Ödeme Araçları Alanında Ya ş anan Yenilikler

Kağıda dayalı ödeme araçlarından elektronik ödeme araçlarına geçişin ardından ödeme araçları alanında devrim niteliğinde yenilikler yaşanmadığı düşünülmektedir. Ödeme araçları alanında son zamanlarda yaşanan yenilikler mevcut ödeme araçlarının kullanım şekillerinde yaratılan farklılıklar olarak karşımıza çıkmaktadır. Örneğin, banka kartları ve kredi kartları üye iş yerlerinde yüz yüze kullanılan ödeme araçları olarak tasarlanmıştır. Ancak, anılan kartların telefon ve internet alışverişleri gibi uzaktan alışverişlerde kullanımı giderek yaygınlaşmaktadır (Avrupa Merkez Bankası, 2010, s.33).

Bu kapsamda, bu bölümde elektronik ödeme araçları alanında yaşanan yeniliklerden bazıları detaylı bir şekilde incelenecektir.

2.3.2.2.4.1. Temassız Ödeme Araçları

Ödeme araçları alanında yaşanan en yeni gelişmelerden biri, kredi kartı, banka kartı ve diğer ödeme kartlarının üye iş yerlerinde kullanılırken POS cihazı gibi herhangi bir araçla temas etmeden kullanılabilmesi yöntemidir. Bu yöntem ülkemizde kartlı ödeme araçları konusunda öncü birkaç banka tarafından pazarlanmaya başlamıştır. Mesela, Garanti Bankası tarafından sunulan “temassız kredi kartı” hizmeti söz konusu uygulamaların bir örneğidir. Anılan hizmet kapsamında, gerekli altyapıya sahip iş yerlerinde kredi kartını POS cihazına okutmadan, sadece temassız kredi kartının takılı olduğu cep telefonu veya saat gibi bir aracı ilgili cihaza 3-4 cm. yanaştırarak ödeme işlemi gerçekleştirilmektedir.

Temassız kredi kartı uygulaması kapsamında, kredi kartı hesabına bağlı olarak çalışan ve saat, cep telefonu veya anahtarlık benzeri araçlara monte edilen mikroçipler aracılığıyla kullanıcıların ödemelerini daha kısa sürede yapmaları sağlanmaktadır. Ancak, söz konusu ödeme yöntemi bünyesinde, ödeme işleminin kullanıcı tarafından yetkilendirilmesine ilişkin “pin” veya “imza” benzeri bir uygulama bulundurmamakta ve buna bağlı olarak çeşitli güvenlik problemleri içermektedir. Bu nedenle, temassız kredi

158

kartı uygulaması ile gerçekleştirilebilecek ödeme işlemleri için hem işlem başına hem de toplam ödemeler için limitler konulmaktadır.

Kredi kartı sektörünün en önemli aktörlerinden Mastercard (PayPass) ve Visa (PayWave) temassız kredi kartı konusunda 2002 yılından beri faaliyet göstermektedir. Örneğin, Mastercard’ın temassız kredi kartı uygulaması olan “PayPass” ilk olarak ABD’de uygulanmaya başlamış, 2009 yılı itibariyle aralarında Türkiye’nin de olduğu 34 ülkeye yayılmıştır.

Türkiye’deki paralı otoyollarda uygulanan “Otomatik Geçiş Sistemi (OGS)” ve “Kartlı Geçiş Sistemi (KGS)”, ödeme araçları alanında yaşanan yenilikler arasında sayılan ve temassız ödeme araçları içerisinde gösterilebilecek bir diğer uygulamadır. Söz konusu uygulamalar kapsamında, OGS ve KGS için kullanılan araçlara belirli miktarda fon yüklenmekte ve anılan ödeme araçlarını kullananlar, paralı otoyol gişelerinde zaman kaybetmeden ve nakit kullanmadan geçiş yapabilmektedir. OGS için çip, KGS için ise manyetik kart kullanılmakta ve kullanıcı tarafından yatırılan tutar kadar elektronik fon OGS için söz konusu çipe, KGS için ise manyetik karta yüklenmektedir. OGS kapsamında kullanılan çip sayesinde aracın gişelerde durmasına gerek kalmamakta, KGS için kullanılan kartın ise gişelerde bulunan makinelere okutulması gerekmektedir. OGS ile yapılan ödeme işlemi daha pratik bir işlem olmakla birlikte, her iki yöntemle de paralı otoyollardan geçiş işlemi kısa bir süre içerisinde gerçekleşmektedir. Nitekim, Türkiye’de paralı otoyollardan nakit kullanarak geçme imkanı 2011 yılı ile birlikte tamamen kaldırılmış ve söz konusu yollardan sadece OGS veya KGS kullanarak geçiş yapılmasına ilişkin düzenlemeler yapılmıştır.

2.3.2.2.4.2. Mobil Ödemeler

Ödemeler konusundaki yenilikler içerisinde mobil ödemeler en dikkat çeken ödeme yöntemlerindendir. Bu çalışma esnasında mobil ödemelerin yeni bir ödeme aracı olarak mı, yoksa elektronik para içerisinde mi değerlendirilmesi gerektiği hususunda bazı tereddütler oluşmuştur. Ancak yapılan inceleme kapsamında, her ne kadar ödeme işlemi cep telefonu hattının türüne bağlı olmaksızın aynı teknik altyapı ve yöntemlerle

159

gerçekleşse de söz konusu ödemelerin cep telefonu hattının faturalı veya ön ödemeli olma özelliğine göre elektronik para veya mobil ödeme adı altında ayrı bir ödeme yöntemi olarak değerlendirilmesi gerektiğine karar verilmiştir.

Ön ödemeli cep telefonu hatları üzerinden yapılan ödeme işlemlerinin elektronik para içerisinde değerlendirilmesi gerekmektedir. Daha önce elektronik paraya ilişkin bölümde detaylı olarak bahsedildiği üzere elektronik para, elektronik parayı ihraç eden kuruluş tarafından kabul ettiği fon karşılığı çıkartılan, elektronik olarak saklanan ve hamili tarafından ödeme işlemini gerçekleştirmek için kullanılan parasal değer olarak tanımlanmaktadır. Bu kapsamda, ön ödemeli cep telefonu kullanıcısı ihraççı kuruluşa yaptığı ödeme karşılığında hattına yüklemiş olduğu fonu üye iş yerlerinde alışveriş yaparken kullanabilmektedir.

Diğer taraftan, bu çalışmada faturalı cep telefonu hatları ile yapılan ödeme işlemleri “mobil ödeme” adı altında farklı bir ödeme yöntemi olarak değerlendirilecektir.

Mobil ödemelerde ödeme işlemi cep telefonu aracılığıyla gerçekleşmektedir. Cep telefonlarının günlük hayat içerisinde yoğun olarak kullanılması ve gün geçtikçe daha da vazgeçilmez olması nedeniyle cep telefonlarının ödemeler alanında kullanılmaya başlanması beklenen bir gelişme olarak değerlendirilebilir.

Mobil ödemeler konusunda dikkat edilmesi gereken birkaç önemli husus bulunmaktadır. Bazı çalışmalarda cep telefonları kullanılarak bankaların internet şubeleri üzerinden yapılan ödemeler de mobil ödeme olarak adlandırılmaktadır. Ancak bu çalışmada bu tür işlemler mobil ödeme olarak değil, internet bankacılığı olarak değerlendirilmektedir. Mobil ödeme ise cep telefonunun başka bir ödeme yönteminin kullanılmasına aracılık etmediği, doğrudan ödeme aracı olarak kullanıldığı ödeme işlemleridir. Bu konuda verilebilecek en güncel örneklerden biri Türkiye’de faaliyet gösteren mobil telefon operatörleri tarafından sunulmakta olan “Mobil Ödeme” hizmetidir.

160

Mobil Telefon Operatörü

Cep Telefonu Hattı

Olan Müşteri ^{Anlaşmalı İş Yeri}

Mal veya Hizmet

Onay Mesajı Alışveriş İşlemine İlişkin Ödeme Fatura Ödeme Tarihinde Ödeme Telefon Numarası Sorgu Mesajı Ödeme Mesajı Sorgu Mesajı

Şekil 2.4 : Mobil Ödeme Hizmetinin İşleyişi

Mobil ödeme hizmeti kapsamında mobil ödeme operatörünün kullanıcıları cep telefonlarını kullanarak anlaşmalı iş yerlerinde alışveriş yapabilmektedir. Söz konusu ödeme hizmeti anlaşmalı iş yerlerinde veya internet üzerinden online satış yapan sitelerde kullanılabilmektedir. Üye iş yerlerinde mobil ödeme hizmeti kullanılarak yapılan ödeme işlemine ilişkin taraflar ve süreç Şekil 2.4.’te gösterilmektedir. Buna göre, mobil ödeme hizmetinin geçerli olduğu üye iş yerinden alışveriş yapan bir müşteri, iş yerindeki görevliye cep telefonu numarasını vermekte, görevli cep telefonu numarasını ilgili cihaza girerek mobil telefon operatörüne ödeme işlemine ilişkin sorgu mesajı gönderilmesini sağlamaktadır. Söz konusu ödeme işlemi ile ilgili mesajı alan mobil ödeme operatörü, müşterisine işlem ile ilgili sorgu mesajı göndermekte ve müşteri de gelen mesajı onaylayarak cevaplamaktadır. Müşterinin ödeme işlemini onaylamasının ardından mobil ödeme operatörü üye iş yerini onay konusunda bilgilendirmektedir. Bu kapsamda, müşteri anlaşmalı iş yerinden mal veya hizmeti almakta, mobil telefon operatörü işleme ilişkin ödemeyi üye iş yerine yapmakta ve söz konusu tutarı müşterinin cep telefonu faturasına yansıtmakta, müşteri de alışveriş işlemine ilişkin tutarı cep telefonu faturasını öderken operatöre ödemektedir (Şekil 2.4.).

161

Internet üzerinden gerçekleştirilen mobil ödeme işlemlerinde ise ödeme, alışveriş yapılırken cep telefonu numarasının müşteri tarafından ilgili bölüme girilmesinin ardından müşterinin cep telefonuna gelen onay mesajını yanıtlaması yoluyla gerçekleşmektedir.

Mobil ödeme hizmetinin hedef kitlesini özellikle internet üzerinden online alışveriş yapan ve kredi kartı bilgilerini elektronik ortamda paylaşmak istemeyen müşteriler oluşturmaktadır.

Türkiye’de uygulamada olan mobil ödeme hizmetlerinden en popüleri Turkcell Mobil Ödeme Hizmeti’dir. Turkcell Mobil Ödeme Hizmeti’nde; banka kartı, kredi kartı ve elektronik para uygulamalarının aksine, alışveriş işlemine ilişkin üye iş yerine ödeme yaparken Turkcell herhangi bir kesinti uygulamamaktadır. Turkcell’in söz konusu hizmetten elde ettiği tek gelir, mobil ödeme hizmeti kullanılarak yapılan ödemeler ile alakalı olarak gönderilen mesajlar için aldığı ücretlerdir.

Ayrıca, Turkcell alışveriş işlemine ilişkin ödemeyi üye iş yerine gecikmeli olarak yapmaktadır ve söz konusu fonu bu süre içerisinde değerlendirme imkanı bulmaktadır.

Turkcell mobil ödeme hizmeti kullanılarak yapılan işlemlerde işlem başına limit 35 TL olarak uygulanmaktadır. Buna ek olarak, söz konusu ödeme işlemlerinde ön ödemeli kartlar için 360 TL, faturalı hatlar için 50, 100, 150 TL’lik aylık limitler bulunmaktadır.

Bu bölümde son olarak cep telefonları kullanılarak yapılan işlemlerin türüne göre değişik ödeme yöntemleri altında değerlendirildiğini belirtmekte fayda görülmektedir. Özellikle faturalı hatlar için yukarıda detaylı olarak bahsettiğimiz mobil ödemelerin teknik açıdan ön ödemeli cep telefonu hatları için de aynen geçerli olduğu hususunun altını çizmek gerekmektedir.

Ön ödemeli hatlar ile faturalı hatlar kullanılarak yapılan ödemeler arasındaki temel farklılık banka kartları ile kredi kartları arasındaki farka benzemektedir. Ödeme işlemine ilişkin fon ön ödemeli hatlarda ödeme işleminden önce cep telefonu firmasına ödenmekteyken, faturalı hatlarda söz

162

konusu ödeme ödeme işleminin ardından cep telefonu faturasına yansımakta ve faturanın son ödeme tarihinde ödenmektedir.

Türkiye’de ödeme araçları alanında yaşanan yenilikler her zaman bankalar tarafından uygulamaya konulmuştur. Ancak, mobil ödeme yöntemi konusunda Turkcell ve Avea gibi GSM operatörleri öncü rol üstlenmişler ve Türkiye’de ilk olarak yeni bir ödeme aracını bankalar dışındaki kuruluşlar uygulamaya başlamıştır.

Cep telefonları kullanılarak gerçekleştirilen ödeme hizmetlerinin çeşidi gün geçtikçe artmaktadır. Yukarıda anlattığımız kapsamında gerçekleştirilen ödeme işlemlerini mobil ödeme adı altında sınıflandırmaktayız. Diğer taraftan, cep telefonları kullanılarak gerçekleştirilen değişik türde ödeme işlemleri de vardır.

Örneğin, çalışmaları bitmek üzere olan ve Ekim 2011’de uygulamaya geçmesi planlanan Turkcell, Mastercard ve Garanti Bankası’nın iş birliği ile projelendirilen “Mobil Finansal Servisler Platformu ve Ortak Markalı Ön Ödemeli Kart Programı” ödemeler alanında bir yenilik olarak değerlendirilmekte ancak, yeni bir ödeme aracı olarak değerlendirilmemektedir. Söz konusu uygulama içerisinde cep telefonu başka bir ödeme aracı ile eşleştirilmekte, bu kapsamda cep telefonu söz konusu ödeme aracının farklı bir kullanım çeşidi olarak ortaya çıkmaktadır.

163