Gerçekle en Do al Gaz Boru Hatlar

Hazar havzas ndan ç kar lan do al gaz n Türkiye üzerinden dünya pazarlar na ula mas sa layan önemli do al gaz boru hatlar Nabucco do al gaz boru hatt , Mavi Ak m do al gaz boru hatt , Bakü-Tiflis-Erzurum

ahdeniz) do al gaz boru hatt ve ran – Türkiye do al gaz boru hatt r.

a) Nabucco Do al Gaz Boru Hatt

Hazar Bölgesi’ndeki Orta Do u ve Hazar gaz n Azerbaycan’dan al p Türkiye, Bulgaristan, Romanya ve Macaristan güzergâh ndan merkezi Avrupa’ya (Avusturya’ya) ta nmas amac yla ( ekil-5) fikri ilk kez 2002 nda Türkiye taraf ndan ortaya at lan uzun geçi li bir boru hatt

Hat, ad talyan besteci Guiseppe Verdi’nin 1842 y nda yazd operadan alm r. Verdi, bu operan n ismini döneminde Babil’i dünyan n en güzel ve görkemli kentlerinden biri haline getiren, tap naklar, yollar, sulama kanallar ve Babil’in asma Bahçeleri’ni in a ettiren ünlü Babil kral Nabukadnezar’dan etkilenerek vermi tir.

ekil-5: Nabucco Do al Gaz Boru Hatt Güzergah

(Kaynak: http://www.vikipedi.com)

Hatt n en önemli ta lar ndan birini Türkiye’nin olu turdu u Nabucco projesinin imzas için 18 ülkeden cumhurba kan , ba bakan ve bakanlar Türkiye’nin ev sahipli inde bulu mu lard r. 13 Temmuz 2009 tarihinde AB Komisyonu Ba kan Jose Manuel Barroso, Türkiye Ba bakan Recep Tayyip Erdo an, Avusturya Ba bakan Werner Faymann, Bulgaristan Ba bakan Sergei Stanishev, Macaristan Ba bakan Gordon Bajnai ve Romanya Ba bakan Emil Boc taraf ndan Ankara’da resmen imzalanm r.

Anla ma 1 A ustos 2010 tarihinde yürürlü e girmi tir. Projenin 2014’de tamamlanmas beklenmekteydi ancak Nabucco Uluslararas Boru Hatt

irketi’nin Direktörü Reinhard Mitschek, 8 May s 2011 tarihinde yapt aç klama ile ran’dan gelen hatt n iptal edilece ini bunun yerine Irak’ta bir bölüm in a edilece ini, bu nedenle hatt n 550 km daha uzayaca söylemi tir. Bu nedenle hattan ilk gaz ak n beklendi i tarihin 2017 olarak de ti ini, yeni hatt n rakamlar n ve maliyetinin yeniden hesaplanaca söylemi tir (Hürriyet, 08.05.2011). Proje dâhilinde 2020 y nda 31 milyar metreküp

olmas n beklenmektedir. lk do al gaz Azerbaycan, Irak ve Türkmenistan’dan al nacak ancak ilerleyen zamanlarda ise di er kaynaklar ile desteklenecektir.

Nabucco yürürlü e girmi tir ancak Nabucco’ya kar ç kan ve karlar n zedelenmesinden endi e duyan bir devlet vard r, Rusya. Rusya Nabucco’yu kendi tedarik ve sevk yat tekelinin k lmas na yönelik bir çaba olarak görmektedir. Nabucco’yu engellemek için Hazar bölgesinde petrol üreticilerini özel sözle melere ile kendisine ba lay p petrol ve do al gaz n Rus boru hatlar üzerinden Bat Avrupa’ya sevk edilmesi yönünde büyük çaba göstermi tir (Gumpel, 2008: 84). Ancak tüm çabalar na ra men Avrupa devletleri Rusya tekeline kar alternatif kaynaklar bulma çabalar n sonucu olarak Nabucco’yu desteklemi lerdir.

Boru hatt güzergâh n planlanan uzunlu u u ekildedir:

Toplam Nabucco Boru Hatt Uzunlu u (Besleme Hatlar Hariç): 2.841 km Toplam Nabucco Boru Hatt Uzunlu u (Besleme Hatlar Dahil): 3.282 km Boru hatt n toplam uzunlu u 3 bin 300 kilometredir (Tablo 9) ve projenin yat m de eri 7,9 milyar euro’dur. Hatt n 2 bin kilometresi Türkiye’den geçecek (Tablo 10) ve Türkiye y ll k 450 milyon euro gelir elde edecektir.

Hat Erzurum’da Türkiye- ran Do al Gaz Boru Hatt ile birle erek, yine yap dü ünülen Trans-Kafkas Do al Gaz Boru Hatt ’na ba lanacakt r. Bu özellikleriyle hat hem Orta Asya’y hem de Orta Do u’yu gaz hatlar olarak ba layacak ve bat ucunda Avusturya’n n temel do al gaz ta hatt olan Baumgarten an der March Hatt ile birle ecektir.

Tablo 9: Ana Nabucco Hatt Uzunlu u

Ülkeler Hat Uzunlu u

Türkiye 1.558 km Bulgaristan 392 km Romanya 457 km Macaristan 388 km Avusturya 46 km Kaynak: http://www.botas.gov.tr/index.asp

Tablo 10: Nabucco Besleme Hatlar Uzunlu u Gürcistan s – Horasan 226 km

ran s – Horasan 214 km

Türkiye Toplam 1.998 km

Kaynak: http://www.botas.gov.tr/index.asp

Nabucco Projesi BOTA , Bulgargaz, Transgaz, MOL, OMV ve RWE’nin orta oldu u Nabucco Gas Pipeline International irketi (NIC) taraf ndan yürütülmektedir. Söz konusu irketler NIC’te e it hisseye sahip olup, kararlar oy birli i ile almaktad rlar. Nabucco Boru Hatt n geçti i ülkelerde in aat ve i letme i lerinin yasalara uygun ve verimli yürütülebilmesi amac yla NIC taraf ndan her ülkede bir Ulusal Nabucco irketi (NNC) kurulacak ve tüm bu talepler o irketler taraf ndan de erlendirilecektir (Bota , 2009).

b) Mavi Ak m Do al Gaz Boru Hatt

Tarihimize bakt zda enerjide tek lider olmak isteyen Rusya ile bat pazar n aya olan Türkiye aras nda do al gaz al ve sevk yat konusunda pek çok anla ma yap lm r. Bunlardan ilki 18 Eylül 1984 tarihinde imzalanan “Do al Gaz Anla mas ” iki ülke aras ndaki ili kilerin h zla geli mesine neden olmu tur. kincisi 10 Aral k 1996’da imzalanm r. Üçüncüsü ise 15 Aral k 1997’de imzalanan ve 17 Kas m 2005’te aç lan Mavi Ak m do al gaz anla mas r. Rusya’n n Novorosisk liman ndan Türkiye’de Samsun liman na ve Ankara’ya do ru uzanan hatt r ( ekil-4). Toplam uzunlu u 1200 km’dir ve 380 km’si Karadeniz’in alt ndan geçmektedir.

Bu hat ile Türkiye’ye 25 y lda 365 milyar m³ do al gaz sevki amaçlanm r. Türkiye’nin Rusya’dan talep edece i do al gaz miktar Bota belirlemektedir. Bota , bu belirlemeleri yaparken elektrik santrallerinin, fabrikalar n ve evlerin hepsinin yak t olarak do al gaz kullanaca varsaym r.

Türkmen gaz n Mavi Ak mla Do al Gaz Boru Hatt ile ta nabilece i ve Hazar Geçi li Hat olarak bilinen Türkmenistan gaz Türkiye üzerinden bat pazarlar na aktarmas beklenen Trans-Hazar hatt na gerek kalmayaca beklentileri do mu tur. Bu a amada Mavi Ak m ile Trans-Hazar hatt yar halini almaya ba lam r.

RAO Gazprom Yönetim Kurulu Ba kan Rem Vayhirev, bu hatt n rekabetinde ilk ba layan n kazanaca söylemi tir ki Mavi Ak m Projesi daha erken ba lam r ve Türkiye de Trans – Hazar Projesi yerine Mavi Ak m Projesi’ne destek vermi tir. Bu geli meler elbette ki Rusya lehine at lan ad mlard r. Rusya bu sayede iki emelini de gerçekle tirmektedir. Hazar’ da engelleyerek yeni projeler ile hem Türkiye’yi kendisine ba ml k lm r hem de Türkmenistan’ Türkiye’ye gaz ak engelleyerek devre d b rakm r.

c) Bakü-Tiflis-Erzurum ( ahdeniz) Do al Gaz Boru Hatt

Gerçekle tirilmesi dü ünülen Trans-Hazar boru hatt Azerbaycan- Türkmenistan gerilimi nedeniyle gerçekle tirilememi ti ki bu durumda Azerbaycan, kendi do al gaz pazarlamak amac yla yeni bir güzergâh aramaya ba lam . Bakü-Tiflis-Erzurum Hatt , Trans-Hazara alternatif bir hat olarak do mu tur.

“Azerbaycan–Türkiye Do al Gaz Boru Hatt ” ve “Uluslararas Güney Kafkasya Do al Gaz Boru Hatt ” olarak da bilinen hat, Azerbaycan’ n ahdeniz sahas ndaki do al gaz n Gürcistan Tiflis üzerinden Türkiye’de Erzurum’a ta nmas amaçlayan hatt r ( ekil-4). 12 Mart 2001’de imzalanan hükümetler aras anla maya göre 15 y l süresince sürecek olan do al gaz al na 2 milyar m³ ile ba lanm r ve kapasitenin 6,6 milyar m³/y la ula aca öngörülmü tür (Ener ve Ahmedov, t.y.: 126).

Azeri do al gaz Türkiye üzerinden Avrupa’ya ula racak olan hat gerekli müzakereler gerçekle tirildikten sonra 3 Temmuz 2007’den itibaren faaliyete geçmi tir. 970 km uzunlu unda olan hat Bakü-Tiflis-Ceyhan ham petrol boru hatt na paralel olarak yap lm r. Bu hat ayn zamanda

Türkmenistan ve Kazakistan’da yer alan “Hazar Geçi li Do al Gaz Boru Hatt Projesi”nin de ilk aya olarak de erlendirilmektedir (Karagül, 2010: 164).

d) ran-Türkiye Do al Gaz Boru Hatt

8 A ustos 1996 y nda imzalanan anla ma ile 1131 km boru hatt ile ran petrolünün A Do ubayaz t ve Erzurum üzerinden Ankara’ya ( ekil-4) ula mas amac yla olu turulan ve y lda 10 milyar m3 do al gaz sevk eden hat 2001 y nda ba lanm r (Tepealt , 2009: 188). Nabucco’yu tamamlayan bir hat olarak kabul edilmektedir.