Pasif dönem, sürekli iş göremezlik zararına uğrayan kişinin aktif çalışma döneminin sonu ile muhtemel bakiye ömrünün sonu arasında kalan dönemi ifade etmektedir264. Yargıtay’ın yerleşik içtihadında, sürekli iş göremezlik zararına uğrayan kişinin çalışma gücü kaybı nedeniyle uğrayacağı efor kaybının emeklilik hayatı boyunca da devam edeceği ve bu sebeple bu dönem bakımından da zarar hesabı yapılması gerektiği kabul edilmektedir265. Yargıtay’ın çok eski tarihli kararlarında muhtemel yaşam süresi 65 (altmış beş) olarak kabul edilmekteydi266. Bu husus mağdurun yaşına göre geri kalan ömür süresinin değişeceği ve her yaştaki şahsın 65 yaşına kadar yaşayacağı gibi bir ön kabulün hatalı olduğu gerekçesiyle eleştirilmiştir267. Güncel uygulama açısından Yargıtay’ın bu yönde kararlarının geçerliliğini yitirdiği ifade edilmelidir.
Sürekli iş görmezlik zararına uğrayan kişinin pasif dönem zararının tespiti için kaza tarihi itibariyle muhtemel bakiye ömrünün tespit edilmesi zaruridir268. Muhtemel bakiye hayat süresi zarar görenin olay tarihindeki yaşı esas alınarak hesaplanmalıdır269. Bakiye
261 Çelik Ahmet Çelik, s. 29; Güleç Uçakhan, s. 432-433.
262 Güleç Uçakhan, s. 435.
263 http://www.sgk.gov.tr/wps/portal/sgk/tr/emekli/yaslilik_ayligi.
264 Kanık, s. 169; Çelik Ahmet Çelik, s. 716.
265 Kanık, s. 169.; Yarg. 17. HD., 9.7.2020 T. 2020/191 E. 2020/4666 K.; “(…) İş göremezlik zararının hesabında, davacının gelirinin doğru biçimde belirlenmesi, tazminatın doğru tespitinde önemli bir yer tutmaktadır. Çalışma hayatının aktif çalışma dönemi ve emeklilik dönemi olan pasif devre olarak ayrılması ve pasif devrede zararın asgari geçim indirimsiz asgari ücret düzeyinde bir zarar olacağının kabulünün gerektiği Dairemizin yerleşmiş içtihatlarındandır.” Aynı yönde bkz. Yarg. 4. HD., 20.9.2021 T.
2021/16044 E. 2021/4952 K. (www.lexpera.com.tr) E.T: 13.01.2022.
266 Tandoğan, s.292; Güleç Uçakhan, s.430.
267Tandoğan, s.292.
268 Güleç Uçakhan, s. 429.
269 Yargıtay 4. HD., 24.5.2021 T. 2021/3033 E. 2021/1560 K. (Lexpera Bilgi Sistemi) E.T: 13.01.2022.
ömür tespiti bakımından Türk Hukuk uygulamasında yararlanılan iki esas hayat tablosu bulunmaktadır. Bunlardan birincisi PMF-1931 yaşam tablosudur270. PMF-1931 yaşam tablosu Fransız yaşam tablosu olarak adlandırılmakta ve tazminat yargılamalarında uzun yıllardır kullanılmaktadır271. Kaza tarihi itibariyle kişinin yaşı belirlenmekte ve ilgili yaşın bakiye ömür süresi tespit edilmektedir. Tablo kapsamında kadın-erkek yaş ayrımına yer verilmemektedir. Son yıllara kadar Türk Hukuku’nda tazminat yargılamaları bakımından hâkim yaşam tablosu niteliği taşımaktaydı272.
Sürekli iş göremezlik zararlarından doğan tazminat yargılamaları bakımından kullanılan bir diğer tablo ise TRH-2010 isimli hayat tablosudur273. İlgili hayat tablosu Hacettepe Üniversitesi Fen Fakültesi Aktüerya Bilimleri bölümü tarafından kamu kurumlarının, üniversitelerin ve danışmanlık şirketlerinin katılımı ile ülkemizdeki 1927-2000 yılları arasındaki nüfus sayımlarının gözlemlenmesi ile oluşturulmuştur. TRH-2010 hayat tablosu kapsamında kadınlar ve erkekler için ayrı ayrı yaşam süreleri belirlenmiştir.
Tabloda 0 ila 99 arasında yaş skalaları belirtilmiş ve olay tarihi itibariyle zarar görenin yaşının karşılığına denk gelen muhtemel hayat süreleri belirlenmiştir. Yargıtay 2021 yılı itibariyle içtihat değişikliğine giderek cismani zararlardan doğan tazminat yargılamaları bakımından TRH-2010 hayat tablosunun esas alınması gerektiğine hükmetmiştir274.
270 https://legalbank.net/belge/p-m-f-1931-yasam-tablosuna-gore-muhtelif-yaslarda-ortalama-omur/3009235/ .
271 Çelik Ahmet Çelik, s. 30.
272 Yarg. 17. HD., 11.11.2015 T. 2015/15582 E. 2015/11960 K..; “(…) Ancak karara esas alınan hesaplama, Hukuk Genel Kurulu'nun 1989/4-586 esas,1990/199 sayılı kararı ve yerleşik Yargıtay içtihatlarına uygun değildir. Bu itibarla, Yargıtay kriterlerine uygun olarak Population Masculine Et - Feminine (PMF 1931) Tablosu esas alınarak davacı K2 'in muhtemel yaşam süresinin belirlenmesi ile sürekli işgücü kaybı zararının hesaplanması gerekirken tazminat esaslarına uygun olmayan yaşam süresine göre hesaplama yapılan bilirkişi raporunun hükme esas alınarak yazılı şekilde karar verilmesi isabetli bulunmamıştır.” Yarg. 4. HD., 8.6.2021 T. 2021/3611 E. 2021/2571 K. “(…) Bu durumda mahkemece, Dairemizin yerleşik kriterlerine uygun olarak Population Masculine Et – Feminine (PMF 1931) Tablosuna göre bakiye ömür süresinin doğru biçimde belirlenmesi suretiyle hesaplama yapılması konusunda, bilirkişiden rapor alınarak oluşacak sonuca göre karar verilmesi gerekirken; eksik incelemeyle yazılı olduğu biçimde hüküm tesisi doğru görülmemiştir.” (www.lexpera.com.tr) E.T:13.01.2022.
273 http://www.aktuerya.hacettepe.edu.tr/HayatTablolari/TRH_2010_1507_k_e.pdf.
274 Yarg.4. HD., 11.10.2021 T. 2021/3407 E. 2021/6532 K.; “(…) Dava trafik kazasından kaynaklanan cismani zarar nedeni ile tazminat istemine ilişkindir. Hak sahiplerinin bakiye ömür süreleri daha önceki yıllarda Fransa'dan alınan 1931 tarihli "PMF 1931" cetvellerine göre saptanmakta ise de; Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı, Hacettepe Üniversitesi Fen Fakültesi Aktüerya Bilimleri Bölümü, BNB Danışmanlık, Marmara Üniversitesi ve Başkent Üniversitesi'nin çalışmalarıyla "TRH 2010" adı verilen "Ulusal Mortalite Tablosu" hazırlanmıştır. Gerçek zarar hesabı, özü itibariyle varsayımlara dayalı bir hesap olup, gerçeğe en yakın verilerin kullanılması esastır. Bu durumda; Yargıtay Daireleri arasında tazminat hesabında birliğin sağlanması açısından ve yine bu tablonun ülkemize özgü ve güncel verileri içerdiği göz önüne alındığında, Dairemizce de tazminat hesaplamalarında TRH 2010 Tablosu'na göre bakiye ömür sürelerinin belirlenmesinin, güncel verilere ve ülkemiz gerçeklerine daha uygun olacağına karar verilmiştir.” Yarg. 17. HD., 1.2.2021 T. 2020/8588 E. 2021/392 K.; “(…) Dava, trafik kazası sonucu
Dolayısıyla, sürekli iş göremezlik zararlarında TRH-2010 hayat tablosu esas alınarak bakiye ömür tespiti yapılması gerekmektedir. Bu bağlamda sürekli iş göremezlik zararına uğrayan kişinin aktif döneminin sona erdiği tarihten itibaren TRH-2010 hayat tablosuna göre belirlenecek muhtemel yaşam süresinin sonuna kadar olan süreye ilişkin zararları pasif dönem zararı olarak tazminat hesabına dahil edilmelidir275. Pasif dönem için hesaplamaya esas alınacak gelir ise kişinin tespit edilen gelirinden bağımsız olarak hüküm tarihi itibariyle bilinen en son asgari ücretin AGİ dahil edilmemiş net tutarı olacaktır276. Pasif dönem hesabına esas alınan ücretin yıl yıl artırıma tabi tutulmadan tazminat hesabına dahil edilmesi gerektiği kabul edilmektedir277.
Kanaatimizce, güncel veriler içermesi ve hayat sürelerine ilişkin daha isabetli tespitlerin yer alması bakımından PMF-1931 tablosunun kullanımından vazgeçilerek TRH-2010 yaşam tablosunun kullanılması isabetlidir. Ancak, teknolojik alanda yaşanan gelişmeler tıbbi teknolojinin gelişmesine de vesile olmuştur. Bu sebeple ülkemizdeki mevcut yaşam standartlarının yükselmesiyle ortalama hayat sürelerinin de arttığı dikkate alınarak daha güncel bir tablo üzerinde çalışılmasının da hak kayıplarını önleme bakımından elzem olduğu ifade edilmelidir.
oluşan cismani zarar nedeniyle işgücü kaybı tazminatı istemine ilişkindir. Trafik kazasında cismani zarara uğrayan ve buna dayalı olarak işgücü kaybı tazminatı isteminde bulunan hak sahiplerinin bakiye ömürleri daha önceki yıllarda Fransa'dan alınan 1931 tarihli "PMF" cetvellerine göre saptanmakta ise de;
Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı, ... Üniversitesi Fen Fakültesi Aktüerya Bilimleri Bölümü, ...
Danışmanlık, ... Üniversitesi ve ... Üniversitesi'nin çalışmalarıyla "TRH 2010" adı verilen "Ulusal Mortalite Tablosu" hazırlanmıştır. Gerçek zarar hesabı, özü itibariyle varsayımlara dayalı bir hesap olup, gerçeğe en yakın verilerin kullanılması esastır. Bu durumda; Yargıtay Daireleri arasında tazminat hesabında birliğin sağlanması açısından ve yine bu tablonun ülkemize özgü ve güncel verileri içerdiği göz önüne alındığında, Dairemizce de tazminat hesaplamalarında TRH 2010 Tablosu'na göre bakiye ömür sürelerinin belirlenmesinin, güncel verilere ve ülkemiz gerçeklerine daha uygun olacağına karar verilmiştir.” (www.lexpera.com.tr) E.T: 13.01.2022.
275 Yarg. 4. HD., 20.9.2021 T. 2021/16044 E. 2021/4952 K; Yarg. 17. HD., 4.5.2017 T. 2014/24113 E.
2017/5059 K. Sayılı kararları. (www.lexpera.com.tr) E.T: 17.01.2022.
276 Çelik Ahmet Çelik, s. 715; Yarg. 4. HD., 25.10.2021 T 2021/4609 E. 2021/7385 K; 4. HD., 20.9.2021 T. 2021/16044 E. 2021/4952 K. (www.lexpera.com.tr) E.T: 17.01.2022.
277 Yarg. 4. HD., 16.10.2007 T. 2007/2243 E. 2007/12329 K.; “(…) Pasif dönem hesabında, hesaba esas gelirin yıl yıl artırıma tabi tutulması da dairemiz yerleşik uygulamalarına, usul ve yasaya aykırı görüldüğünden” (www.lexpera.com.tr) E.T: 19.01.2022.
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
SÜREKLİ İŞ GÖREMEZLİK TAZMİNATININ BELİRLENMESİNDE ÖZELLİK ARZ EDEN HALLER
I. GENEL OLARAK TAZMİNATIN KAPSAMI
Sürekli iş göremezlik zararına uğrayan kişinin uğramış olduğu zararın bir başkası tarafından karşılanması tazminat olarak ifade edilmektedir278. Türk Borçlar Kanunu m.
55/I hükmü ile bedensel zararlardan doğan tazminatın Türk Borçlar Kanunu hükümlerine ve sorumluluk hukukunun genel ilkelerine göre belirlenmesi gerektiği düzenlenmiştir279. Daha önce de belirtildiği üzere, tazminat ile zarar görenin zararının tam olarak giderilmesi amaçlanmakla birlikte tespit edilen zarar miktarı hükmedilecek tazminatın üst sınırını oluşturacaktır280. TBK m. 51/I hükmünde belirtildiği üzere hâkim, tazminatın kapsamını ve ödenme biçimini, durumun gereğini ve özellikle kusurun ağırlığını göz önüne alarak belirleyecektir.
Sürekli iş göremezlik nedeniyle doğan zararın uygulamadaki adıyla efor zararının kapsamını zarar görenin hüküm anına kadar oluşan zararları, hüküm tarihi ile aktif çalışma döneminin sonu arasında uğramış olduğu zararlar ve emeklilik döneminin başlangıcından muhtemel hayat süresinin sonuna kadar uğramış olduğu zararlar oluşturacaktır281. Çalışmamız kapsamında ayrıntılı olarak açıklayacağımız üzere sürekli iş göremezlik zararına uğrayan kişinin bilinen dönem hesapları somut verilere dayanmakta iken bilinmeyen aktif dönem hesaplamaları farazi bir şekilde yapılacaktır282.
Sürekli iş göremezlik zararı kapsamında, Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından yapılan ödemeler ve ifa amacına yönelik yapılan ödemeler, belirlenen sürekli iş göremezlik zararından mahsup edilerek denkleştirme sağlanmalıdır. Hesaplanan tazminat bedelinden, somut olayın şartları çerçevesinde gerekli indirimler yapılarak sonuç tazminat belirlenecektir. Bununla birlikte, yargılama kapsamında yapılan geçici ödemelerin güncellenerek, hükmün infazı aşamasında tazminattan mahsubu gereklidir.
278 Antalya, s. 453.
279 TBK m. 55/I; “Destekten yoksun kalma zararları ile bedensel zararlar, bu Kanun hükümlerine ve sorumluluk hukuku ilkelerine göre hesaplanır. Kısmen veya tamamen rücu edilemeyen sosyal güvenlik ödemeleri ile ifa amacını taşımayan ödemeler, bu tür zararların belirlenmesinde gözetilemez; zarar veya tazminattan indirilemez. Hesaplanan tazminat, miktar esas alınarak hakkaniyet düşüncesi ile artırılamaz veya azaltılamaz.”
280 Tandoğan, s. 261; Eren, s.787-788; Antalya, s. 454.
281 Antalya, s. 112.
282 Antalya, s.113;
II. TAZMİNAT HESABINDA GÖZ ÖNÜNDE BULUNDURULACAK HUSUSLAR
A. SÜREKLİ İŞ GÖREMEZLİK TAZMİNATINDA PROGRESSİF RANT