Patent sisteminde hakkın konusunu buluş oluşturur ve patent alınmış bir buluş, toplumun serbest kullanımının dışına çıkarılır. Buluşları, dolayısıyla toplumsal gelişmeyi, teşvik adına tanınan bu imtiyazın gerçekten korunmayı hak eden yeniliklere verilmesi şarttır. Bu, patent sisteminin önemle üzerinde durduğu bir husustur. Patent başvurusu ile korunması istenen hususun gerçekten korunmaya
293 Yosmaoğlu, s. 8; Ortan, İşçi Buluşları, s. 68 294
layık olup olmadığı yenilik, tekniğin bilinen durumunun aşılması ve sanayiye uygulanabilir olma şartlarının gerçekleşip gerçekleşmediğine göre değerlendirilir. Patent verilebilirliğin olumlu şartları olarak adlandırabileceğimiz bu şartlara ek olarak bir de olumsuz bir şart bulunmaktadır. Bu da kanunda sayılan istisnalara girmeme şartıdır295.
Patent verilemeyecek konular hakkında ikili bir ayrım yapmak mümkündür. Bazı konular teknik karakter taşımamaları sebebiyle patent koruması dışında tutulurken, bazı buluş olarak teşkil edebilecek konular ise etik sebeplerden veya başka düzenlemelerin varlığı dolayısıyla patent korumasının dışında tutulmuştur.
Buluş konusu dışında tutulan kategorilerin bu sınıfa sokulmasının altında yatan sebep, bunların teknik niteliğe haiz olmamalarıdır. Gerçekten, buluş denildiğinde insanların kafasında somut ve teknik niteliği olan bir şeyin imajı oluşmaktadır. Buluş somut ve doğrudan faydalanılabilir bir çözüme ulaşırken, bir keşif, matematik metod ya da bilimsel teori için aynı şeyi söyleyebilmek mümkün değildir. Aynı durum zihnî, ticarî ve oyun faaliyetlerine ilişkin plan, usul ve kurallar ya da bilginin sunulması usulleri için de söz konusudur. Bu tip faaliyetler, soyut ve nitelik itibariyle zihinsel düzeyde kaldıkları dolayısıyla teknik niteliği haiz olmadıkları kabul edildiği için, patentin konusunu oluşturamayacaklardır.
Patent kapsamının dışında tutulan ikinci grup ise, esasen patente konu olabilecek kriterleri taşımakla beraber, patent korumasının kapsamı dışında tutulmuştur. Nitekim hukuken bunların buluş olabilecekleri kabul edilmekte, ancak bunlara kanunen patent verilmemektedir.
Türk Patent Hukukunu da etkileyen Avrupa Patenti Anlaşması’nda, buluş sayılamayacak konular; “kesifler, bilimsel teoriler ve matematik metotları, estetik kreasyonlar, zihni ticari ve oyun faaliyetlerine ilişkin plan, usul ve kurallar ve bilgisayar programları, bilgi sunumu” olarak sıralanmıştır (md. 52/2). İnsan ve hayvan vücuduna uygulanan cerrahi ve tedavi usulleri ile insan ve hayvan vücuduyla ilgili teşhis usulleri sanayiye uygulanabilir nitelikte buluş sayılmazlar (md. 52/4). Bu hüküm, bu usullerin herhangibirinde kullanılan terkip ve maddeler ile bunların üretim usullerine uygulanmaz296. Avrupa Patenti Anlaşmasına göre patentlenebilirliğin istisnaları ise şunlardır: Yayımı ve isletilmesi, kamu düzenine veya ahlaka aykırı olan buluşlar ile bitki ve hayvan türleri veya önemli ölçüde biyolojik esaslara dayanan bitki ve hayvan yetiştirilmesi usulleri. Bu hüküm mikrobiyolojik usuller ve bu usuller yoluyla kazanılmış olan ürünlere uygulanamaz (md.53)297.
295
Öztürk, s.97.
296
Ortan, Avrupa Patent Sistemi C I, s.68.
297
Amerikan Patent Hukukunda ise bir buluşun konusunu oluşturamayacak yeniliklerin neler olduğuna ilişkin sınırlayıcı bir kanun hükmü yoktur. Dünyadaki en liberal patent sistemlerden birisi sayabileceğimiz Amerikan sisteminde “yeryüzünde insanoğlu tarafından yapılmış olan her şey için patent verilebilir” ilkesi benimsenmiştir. Bitki ve hayvan türleri patentle korunabilmektedir. Ayrıca kesiflerin de patente hak sağlayacağı düzenlenmiştir. Buradaki keşiften kasıt doğada mevcut olan bir hayvan ya da bitkinin keşfi değildir. İnsan faktörünün etkisiyle daha önce var olmayan bir bitki yetiştirilir ya da var olandan farklı bir canlı elde edilirse patent koruması sağlanmaktadır298.
Türk Hukukunda, Avrupa Patenti Sözleşmesi’ ndeki düzenlemeye bağlı kalınarak, 551 sayılı PatKHK md. 6’ da “patent verilemeyecek konu ve buluşlar” başlığı altında, buluş niteliğinde olmadığından patent verilemeyecek konular şu şekilde sıralanmıştır:
• Keşifler, bilimsel teoriler, matematik metodları,
• Zihni, ticari ve oyun faaliyetlerine ilişkin plan, usul ve kurallar,
• Edebiyat ve sanat eserleri, bilim eserleri, estetik niteliği olan yaratmalar, bilgisayar yazılımları,
• Bilginin derlenmesi, düzenlenmesi, sunulması ve iletilmesi ile ilgili teknik yönü bulunmayan usuller,
• İnsan ve hayvan vücuduna uygulanacak cerrahi ve tedavi usulleri ile insan ve hayvan vücudu ile ilgili teşhis usulleri. Sınırlandırma bunların herhangi birinde kullanılan tertip ve maddeler ile bunların üretim usullerine uygulanmaz.
Buluş sayılmakla birlikte konuları itibarıyla patente hak sağlamayan buluşlar; • Konusu kamu düzenine veya genel ahlaka aykırı olan buluşlar,
• Bitki veya hayvan türleri veya önemli ölçüde biyolojik esaslara dayanan bitki veya hayvan yetiştirilmesi usulleri olarak belirtilmiştir (PatKHK md.6).
551 sayılı KHK md. 6/1’de, buluş niteliğini haiz olmadıkları için, patent verilemeyecek konular belirtilmiştir. Bu maddede, gerçekten de teknik karakter taşımadıkları için buluş olamayacak konuların yanında (e) bendinde, insan veya hayvan vücuduna uygulanacak cerrahi ve tedavi usulleri ile insan, hayvan vücudu ile ilgili teşhis usulleri sayılmıştır. Oysa, e bendinde yer alan hususların sanayiye uygulanabilen299 konular oldukları, teknik karakter taşıyabilecekleri görülmektedir.
298
Ökten, s. 48-49.
299 Nitekim sanayiye uygulanabilirlik başlıklı 10. maddede, tarımda uygulama alanı bulan konuların da
diğer şartları taşımaları halinde patente konu olabilecekleri görülmektedir. Hayvancılık, esasen tarımın bir branşı olarak teknik karakter taşıması halinde patente konu olabilir. Aynı şekilde insanlara
Nitekim EPC. md 52/2 de, 551 sayılı PatKHK md. 6/1’ de, a bendinden d bendine kadar yer alan hususların açık bir şekilde teknik nitelik taşımadığı için patente ile korunamayacak konular arasında sayıldığı, EPC md. 52/4’te yer alan insan ve hayvan vücudunda uygulanan teşhis, tedavi ve cerrahi usulleri’ nin ise diğer hususlardan ayrı olarak sanayiye uygulanabilir nitelikte olmadığı için buluş sayılmadığı belirtilmiştir. Bu hükmün bu şekildeki düzenlenmesi ile patent ile korunamayacak konuların dışında tutulduğu ve esasen patent konusu olan bir hususun, sanayiye uygulanabilir olarak kabul edilmemesi dolayısıyla ayrık tutulduğu görülmektedir. Neticede, buluş olabilecek bir konunun, buluş olmadığı belirtilmiş ve teknik karakter taşımamaları dolayısıyla buluş sayılmayan diğer konularla bir araya getirilmiştir. Bu durumda, bu hususun bu başlık altında yer alması doğru değildir300.
Söz konusu bu durum 2000 yılında değiştirilen ve 2007 yılının aralık ayında yürürlüğe giren EPC 2000’ de ele alınmıştır. EPC 2000 md. 53/c’de bu hüküm, duruma uygun hale getirilmiş ve “sanayide uygulanabilir nitelikte buluş sayılmazlar” ifadesi metinden çıkarılmıştır. Patent Kanunu Taslağı’nın 6. maddesi de, EPC 2000
md. 53’e uygun bir şekilde kaleme alınmış ve insan ve hayvan vücudunda
uygulanan teşhis, tedavi ve cerrahi usullerine ilişkin istisnanın, patent verilemeyecek buluşlarla bir arada bulunması daha uygun olmuştur.
Çalışmada “ patent verilemeyecek konular ve buluşlar “, Patent Kanunu Taslağı’nın 6. maddesinde ki haliyle aşağıda ayrıntılı olarak incelenecektir.