin aktar lmas rolünü üstlenen bir köprü vazifesi, do al bir ula rma hatt görevi görmektedir. Enerji kaynaklar n sevki konusunda hem mevcut boru hatlar hem de planlanan boru hatlar nda transit bir ülke olmas Türkiye’nin jeopolitik önemini tayin eden önemli bir belirleyici olmu tur. Ayr ca sahip oldu u jeopolitik konum temellerini de göz önüne al rsak Türkiye’nin gelecekte enerji aktar ndaki öneminin buna ba olarak siyasi ve ekonomik öneminin daha da artaca öngörmek mümkündür. Bu amaca hizmet etmesi bak ndan yapmam z gereken bu transit konumumuzu korumak ve geli tirmek için bölgesel i birli ini destekleyerek jeopolitik konumun bize sundu u avantajlar de erlendirebilmektir.
KAYNAKÇA
Ahmedov, Orhan (2008). Türkiye-Azerbaycan Petrol ve Do algaz Boru Hatt
Projelerinin Ülke ve Bölge Ekonomileri Aç ndan Önemi. Yüksek Lisans Tezi,
Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çanakkale.
Akkaymak, Müslim (2009). Avrupa-Asya Ula rma Koridorlar ve Yeniden
Canlanan pek Yolu. Yüksek Lisans Tezi, stanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri
Enstitüsü, stanbul.
Aklin, Kerem ve Atman, Sabit (2006). Küresel Petrol Stratejilerinin Jeopolitik
Aç dan Dünya ve Türkiye Üzerindeki Etkileri. stanbul: Mega Ajans Matbaac k.
Aksiyon internet haberi (23.05.2011). Fatih Üniversitesi’nden ‘Elit’ Ara rma Kom ular, Dönü en Türkiye’den Memnun.http://www.aksiyon.com.tr/aksiyon/news Detai l_get NewsById.action;jsessionid=099C62813035C1B5753B8C641D709F1A? newsId=29471, Eri im Tarihi: 25.05.2011.
Aras, Osman Nuri (2001). Azerbaycan’ n Hazar Ekonomisi ve Stratejisi. stanbul: Der Yay nlar .
Ar ba , Kenan (1997). Küresel Ça da Siyasi Co rafya. Konya: Çizgi Kitabevi.
Aslan, Yasin (1997). Hazar Petrolleri, Kafkas Kördü ümü ve Türkiye. Ankara: Berikan Yay nevi.
Ayd n, nci Selin (Haziran 2009). ran Ülke Raporu. GEME (T.C. Ba bakanl k D Ticaret Müste arl hracat Geli tirme Etüd Merkezi).
Ayduk, Hakan (2007). Dünya Enerji Politikalar ve Rusya, Çin, ABD Rekabeti. Yüksek Lisans Tezi, stanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,
stanbul.
Bakü-Tiflis-Ceyhan HPBH Proje Direktörlü ü. (2009). BTC Projesi. http://www.btc.com.tr/proje.html, Eri im Tarihi:01.05.2009.
Ba ar, Ersan ve Köse Ercan (t.y.). Trabzon Deniz Tanker Terminalinde Petrol
Da Simülasyonu. http://www.akuademi.net/USG/USG2007/SKCK/skck10.pdf.
Eri im Tarihi: 25.04.2011.
Bayraç, H. Naci (Haziran 2009). Küresel Enerji Politikalar ve Türkiye: Petrol ve Do al Gaz Kaynaklar Aç ndan Bir Kar la rma. Eski ehir Osmangazi
Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, cilt 10, say 1, s.118.
Bayraktar, Gökhan (2007). Hazar’daki Jeopolitik Mücadelenin Türkiye’nin Enerji Güvenli ine Etkileri. SAREM (Stratejik Ara rmalar Dergisi), say 11, 83-93.
ko lu, Nadir (2008). Enerji, Do algaz ve Türkiye’nin Enerji Güvenli indeki
Rolü. http://www.enerji2023.org/index.php?option=com_content&view=article&id
=96:enerj-doalgaz-ve-tuerkyenn-avrupa-enerj-guevenlndek-yer&catid=15:stratej& Itemid=263, Eri im Tarihi: 14.04.2010.
Birsel, Haktan (2005). Hazar Enerji Havzas ’n n Dünya Hakimiyeti Mücadelesindeki Rolü. 2023 Uluslararas li kiler Dergisi, say 53.
http://www.2023.gen.tr/eylul05/3.htm, Eri im Tarihi: 20.05.2011.
Bota Do al Gaz Ta ma Daire Ba kanl . (2009). Irak – Türkiye Ham Petrol Boru
Hatt . http://www.botas.gov.tr/index.asp, Eri im Tarihi: 10.05.2010.
Bota Do al Gaz Ta ma Daire Ba kanl . (2009). Nabucco Projesi ile lgili
Bilgilendirme. http://www.botas.gov.tr/icerik/tur/duyurular/duyuru.asp, Eri im
Bota Do al Gaz Ta ma Daire Ba kanl . (2009). Uluslararas Projeler – Hazar
Geçi li Türkmenistan – Türkiye – Avrupa DGBH Projesi.
http://www.botas.gov.tr/index.asp?id=2, Eri im Tarihi: 12.12.2009.
BP Statistical Review of World Energy (2010). Dünya Enerji statistiksel
De erlendirmesi.http://translate.google.com.tr/translate?hl=tr&langpair=en%7 Ctr&u=http://www.bp.com/productlanding.do%3FcategoryId%3D6929%26contentI d%3D7044622, Eri im Tarihi: 03.03.2011.
Bugün internet haberi (23.05.2011). Müthi Türkiye Anketi.
http://www.bugun.com.tr/haber-detay/155621-muthis-turkiye-anketi-haberi.aspx,
Eri im Tarihi: 25.05.2011.
CNBC-e (Nisan 2008). BTC’de Bugün, Finans Cafe Dünyas ndan.
http://www.botasint.com/Haber.aspx?haberid=160, Eri im Tarihi: 27.04.2011.
Çaha, Havva (2007). Türkiye’nin Enerji Koridoru Olma Politikas : Dü mü, Gerçek mi?. 2023,71. http://www.enerji2023.org/index.php?option=com_content&view
=article&id=99:tuerkyenn-enerj-kordoru-olma-poltkasi-due-mue--gercek-m&catid =15:stratej&Itemid=259, Eri im Tarihi: 16.02.2011.
Çal , As m (Haziran 2009). Türkmenistan Ülke Profili. GEME (T.C. Ba bakanl k Ticaret Müste arl hracat Geli tirme Etüd Merkezi).
Çeçen, An l (2005). Hazar Devleti’nden Hazar Havzas ’na. 2023 Uluslararas
li kiler Dergisi, say 53. http://www.2023.gen.tr/eylul05/1.htm, Eri im Tarihi:
20.05.2011.
Çomak, Hasret (2007). Türkiye’nin Enerji Güvenli i. (Editörler: Werner Gumpel ve Alpay Hekimler). Avrupa ve Orta Asya Aras ndaki Enerji Köprüsü Türkiye. Ankara: Ofset Fotomat, 71-77.
DE K (D Ekonomik li kiler Kurulu). ( ubat 2010). ran Ülke Bülteni, stanbul.
Devlet, Nadir (2007). Enerji Hatlar n Güvenli inde Ülkelerin stikrar Sorunlar . (Editörler: Prof. Dr. Werner Gumpel, Doç. Dr. Alpay Hekimler) Avrupa ve Orta
Asya Aras ndaki Enerji Köprüsü Türkiye. Ankara: Ofset Fotomat Bas m, s.93-197.
Downs, Robert B. (2005). Dünyay De tiren Kitaplar. (Çeviren: Erol Güngör).
stanbul: Ötüken Ne riyat.
DPT (Devlet Planlama Te kilat ) (2007). Denizyolu Ula Özel htisas Komisyonu Raporu. Ankara.
DTM (T.C. Ba bakanl k D Ticaret Müste arl ) (2006). Rusya Ülke Raporu.
http://www.iib.org.tr/IIB_Portal/Dokuman/RUSYA%20FEDERASYONU%202006.pd f, Eri im Tarihi: 04.05.2011.
Dünya Bülteni internet haberi (27.04.2011). Hazar’ n Statüsünde Anla ma Yok.
http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&ArticleID=157414, Eri im Tarihi:
04.05.2011.
EIA (ABD Enerji Bilgi daresi). (November 2010a). Country Analys s Br efs
Azerbaijan. http://www.eia.doe.gov/emeu/cabs/Azerbaijan/pdf.pdf, Eri im Tarihi:
30.04.2011.
EIA (ABD Enerji Bilgi daresi). (November 2010b). Country Analys s Br efs Iran.
http://www.eia.doe.gov/emeu/cabs/Iran/Full.html, Eri im Tarihi: 30.04.2011.
EIA (ABD Enerji Bilgi daresi). (November 2010c). Country Analys s Br efs
Kazakhstan. http://www.eia.doe.gov/emeu/cabs/Kazakhstan/pdf.pdf, Eri im Tarihi:
EIA (ABD Enerji Bilgi daresi). (November 2010d). Country Analys s Br efs Russia.
http://www.eia.doe.gov/emeu/cabs/Russia/Full.html, Eri im Tarihi: 30.04.2011.
Gedikli Berber, arika (2008). Tarihi Aç dan Türk Bo azlar Melesi (1833-1936), Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal bilimler Enstitüsü, Ankara.
Gelb, Bernard A. (September 8,2006). Caspian Oil end Gas: Production and
Prospects. CRS Report for Congress. http://fpc.state.gov/documents/organization/ 74906.pdf, Eri im Tarihi: 30.04.2011.
Gökçe, Mustafa (2007). Sovyet Öncesinden Günümüze Hazar ve Çevresinin Durumu. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Gumpel, Werner (2008). Enerji Politikalar Aç ndan Karadeniz Bölgesi. Jeopolitik
Duyarl k ve Enerji birli i Aç ndan Karadeniz Bölgesi.
http://www.kas.de/tuerkei/tr/publications/16645/, Eri im Tarihi: 07.04.11.
Günel, Kâmil (2004). Co rafyan n Siyasal Gücü. stanbul :Çantay Kitabevi.
Güney, Emrullah (2002). Türkiye’nin Kom ular Ülkeler Co rafyas – Jeopolitik. Diyarbak r: Çantay Kitabevi.
Hac saliho lu, . Ya ar (2001). Yeni Dünya Düzeni Aray ve Türkiye – Jeopolitik Analiz. stanbul: Çantay Kitabevi.
Hay r, Meryem (t.y). Türkiye ve Türk Cumhuriyetleri Aras ndaki Ticari ili kiler ve
Co rafyan n Buna Etkisi. http://web.sakarya.edu.tr/~mhayir/turkiye_ve.pdf, Eri im
Tarihi: 06.05.2011.
Heydarova, Fergane (2008). Hazar Denizi’nde Traceca Projesi ile Uyumlu Yeni Bir
Aktarma Terminali Modeli. Yüksek Lisans Tezi, stanbul Üniversitesi Fen Bilimleri
Hürriyet, (15.05.2010). Güney Ak m mzas Zarar m , Yarar m .
http://www.hurriyet.com.tr/planet/rusya-kafkasya/14733026.asp?gid=289, Eri im Tarihi: 20.05.2010.
lhan, Suat (1999a). Dünya Yeniden Kuruluyor Jeopolitik ve Jeokültür Tart malar . stanbul: Ötüken Yay nevi.
lhan, Suat (1999b). Kafkasya’n n Geli en Jeopoliti i. Ankara: Türk Kültürünü Ara rma Enstitüsü Yay nlar :162. Seri:VIII, Say :A.3.
lhan, Suat (1989). Jeopolitik Duyarl k. Ankara: Türk Tarih Kurumu Bas mevi.
nan, Yüksel (1995). Türk Bo azlar ’n n Siyasal ve Hukuksal Rejimi. Ankara: Turhan Kitabevi.
SO ( stanbul Sanayi Odas ). (Nisan 2010). Rusya Ülke Raporu. http://www.aia-
istanbul.org/files/bilgibankasi/pazarlar/ulkeler/russia_ulkeraporu.pdf.
TO ( stanbul Ticaret Odas ) D Ticaret Ara rma Servisi. (Mart 2005).
Türkmenistan Ülke Raporu. (Ülke No:80).
zgi, Mehmet Burak (2010). Hazar Havzas Enerji Kaynaklar n Ula lmas nda Türkiye’nin Rolü. Yüksek Lisans Tezi, Ufuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,
Ankara.
Kandemir, Ali (2008). Bo azlar Meselesi. Asyavrupa Uluslararas li kiler ve
Stratejik Ara rmalar Forumu, 6, 12.
Kantarc , Hakan (2005). Kafkasya Jeopoliti inde Kriz Alanlar ve Güç
Mücadelelerinin Türkiye’ye Etkileri. 2023 Uluslararas li kiler Dergisi, say 53.
Karaca, R. Kutay ( ubat 2003). Petrol ve Petrolün Jeopolitik Önemi. Stratejik
Ara rmalar Dergisi, 1, 113-122.
Karagül, Soner (2010). Türkiye ile Avrupa Birli i’nin Enerji Alan nda birli inin Balkanlar’daki Yans malar . (Editör: Osman Bahad r Dinçer, Habibe Özdal, Hacali Necefo lu, Gülay K ç). Yeni Dönemde Türk D Politikas - Uluslararas IV. Türk
Politikas Sempozyumu Tebli leri. Ankara: Kar nca Yay nevi, 161–164–165–
166.
Karata , Çimen ve Oral, E. Zafer ( ubat 2007). Uluslararas Ula rma
Koridorlar nda Türkiye’nin Stratejik Rolü. Stratejik Ara rmalar Dergisi, 9, 55-65.
Karatekin, Ersin (2006). Türk Bo azlar ndan Geçi Rejimi Kapsam nda Türkiye’nin
Kullanabilece i Yetkiler ve S rlar . Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Keskin, Arif (2005). ran’ n Nükleer Çabalar : Hedefler, Tart malar ve Sonuçlar. http://www.turksam.org/tr/a77.html, Eri im Tarihi:16.05.2010.
yak, Hasan (2005). Türkiye’nin D Ticaret Yap ve Ortado u Ülkeleri ile D Ticaret li kileri. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Ortado u Ara rmalar Enstitüsü, stanbul.
Kocaba , Süleyman (1994). Türkiye’nin Can Bo azlar. stanbul: Vatan Yay nlar .
Koçak, Özdemir ve ahin, Hamdi (t.y.) Eskiça Tarihi Ara rmalar nda Jeopoliti in Yeri. http://iudergi.com/index.php/anadolu/article/viewFile/1276/1274, Eri im
Tarihi: 27.02.11.
Koçgündüz, Leyla Melike (2009). Hazar Bölgesi Enerji Politikalar . Yüksek Lisans Tezi, Abant zzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bolu.
Kornilov, A. Aleksandr (2006). Türkiye – Rusya li kileri: Siyasi Diyalog. Türkiye
ve Asya Ülkeleri Siyasi ve Ekonomik li kiler. 25–27 May s 2006. stanbul: Tasam
Yay nlar , 55.
KTO (Konya Ticaret Odas ) Etüd Ara rma Servisi. (Mart 2008). ran slam
Cumhuriyeti Ülke Raporu. http://www.kto.org.tr/dosya/rapor/iran.pdf, , Eri im
Tarihi: 04.05.2011.
KTO (Konya Ticaret Odas ) Etüd Ara rma Servisi. ( ubat 2009). Kazakistan Ülke
Raporu. http://www.kto.org.tr/dosya/rapor/kazakistan1.pdf, , Eri im Tarihi:
04.05.2011.
KTO (Konya Ticaret Odas ) Etüd Ara rma Servisi. (Haziran 2006). Rusya
Federasyonu Ülke Raporu. http://www.kto.org.tr/dosya/rapor/RUSYA-rapor.pdf, ,
Eri im Tarihi: 04.05.2011.
KTO (Konya Ticaret Odas ) Etüd Ara rma Servisi. (Eylül 2008). Türkmenistan
Ülke Raporu. http://www.kto.org.tr/dosya/rapor/turkmenistan.pdf, Eri im Tarihi:
04.05.2011.
Kurumahmut, Ali (2006). Montrö Sözle mesi Türk Bo azlar ve Karadeniz. stanbul: TÜDAV Yay nlar No:26.
Milliyet gazete haberi (08.05.2011). Nabucco 550 Kilometre Uzad , lk Gaz Pompas
2017’ye Kald . http://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/17734652.asp?gid=384, Eri im
Tarihi: 20.05.2011.
Mukhamejanov, Bektas (2006). Türkiye ile Kazakistan: Kar kl Kazan mlara Dayal Bir birli i. (Editörler: Atilla Sand kl , Elnur Osmanov, Ufuk Tepeba , Arzu Yorkan). Türkiye ve Asya Ülkeleri. I. Uluslararas Türk – Asya Kongresi 25 – 27 May s 2006. stanbul: Tasam Yay nlar , 100.
an, Sinan (14 ubat 2005). Yeni Global Oyun ve Hazar’ n Statüsü – Hazar
Sorunu. http://www.turksam.org/tr/a153.html, Eri im Tarihi:01.05.2009.
an, Sinan (10 Ocak 2008). TÜRKSAM Enerji Raporu: Her K Kesilen ran Gaz
ve Bir Türlü Gelemeyen Türkmenistan Gaz Sorunu – Enerji Stratejileri.
http://www.turksam.net/tr/a1372.html, Eri im Tarihi: 12.12.2009.
Özda , Ümit (2003). Türk Tarihinin ve Gelece inin Jeopolitik Çerçevesi. Ankara: ASAM Yay nlar . Say 3.
Özey, Ramazan (1998). Jeopolitik ve Jeostratejik Aç dan Türkiye. stanbul: Marifet Yay nlar .
Özey, Ramazan (1999). Dünya ve Türkiye Ölçe inde Siyasi Co rafya. stanbul: Aktif Yay nevi.
Pala, Cenk (2007). BTC ve Enerji Arz Güvenli i.
http://www.emo.org.tr/ekler/90b12368f262b0a_ek.pdf?dergi=463, Eri im Tarihi:01.05.2009.
nar, Murat (2008). Marmara Denizi Bo azlar ’n n Hukuki Statüsüne Bak . Yüksek Lisans Tezi, Uluda Üniversitesi Sosyal Bilimler Fakültesi, Bursa.
Resulov, El en (2008). Hazar Çevresinin Jeopolitik Önemi.
http://qeribazeriler.ucoz.com/publ/21-1-0-316, Eri im Tarihi: 18.05.2011.
Seferov, Rehman (2005). Azerbaycan’da Petrol Üretiminin Tarihsel Süreç
çerisindeki De imi. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Ara rmalar Dergisi, 18 (Güz 2005), 294.
Sezer, Utku (2007). Pan Avrupa Ula m A nda Mersin Liman’ n Lojistik levi.
Tezsiz Yüksek Lisans Projesi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, zmir.
Sönmez, Ali (1996). Kafkasya ve Orta Asya Cumhuriyetleri Ülke Profilleri ile
Ekonomik li kiler. Ankara D Ekonomik li kiler Genel Müdürlü ü.
en, Yunus (2009). Hazar’ n Kan : Orta Asya’n n Petrolle Yaz lan Tarihi. stanbul: Do an Yay nc k.
üküro lu Mehmet ve Ba tzhaunova Suale (2003). Hazar Havzas nda Son Geli meler ve Petrol Boru Hatlar . (Editörler: Ümit Özda , Ya ar Kalafat, M. Seyfettin Erol). 21. Yüzy lda Türk Dünyas Jeopoliti i. Ankara: ASAM (Avrasya Stratejik Ara rmalar Merkezi) Yay nlar , 271-288.
T.C. Ba bakanl k Denizcilik Müste arl statistikleri,
http://www.denizcilik.gov.tr/tr/istatistik/istatistik.asp, Eri im Tarihi: 06.05.2011.
T.C. D leri Bakanl Enerji, Su ve Çevre leri Genel Müdür Yard mc (Ocak 2009). Türkiye’nin Enerji Stratejisi. http://www.mfa.gov.tr/data/DISPOLITIKA /EnerjiPolitikasi/T%C3%BCrkiye'nin%20Enerji%20Stratejisi%20(Ocak%202009).p df, Eri im Tarihi: 12.03.2011.
T.C. D leri Bakanl (Ocak 2011). Türkiye’nin Enerji Stratejisi. http://www.mfa.gov.tr/turkiye_nin-enerji-politikasi.tr.mfa, Eri im Tarihi: 15.03.2011.
T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl (2010a). Do al Gaz.
http://www.enerji.gov.tr/index.php?dil=tr&sf=webpages&b=dogalgaz&bn=221&hn =&nm=384&id=40694, Eri im Tarihi: 20.05.2011.
T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl (2010b). Enerji.
http://www.enerji.gov.tr/index.php?dil=tr&sf=webpages&b=enerji&bn=215&hn=12 &nm=384&id=384, Eri im Tarihi: 20.05.2011.
T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl (2010c). Petrol.
http://www.enerji.gov.tr/index.php?dil=tr&sf=webpages&b=petrol&bn=222&hn=& nm=384&id=40693, Eri im Tarihi: 20.05.2011.
Tarakç , Nejat (2003). Devlet Adaml Bilimi: Jeopolitik ve Jeostrateji. stanbul:
Çantay Kitabevi.
Tepealt , Fahrettin (2009). Boru Hatlar Ula ve Potansiyelinin Türkiye’nin Siyasi Co rafyas ndaki Etkileri ve Önemi. Yüksek Lisans Tezi, stanbul Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü, stanbul.
KA (Türk birli i ve Kalk nma daresi Ba kanl ) (2011a). Azerbaycan
Cumhuriyeti Ülke Raporu. http://www.tika.gov.tr/yukle/dosyalar/
ULKERAPORLARI/Azerbaycan_UlkeRaporu.pdf, Eri im Tarihi: 07.04.2011.
KA (Türk birli i ve Kalk nma daresi Ba kanl ) (2011b). Kazakistan
Cumhuriyeti Ülke Raporu. http://www.tika.gov.tr/yukle/dosyalar/
ULKERAPORLARI/Kazakistan_UlkeRaporu.pdf, Eri im Tarihi: 07.04.2011.
KA (Türk birli i ve Kalk nma daresi Ba kanl ) (2011c). Türkmenistan
Cumhuriyeti Ülke Raporu.http://www.tika.gov.tr/yukle/dosyalar/
ULKERAPORLARI/Turkmenistan_UlkeRaporu.pdf, Eri im Tarihi: 07.04.2011.
TPAO (Türkiye Petrolleri Anonim Ortakl Genel Müdürlü ü) (Temmuz 2010).
2009 Y Ham Petrol ve Do algaz Sektör Raporu.
http://www.tpao.gov.tr/v1.4/condocs/pla/sektor_rapor2009_revize.pdf, Eri im Tarihi: 11.03.2011.
Turan, Asl han P (t.y.). Hazar Havzas nda Enerji Diplomasisi.
http://www.bilgestrateji.com/store/dergi2/Aslihan.pdf, Eri im Tarihi: 05.05.2010.
Turan, Güngör (May s 2006). Türkiye – Türkmenistan Siyasi ve Ekonomik li kileri: “Ekonomik F rsat Penceresi” Olarak De erlendirilebilir Mi?. (Editörler: Atilla Sand kl , Elnur Osmanov, Ufuk Tepeba , Arzu Yorkan). Türkiye ve Asya Ülkeleri. I.
Uluslararas Türk – Asya Kongresi. stanbul: Tasam Yay nlar , 115.
Turan, Ömer (2003). Medeniyetlerin Çat Nokta Ortado u. stanbul: Acar
Matbaac k.
TÜB TAK (Türkiye Bilimsel Teknik Ara rma Kurumu). (Temmuz 2003). Vizyon
2023 Ula rma ve Turizm Paneli.
http://www.tubitak.gov.tr/tubitak_content_files/vizyon2023/ut/utp_son_surum.pdf,
Eri im Tarihi: 27.04.2011.
Tümertekin, Erol ve Özgüç, Nazmiye (2007). Ekonomik Co rafya Küreselle me ve