Binek otomobilleri ve esas itibariyle insan taşımak üzere imal edilmiş diğer motorlu taşıtlar (87.02 pozisyonuna girenler hariç) (steyşın va-

gonlar ve yarış arabaları dahil)

120

9022.19 Diğer amaçlarla kullanılanlar 10

Ticaret Savaşları Ekseninde Türkiye’de Üretimin İthalata Bağımlılık Düzeyinin Dönemler Arası Benzerlik Analizi•151

Türkiye’nin ABD’ye tablo 12’deki ürünler için, uyguladığı ek vergiler sonu- cunda ABD, 16 Mayıs 2019’da Türkiye’den gerçekleştirilen demir-çelik ithala- tına uygulanan ek vergiyi %50’den %25’e indirmiştir. 22 Mayıs 2019’da Tür- kiye’de Amerikan menşeli ürünlere getirdiği ek vergiyi eski düzeyine çekmiştir. 2018 Nisan ve 2019 Mart ayı verileri bir önceki yılın aynı dönemiyle karşılaştı- rıldığında, Türkiye 348 milyon dolar değerinde ihracat kaybına uğramıştır. Ancak Türkiye, ek vergi uygulanan ürünleri Avrupa Birliği ülkelerine ihraç ederek ABD’de kaybettiği ihracatı telafi edebilmiştir (Düşündere, Dündar, 2019). Buna karşılık, AB ülkelerinin, ABD’ye çelik ihraç eden ülkelerin ürünlerini AB ülke- lerine yönlendirmesi sonucu Avrupa’nın çelik üretiminde ticari dengesizlik oluş- maması ve hali hazırda devam eden ticaret akışlarını sürdürmek için 4 Ocak 2019’da demir-çelik ithalatına, 2021 yılına kadar korunma önlemi almıştır. Bu kapsamda, Türkiye uzun ürünlerde ülke kotasına tabi iken yassı ürünlerde küresel kota kapsamına alınmıştır. AB’nin yassı demir-çelik ürünlerinde birçok ülkeye, ülke kotası koyarken, Türkiye’yi küresel kota kapsamında değerlendirmesi, Tür- kiye için önemli bir avantaj oluşturmuştur (Ec.Europa.Eu, 2019; Akdoğan, Chadwick, Saygılı H., Saygılı Ş, 2019). Buraya kadar yapılan açıklamalardan gö- rüldüğü gibi, İhracat Ana Planı’nın öncelikli sektörleri olan makine, otomotiv, elektrik-elektronik, kimya, gıda başta olmak üzere imalat sanayi kapsamındaki sektörlerin üretimlerinin ithalata bağımlığını azaltılıp yerli-milli üretimin gerçek- leştirilmesi sonucunda olası bir ticaret savaşının lehimize sonuçlar doğurması beklenebilir.

Ülkelerin dış ticarete açık olması bir taraftan ekonomik büyüme üzerinde pozitif bir etki yaratırken diğer taraftan dış korumacı politikalar sonucu negatif bir etki yaratarak refah kaybına neden olmaktadır. Ülkemiz, savaşın tarafı olma- ması şartı ile savaşın olumsuz etkilerinden en az hasarla kurtulabilir (Peksevim ve İlter, 2019: 59). Bu şartın gerçekleşmesi ve yerli-milli üretimle kalkınmasını gerçekleştiren bir Türkiye idealinin oluşması sonucu, ticaret savaşında, taraf olan ülkelerde (tarifeler sonucu) maliyetlerin artmasına bağlı olarak ülkemizde üreti- len ürünlere talep artacağından, ticaret savaşından Türkiye’nin olumlu etkilen- mesi söz konusu olabilir.

152 • Oktay Küçükkiremitçi – İlkay Güler

SONUÇ

Günümüz koşullarında dış ticarette oluşan entegrasyon çerçevesinde, ülke- miz gibi dış ticaretinin GSYH’ye oranı yüksek ve üretimi ithal girdiye bağımlı olan ülkeler, tedarik zincirinde yer alan ülkelerin uygulayacağı yaptırımlardan dolaylı da olsa etkilenmektedir.

“Yüksek ithal bağımlılığa sahip sektörlerde bu bağımlılık düzeyi 2002-2012 yılları arasında kalıcı bir nitelik göstermekte midir?” sorusuna cevap aramak için gerçekleştirdiğimiz analiz sonucunda; ana metal, motorlu kara taşıtları, bilgisa- yar, elektronik ve optik cihazlar, elektrikli teçhizat, temel eczacılık ürünleri, başka yerde sınıflandırılmamış makine teçhizat, diğer ulaşım araçları, basım ve kayıt ile metal eşya sektörleri olmak üzere imalat sanayi kapsamındaki sektörle- rin üretimlerinin ithalata bağımlı olduğu ve bu bağımlılığın yıllar içerisinde de- ğişmediği görülmektedir. Bu sektörler içerisinde kimyasallar ve kimyasal ürünler ile gıda, içecekler ve tütün ürünleri sektörleri hariç 11. Kalkınma Planının hedef- leri dikkate alınarak hazırlanan İhracat Ana Planı’nda belirlenen öncelikli sektör- ler de yer almaktadır.

İmalat sanayisi alt sektörlerinin büyük çoğunluğunun girdi sağladığı ana metal sektörü için, ABD’nin ülkemiz açısından uyguladığı en önemli yaptırım, demir- çelik ve alüminyum ürünlerinin gümrük vergilerinin arttırılması şeklinde gerçek- leşmiştir. Demir-çelik ve alüminyum ürünlerinin kapsamında yer aldığı ana metal sektörü; makine ve ekipmanların kurulumu ve onarımı, mobilya ve diğer mamul eşyalar, diğer ulaşım araçları, başka yerde sınıflandırılmamış makine ve ekipman- lar, elektrikli teçhizat, fabrikasyon metal ürünler, makine ve ekipmanlar hariç, ana metal, motorlu kara taşıtları, treyler (römork) ve yarı treyler (yarı römork), bilgisa- yarlar ile elektronik ve optik ürünler, kauçuk ve plastik ürünler sektörlerinin temel girdisidir. Bu ürünlerle ilgili yaptırımların uygulandığı zamandan itibaren Tür- kiye’nin ABD’ye gerçekleştirdiği ihracatta azalma görülmüştür ancak Türkiye, ek vergi uygulanan ürünleri Avrupa Birliği ülkelerine ihraç ederek ABD’ye gerçek- leştirdiği ihracattaki azalmayı telafi edebilmiştir. Buna karşılık, Avrupa Birliği ül- keleri oluşabilecek ticari dengesizliğin önüne geçmek için demir-çeliğe kota uygu- lama kararı almıştır. Tüm bu gelişmeler sonucunda, ülkemiz savaşın tarafı olmadığı halde savaşın olumsuzluklarından etkilenme riski artmıştır.

Ticaret Savaşları Ekseninde Türkiye’de Üretimin İthalata Bağımlılık Düzeyinin Dönemler Arası Benzerlik Analizi•153

Türkiye’nin dış ticaret gerçekleştirdiği ve yoğun olarak girdi temin ettiği ül- kelerde yaşanan ticaret savaşları, küresel riskler çerçevesinde ortaya çıkacak de- ğişimler, döviz ve varlık piyasalarına yansıması sonucu oluşabilecek dalgalan- malar itina ile izlenmelidir. Ülkemizin, bir taraftan ticaret savaşlarından korun- masız ve mahkûm bir şekilde etkilenmemesi diğer taraftan da yapısal cari açığın düşürülmesi ve enflasyonla mücadelede para politikasının etkinliğinin arttırıl- ması için, Türkiye’de üretimi ithalata daha az bağımlı hale getirecek politikalar ve stratejiler uygulanmalıdır. Bu bağlamda, girdilerin yurtiçinde yerli ve milli imkânlarla üretilmesi ve katma değerin yurtiçinde kalması sağlanmalıdır. Böy- lece Dünya’da herhangi bir ülkede ortaya çıkacak ticaret savaşından en az hasarla kurtulmak mümkün olacaktır. Ülkemiz, gelecekte de savaşın tarafı olmadığı tak- dirde, taraf olan ülkelerde yaşanacak maliyet artışları ülkemizde üretilen ürünlere yönelik talebin artmasını sağlayacaktır. Bu sayede, Türkiye’nin ekonomik kal- kınması için önemli ölçüde yol kat edilmiş olacaktır.

Ülkemizde üretimin yerli ve milli imkânlarla gerçekleştirilmesinin sağlaya- cağı bir diğer avantajı ise “Bir Kuşak Bir Yol” projesi ile Çin başta olmak üzere proje kapsamındaki ülkelere ihracatını arttırabilme fırsatının doğmasıdır. Proje sadece bir lojistik proje olmayıp Çin ve ilgili ülkelerin küresel iktisadi sisteme entegrasyonunu temel almaktadır. Türkiye, projede, tarihi İpek Yolunun canlan- dırılmasının hedeflendiği “orta koridorda” yer almaktadır. Ülkemiz, Avrupa’ya yakınlık, nitelikli işgücü, Kuzey Afrika ve Orta Doğu’ya ulaşımı kolaylaştıran jeopolitik konumu nedeni ile önemli avantajlara sahiptir (Ticaret Bakanlığı, 2019a: 3-4). Türkiye, bu avantajları, üretimde kullanılan girdileri yerli ve milli üretimle gerçekleştirmesi halinde ithalatçı ülke konumundan ihracatçı ülke konu- muna gelerek lehine kullanabilecektir.

KAYNAKÇA

Akdoğan, K.,Chadwick, M. G., Saygılı, H. ve Saygılı, Ş. (2019). Ana metal sa- nayi ihracatındaki eğilimler. Ankara: Merkez Bankası Ekonomi Notları, No. 19/14.

Altan,Ş (1996). Girdi-çıktı analizinde girdi katsayılarının tahmininde değişik bir yöntem ve uygulaması. Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Ens- titüsü, Ankara.

154 • Oktay Küçükkiremitçi – İlkay Güler

Bezdek, R. H. (1984). Tests of three hypotheses relating to the leontief input– output model. Journal of the Royal Statistical Society: Series A (General), 147(3), 499-509.

Chenery, H, B. and Watanabe, T. (1958) International comparison of the structure of production. Econometrica, 26(4), 487-521.

Dietzenbacher, E. and Los, B. (2000). Structural decomposition analyses with dependent determinants. Economic Systems Research, 12(4), 497-514. Dinçer, G., ve Çakmak, U. (2008) GATS Çerçevesinde “Gerçek Kişilerin Geçici

Hareketliliğinin Liberalizasyonu” Üzerine Bir Değerlendirme. Ankara Üni- versitesi SBF Dergisi, 63(04), 135-154.

Dinçer,G. (2014). Dış Ticaret Kuramında Çekim Modeli, Ekonomik Yaklaşım, 24(88), 1-34

Duman, A. ve Özgüzer G. (2012). An input-output analysis of rising imports in Turkey. Ekonomik Yaklaşım, 23(84), 39-54.

Erduman, Y. Eren, O., ve Gül, S. (2019). Türkiye’de üretim ve ihracatın ithal girdi içeriğinin seyri: 2002-2017. Ankara: TCMB Çalışma Tebliği 19/09. Ersungur, Ş. M., Ekinci, E. D. ve Takım, A. (2011). Türkiye ekonomisinde itha-

lata bağımlılıktaki değişme: girdi çıktı yaklaşımıyla bir uygulama. Atatürk Üniversitesi İİBF Dergisi, 10. Ekonometri ve İstatistik Sempozyumu Özel Sayısı, 1-11.

Güler, İ. (2019). Önemli katsayılar yaklaşımı temelinde Türkiye’de gayrimenkul sektörünün konumu. Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Ensti- tüsü, Ankara.

İnternet: Aran, B. (2019). ABD-Çin ticaret savaşında “birinci safha” anlaşması ne anlama geliyor? Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı. https://www.tepav.org.tr/upload/files/1572669161-3.ABD_CIN_Tica- ret_Savasinda_Birinci_Safha_anlasmasi.pdf. Erişim Tarihi: 01.12.2019 İnternet: Ekonomi Bakanlığı. (2017). Girdi Tedarik Stratejisi Eylem Planı.

https://ticaret.gov.tr/data/5b92345f13b876136466595a/gites_raporu.pdf. Erişim Tarihi: 01.12.2019

İnternet: European Commission. (2019). https://ec.europa.eu/info/news/commis- sion-publishes-its-findings-steel-safeguard-investigation-2019-jan-04_en. Erişim Tarihi:20.11.2019

İnternet: T.C. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Dairesi Başkanlığı. (2013). 10. Kalkınma Planı (2014-2018). http://www.sbb.gov.tr/wp-content/uplo- ads/2018/11/Onuncu-Kalk%C4%B1nma-Plan%C4%B1-2014-2018.pdf. Erişim Tarihi: 19.11.2019

Ticaret Savaşları Ekseninde Türkiye’de Üretimin İthalata Bağımlılık Düzeyinin Dönemler Arası Benzerlik Analizi•155

İnternet: T.C. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Dairesi Başkanlığı. (2019). 11. Kalkınma Planı (2019-2023). http://www.sbb.gov.tr/wp-content/uplo- ads/2019/11/ON_BIRINCI_KALKINMA-PLANI_2019-2023.pdf. Erişim Tarihi: 30.11.2019

İnternet: T.C. Resmi Gazete. (2018). Amerika Birleşik Devletleri Menşeli Bazı Ürünlerin İthalatında Ek Mali Yükümlülük Uygulanmasına Dair Kararda Değişiklik Yapılmasına İlişkin Karar. Resmi Gazete Sayı: 30510, 15.08.2018. http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2018/08/20180815.pdf. Erişim Tarihi: 01.12.2019

İnternet: T.C. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı. (2019a). Teknoloji Odaklı Sanayi Hamlesi. https://hamle.gov.tr/. Erişim Tarihi: 15.11.2019

İnternet: T.C. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı. (2019b). https://www.kos- geb.gov.tr/site/tr/genel/detay/6489/kosgebden-yerli-ve-milli-uretime-bu- yuk-destek. Erişim Tarihi: 15.11.2019

İnternet: T.C. Ticaret Bakanlığı. (2019a). Ekonomi, Ticaret ve Yatırım Gündemi, Sayı 361. https://ticaret.gov.tr/data/5b9621f213b8761ce82c5e1c/Eko- nomi,%20Ticaret%20ve%20Yat%C4%B1r%C4%B1m%20Gundemi.pdf. Erişim Tarihi:18.11.2019

İnternet: T.C. Ticaret Bakanlığı. (2019b). İhracat Ana Planı. https://www.tica- ret.gov.tr/haberler/ticaret-bakani-ruhsar-pekcan-ihracat-ana-planini-acik- ladi. Erişim Tarihi: 09 Aralık 2019.

İnternet: T.C. Ticaret Bakanlığı (2019c). Girdi Tedarik Stratejisi Eylem Planı. https://www.ticaret.gov.tr/ihracat/ihracata-donuk-uretim-stratejisi. Erişim Tarihi: 07 Aralık 2019.

İnternet: T.C. Ticaret Bakanlığı. (2019d). Pekcan, Türk Eximbank’ın yeni faiz in- dirimini açıkladı. https://www.ticaret.gov.tr/haberler/ticaret-bakani-ruhsar- pekcan-ihracat-ana-planini-acikladi. Erişim Tarihi: 18 Aralık 2019.

İnternet: Taşöz-Düşündere, A. ve Dündar, M. (2019), Amerika’nın Demir-çelik, alüminyum, ithalatına getirdiği ek gümrük vergileri, Türkiye’yi ne kadar et- kiledi?, Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı. https://www.te- pav.org.tr/upload/files/1559112993-2.Amerika___nin_Demir_Ce-

lik_ve_Aluminyum_Ithalatina_Getirdigi_Ek_Gumruk_Vergileri__Tur- kiye___yi_Ne_Kadar_Etkiledi.pdf. Erişim Tarihi: 18.1.2019

İnternet: Türkiye İstatistik Kurumu. (2016). Türkiye Ulusal Hesaplar Sisteminde SNA-2008 ve ESA-2010’un uygulanması ve ana revizyon. http://www.tuik.gov.tr/HbGetir.do?id=24919&tb_id=4. Erişim Tarihi: 10.11.2019

156 • Oktay Küçükkiremitçi – İlkay Güler

İnternet: Türkiye İstatistik Kurumu. (2019a). Girdi-çıktı tabloları.

http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1021. Erişim Tarihi: 01.11.2019 İnternet: Türkiye İstatistik Kurumu. (2019b). Ülkelere göre dış ticaret.

http://tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=30662. Erişim Tarihi: 05.1.2019 İnternet: Türkiye İstatistik Kurumu. (2019c). Dış Ticaret İstatistikleri Veri Ta-

banı, ISIC Rev3 sınıflamasına göre dış ticaret, ithalat ve ihracat verileri. https://biruni.tuik.gov.tr/disticaretapp/disticaret.zul?param1=2&pa-

ram2=4&sitcrev=0&isicrev=3&sayac=5804. Erişim Tarihi: 28.11.2019 İnternet: Türkiye İstatistik Kurumu. (2019d). Dış Ticaret İstatistikleri Veri Ta-

banı, ISIC Rev3 sınıflamasına göre dış ticaret, ara malı ithalatı. https://bi- runi.tuik.gov.tr/medas/?kn=140&locale=tr. Erişim Tarihi: 15.11.2019 Küçükkiremitçi, O. (2013). Türkiye ve Avrupa Birliği üyesi ülkelerin üretim ya-

pılarının girdi-çıktı analizi ve benzeşme testleri yöntemiyle karşılaştırılması. Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.

Küçükkiremitçi, O. (2019). Türkiye’de sanayinin genel görünümü (Kriz, ekono- mik yapı ve sanayi üzerine değerlendirmeler) sunumu, TMMOB Makine Mü- hendisleri Odası Sanayi Kongresi 2019, 13-14 Aralık 2019, Ankara

Leontief, V. W. (1951). The structure of the American economy. New York: Oxford University Press.

Peksevim, S. ve İlter, O. (2019). Küreselleşme ve serbest ticaretten geri dönüş: Ticaret savaşlarının dünya ve Türkiye ekonomisi üzerindeki beklenen etki- leri. 2. Baskı. İstanbul: İktisadi Araştırmalar Vakfı.

Şahinkaya, S. (2018). Sektörler, Kentler ve Anadolu’ya Yeniden Yerleşmek. Enerji Görünümü 2018. TMMOB-Makine Mühendisleri Odası. Yayın No: MMO/691 s. 545-565. Nisan. Ankara

T.C. Resmi Gazete. (1989). Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karar. Resmi Gazete Sayı: 20249, 11.08.1989.

T.C. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı. (2017). Kalkınmada anahtar: Verimlilik. IV. Sanayi Devrimi Ülke İncelemeleri No. 347.

Tok, E, Ö. ve Sevinç, O. (2019). Üretimin ithal girdi yoğunluğu: Girdi-çıktı ana- lizi. Ankara: Merkez Bankası Ekonomi Notları, No. 2019-06.

Tüleykan, H. ve Bayramoğlu, S. (2016) Türkiye’de 24 Ocak kararları ile başlayan finansal serbestleşmenin günümüz iktisadi ve mali yapısına yansımaları. The Journal of Academic Social Science Studies, 44, 401-420.

5. BÖLÜM

KÜRESEL TİCARET SAVAŞININ