Hazar Petrollerinin Pazarlanmas

htiyac duyulan bir ürünün üreticinin elinden ç p o ürüne ihtiyac olan tüketiciye ula rma sürecine “pazarlama” ad verebiliriz. Geli menin vazgeçilmez unsuru olan petrol de pazarlanmas na ihtiyaç duyulan, geli mek isteyen devletlerin vazgeçilmez enerji kayna r. Ancak enerji kaynaklar daha önce de sözü edildi i gibi dünya üzerine her noktaya e it bir ekilde yay lm de ildir. te arz ve talep noktalar n farkl yerlerde olmas enerjinin pazarlanmas problemini do urmu tur (Bayraç, 2009: 118). Enerjinin üretimi ve ula lmas na ili kin yap lan çal malar, enerjinin uzun mesafelere daha zl ve verimli bir ekilde ula lmas amaçlamaktad r. Çünkü enerjinin dünya pazarlar na ula lmas nda tüm tüketici devletlerin önem verdi i ba ca iki önemli nokta, “enerjinin güvenilir yollar ile tüketiciye ula lmas ” ve “enerjinin dü ük ve tutarl fiyatlar ile tüketiciye ula lmas ” konular r. Bu noktalar göz önünde bulundurularak enerjinin dünya pazarlar na ula lmas için baz sevk yollar kullan lmaktad r. unu söylemeliyiz ki bu kullan lan petrol sevk yollar ; ayr ayr kullan ld gibi ço u zaman birbirinin tamamlay olmu , birbirlerini desteklemi tir. Bunlar;

1. Petrol Boru Hatlar ile Sevk 2. Deniz Yolu – Tankerler ile Sevk 3. Demiryolu ile Sevk

4. Karayolu ile Sevk

Ula rma alan nda özellikle petrol ve do al gaz gibi enerji kaynaklar n ta nmas nda en çok tercih edilen ta mac k türü, boru hatlar ile ta mac kt r. Enerji kaynaklar aç ndan zengin Azerbaycan, Rusya, ran, Suudi Arabistan gibi devletlerdeki enerjinin bat pazarlar na ula lmas nda boru hatlar , yap m maliyeti yüksek ancak zamanla bu yap m maliyetini ekarte eden güvenilir bir ta mac kt r. Petrol ve do al gaz n ta nmas ile ilgili yap lan antla malar n ve gerçekle mesi planlanan projelerin hemen hemen hepsinde boru hatlar ortak nokta olmu tur.

Petrol ta mac nda kullan lan petrol boru hatlar ; yap m a amas nda deniz ve karayoluna göre çok daha maliyetli olup, di er ta ma ekillerinden daha h zl ve güvenlidir. Petrolün boru hatlar ile ula lmas , ilk olarak küçük bir alanda ba lam günümüzde ise farkl aktörlerin de sahneye ç kmas ile çok geni alana yay lan ve aktif bir ekilde kullan lan ula rma yolu olmu tur (TÜB TAK, 2003: 9).

Boru hatlar n Türkiye’den geçmesi ülkenin ekonomik durumuna katk sa lar. Ayn zamanda ülkeyi bölgesel bir güç haline getirir. Örne in Hazar petrolünün bat pazarlar na ula lmas nda di er bir deyi le Do u – Bat yönlü olmak üzere enerjinin aktar lmas nda önemli bir yol olan ve Türkiye’nin do al enerji koridoru olmas destekleyen Bakü-Tiflis-Ceyhan boru hatt na bakal m. Bu boru hatt 2005 y nda petrol pompalamaya ba layan, Hazar Havzas enerjisinin bat pazarlar na sevkini amaçlayan petrol boru hatt r. Günde 1 milyon 100 bin varil petrol gönderimi ile bu hat Ceyhan’ önemli bir enerji merkezi haline getirmi tir. Yine BTC gibi Irak–Türkiye Ham Petrol Boru Hatt da Ceyhan’da son bulmaktad r. Gerçekle mesi planlanan Samsun–Ceyhan Ham Petrol Boru Hatt da gerçekle irse, Ceyhan’ n enerji merkezi olma rolü daha da artacakt r. Ayn zamanda BTC hatt ile gelen petrolün Süvey Kanal üzerinden Hindistan ve Çin’e yani daha geni pazarlara ula mas da söz konusu

olabilir. Ayr ca dü ünülen bir ba ka proje do al gaz n s la p petrol boru hatlar ile aktar r. Bu gerçekle irse kuzeyden örne in Mavi Ak m’dan gelen do al gaz s la p yine Ceyhan liman ndan sevk edilebilir (CNBC-e, 2008).

Tanker, okyanuslarda i leyen, genellikle s olmak üzere büyük yükler ta yan bir deniz arac r. Ta ba ca yük petroldür. Hazar’daki enerjinin aktar lmas nda en çok tercih edilen ta ma ekli, petrol boru hatlar ile ta ma iken; deniza ülkelere yap lacak olan ta ma i lemlerinde tankerler kullan larak petrol deniz üzerinden gemiler ile ta ma yap r. Çünkü bilindi i gibi Hazar Havzas , do rudan deniz ile ba lant olan bir alan de ildir. Bu nedenle havzada üretilen petrolün pazarlara ula lmas denize kadar petrol boru hatlar ile daha sonra ise tankerler ile gerçekle tirilmektedir. Bugün dünya petrol ta mac n yakla k %55’i tankerler ile yap lmakta ve denizlerdeki tanker trafi inin %50’sinden fazlas petrol nakli olu turmaktad r (U urlu, 2006: 2).

Türkiye’de tanker ta mac ile alakal olarak Trabzon liman örnek olarak verebiliriz. Trabzon liman n bulundu u Karadeniz, alt ülkeye k bulunan Avrupa ülkelerine yap lacak ula rmada yo un olarak kullan lan bir denizdir. Do u Karadeniz’de bulunan Trabzon Tanker Terminali ise, tek deniz ürün terminali olarak kullan lmaktad r. Bu terminalde y lda ortalama 60-70 adet tanker operasyon yapmaktad r. Terminale gelen tankerlerden petrol, petrol amand ra istasyonundan boru hatt ile karada bulunan tanklara bas lmaktad r (Ba ar ve Köse, t.y.:540).

Demiryolu ile petrol ta mac , petrol boru hatlar ya da tankerler ile ta mac k kadar tercih edilmese de yayg n olarak kullan lmaktad r. Bu konuya örnek olarak Avrupa ile Orta Asya ve Kafkasya aras ndaki uluslararas çok yönlü transit ta mac n gerçekle tirilmesi amac yla ba lat lan “21. Yüzy n pek Yolu Hatt ” olarak adland lan "Traceca Projesi" ni verebiliriz. Bu uluslararas ula m koridorunun stanbul-Sivas-Kars-Gümrü demiryolu hatt , Tiflis-Bakü demiryolu hatt gibi ba lant lar vard r. Ayr ca önemli bir proje de Çin, Güney Asya ülkeleri ile Türk Cumhuriyetleri ve Kafkas ülkelerinin Akdeniz limanlar na ve dünyaya aç lmalar için, Türkiye üzerinden geçmesi

planlanan Kars-Tiflis demiryolu projesidir. Bu proje tamamland takdirde Türk devletleri ile Türkiye aras ndaki ticari ili kilerin daha çok geli mesi beklenmektedir.

Türkiye ithalat ve ihracat nda karayolu yayg n olarak kullan lan bir yol iken petrolün ula lmas nda karayolu ile ta mac k tercih edilen bir yol de ildir. Söz konusu ta mac n k talar aras ve büyük çapl oldu u göz önünde bulundurulursa karayolu; maliyetli olmas , zaman almas , neden olaca araç trafi i, bir kaza an nda çok büyük felaketlere neden olabilece i, ta nabilecek petrol miktar n s rl olmas gibi faktörler aç ndan elveri li de ildir. Bir kara tankerinin 8-15 ton petrol ta yabilece i, Kafkas ve Hazar Havzas ndan ta nmas gereken petrolün günde 2-3 milyon varil oldu u dü ünülürse, karayolunun neden elveri li olmad anla r (U urlu, 2006: 1). Ancak son y llarda gerçekle tirilen projeler içerisinde tek ba na bir yol olarak de il de kombine ta mac k (çok modlu ta mac k) yani birçok ta ma eklinin bir arada kullan ld ta ma yöntemleri aras nda yer almaktad r. Örnek olarak yine Traceca koridorundaki karayolu hatlar verebiliriz.

BÖLÜM III: HAZAR HAVZASI ÜLKELER NDEN ÇIKAN PETROL