Parasal Aktarım Mekanizmaları

Merkez bankalarının hedeflerine ulaşmak için yararlandıkları para politikası araçlarının kullanılması sonucunda ekonomide hangi kanallardan, ne yönde ve büyüklükte etkiler oluşacağı hususlarını içeren “parasal aktarım mekanizmaları” konusu, para politikasının oluşturulması aşamasında büyük önem arz etmektedir. Merkez bankasının gerçekleştireceği hamlelerin ekonomide üretim ve enflasyon açısından doğuracağı sonuçlar piyasaların, firmaların ve hane halkının beklentileri ile yakından alakalı olduğu ve süreç içerisinde çok sayıda aktör yer aldığı için aktarım mekanizmaları karmaşık

165

süreçler olarak karşımıza çıkmaktadır ve bu mekanizmaları tam olarak anlamak da mümkün olmamaktadır.

Bununla birlikte, akademik çalışmalarda parasal aktarım mekanizmalarının birçok farklı sınıflandırmaya tabi tutularak incelendiği görülmektedir. Çalışma içerisinde ise söz konusu mekanizmalardan faiz kanalı, kredi kanalı, döviz kuru kanalı, bekleyişler kanalı ve varlık fiyatları kanalı incelenmektedir.

Buna göre, aktarım mekanizmaları ile ilgili olarak yapılan çalışmalar faiz oranı, döviz kuru, kredi mekanizması ve varlık fiyatları gibi hususlara verdikleri öneme göre farklılaşmaktadır. Ancak genel olarak özetlemek gerekirse aktarım mekanizması, merkez bankasının politika araçlarını kullanarak gerçekleştirdiği bir hamleye paralel olarak kısa vadeli faiz oranlarının döviz kurunu ve uzun vadeli faiz oranlarını değiştirmesi, buna bağlı olarak da reel GSYİH’nin ve enflasyonun etkilenmesi yoluyla çalışmaktadır (Taylor, 1995, s.4).

Keynesyen görüşte, merkez bankalarının para politikası araçlarını kullanarak piyasalara yaptığı müdahaleler ekonomiyi doğrudan faiz oranları üzerinden etkilemektedir. Mesela, para arzında meydana gelecek bir azalma faiz oranlarını artırarak borçlanmanın maliyetini artıracaktır. Bu kapsamda, üreticilerin yatırım malları, tüketicilerin de tüketim malları ile ilgili harcamalarında gerileme görülecektir. Bu da ekonominin küçülmesine sebep olacaktır (Cengiz, 2008, s.10).

Aktarım mekanizması içerisinde faiz kanalı çalışırken, merkez bankası para politikası araçlarını kullanarak para arzını arttırdığında ise, para talebinin sabit olduğu varsayımı altında faizlerde düşüş görülmektedir. Düşen faizlere paralel olarak hem tüketim hem de yatırım harcamaları artacak ve ekonomide canlanma görülecektir. Ayrıca, tüketim tarafındaki artışın üretim tarafında kısa dönemde tam olarak karşılanamaması nedeniyle yaşanacak arz yönlü sıkıntılar ve üretim de yaşanacak kısıtlı artışlar için verimli olmayan üretim olanaklarının devreye alınmasına paralel olarak marjinal maliyetlerde görülecek artış fiyatlarda yukarı yönlü bir harekete sebep olacaktır.

166

Aktarım mekanizmaları içerisinde yer alan kredi kanalı, faiz kanalı ile birlikte çalışmaktadır. Buna göre, para arzında ve faiz oranlarında yaşanan değişimler, bankaların piyasaya kredi verme konusundaki, piyasa oyuncularının da kredi kullanarak yatırım yapma konusundaki iştahlarını ve kredi maliyetlerini etkilemekte ve bu kapsamda para politikası üretim ve enflasyon üzerinde etkili olmaktadır.

Globalleşen dünyada ekonomik anlamda ülkeler arasındaki sınırlar kalkmakta ve teknolojik gelişmelerin de katkısıyla her ülke birbiri ile ticaret yapabilecek duruma gelmektedir. Bu kapsamda, dışa açık ekonomilerde merkez bankaları tarafından uygulanan politikaların döviz kuru üzerinde etkisi olması ve bu kanalla ekonomiyi etkilemesi kaçınılmaz bir sonuç olarak karşımıza çıkmaktadır. Mesela, genişlemeci para politikası sonucunda faizlerde düşüş görüldüğünde ülkeye gelen yabancı sermaye azalacak ve hatta daha önce gelmiş bulunanlar ülkeyi terk edebilecektir. Bu nedenle, ülkenin parası değer kaybedecek ve buna paralel olarak dış piyasada ülkenin yerli malları ucuzlayacaktır. Diğer taraftan, yurt içi piyasada da artan döviz kuruna bağlı olarak ithal mallar pahalanacak ve yerli mallara olan talep hem yurt içinde hem de yurt dışında artacaktır. Sonuç olarak hem ithal hem de yerli malların fiyatları yukarı yönlü hareket edecektir. Özellikle Türkiye gibi ara mal ithalatı yüksek olan ülkelerde, yerel para biriminin değer kaybetmesi nedeniyle üretim maliyetlerinde artış görülecek ve fiyatların yukarı gitmesi yönünde maliyet kaynaklı baskı da oluşacaktır (Önder, 2005, s.25-29).

Parasal aktarım mekanizmaları konusunda literatürde incelenen bir diğer aktarım kanalı da bekleyişler kanalıdır. Buna göre, merkez bankasının para politikası kapsamında uygulayacağı bir strateji ekonomi içerisinde yer alan iktisadi ajanların geleceğe dönük beklentilerini etkileyecektir. Örneğin, merkez bankası enflasyonun yükselmesini önlemek amacıyla politika faiz oranlarını arttırdığında, iktisadi ajanlar söz konusu hamlenin enflasyonun kontrol altına alınması amacıyla yapıldığını bilecekler ve özellikle uzun vadeli planlarını bu kapsamda yapacaklardır.

167

Aktarım mekanizmaları ile ilgili çalışmalarda incelenen bir diğer kanal da varlık fiyatları kanalıdır. “Monetarist Görüş” içerisinde yer alan “Nispi Fiyatlar Teorisi”ne göre, iktisadi ajanların her birinden belirli bir gelir elde ettiği çeşitli varlıklar arasında paylaştırdığı portföyleri bulunmakta ve para politikasında yaşanan gelişmeler söz konusu varlıkların nispi fiyatlarında oluşturduğu değişmeler yoluyla ekonomiyi ve enflasyonu etkilemektedir. Örneğin, genişlemeci para politikası kapsamında merkez bankası piyasadan menkul kıymet alarak menkul kıymetlerin fiyatının artmasına ve faiz oranlarının düşmesine sebep olacaktır. Menkul kıymetlerin nispi fiyatının artması ile iksadi ajanlar portföylerinde bulundurdukları varlıkların miktarını yeniden belirleyecek ve menkul kıymetlerin nispi olarak pahalanması nedeniyle fiyatları nispi olarak düşmüş olan reel varlıklara portföy içerisinde daha fazla yer vereceklerdir. Bu husus reel varlıkların fiyatlarının artmasına (enflasyon) yol açacak ve buna bağlı olarak maliyetlerin değişmediği varsayımı altında üretim artacaktır. Ayrıca, düşen faiz oranlarına paralel olarak faize duyarlı yatırım ve tüketim harcamaları artacaktır ve sonuç olarak ekonomi gelişecektir (Cengiz 2008, s.7).

3.2. Kredi Kartlarının Parasal Aktarım Mekanizmalarını Etkileyebilecek