Mevcut küresel ekonomik sistem İkinci Dünya Savaşı sonrasında ABD ön- derliğinde kurulmuştur. IMF, Dünya Bankası ve Dünya Ticaret Örgütü’nün yö- netiminde işleyen küresel ekonomik sistem sayesinde son 60 yılda küresel üretim ve ticaret artmıştır. Serbest ticareti savunan sistem dış ticaret önündeki engellerin kaldırılması için kurallar koymuş ve ticareti serbestleştirecek iktisadi birleşme hareketlerini teşvik etmiştir. AB, EFTA ve NAFTA gibi iktisadi birlikler oluşmuş ve bunlar OECD çatısı altında küresel ticaretin artması için serbestleştirme çaba- larına devam etmişlerdir.
Avrupa’da Avrupa Birliği, Berlin Duvarının yıkılması sonrası doğu Avrupa ülkelerini de birliğe katarak artan ticaret hacmiyle ABD’den sonra ikinci büyük ekonomi haline gelmiştir. OECD 2000’lerin başında küresel üretimin %80’ini, küresel ihracatın %73’ünü ve küresel ithalatın %75’ini gerçekleştirmektedir. 2001 yılında Çin’deki ucuz işgücünden yararlanmayı amaçlayan küresel ekonomi yönetimi Çin’i Dünya Ticaret Örgütü’ne almaya karar vermiştir. Çin’in küresel ekonomiye girişi ile OECD ülkelerinden Çin’e doğrudan yabancı sermaye akımı olmuş ve ucuz işgücündeki karşılaştırmalı üstünlüğü sayesinde üretimde ve tica- rette büyük bir ivme yakalamıştır. Şüphesiz sadece doğrudan yabancı yatırımla- rın böyle büyük bir büyümeye neden olması mümkün değildir. Çin’in bu büyü- mesinde, OECD ülkeleri ile aralarında olan yapısal farklılıklar büyük rol oyna- mıştır. En önemli yapısal farklılık, kaynak dağılımına Çin’de OECD ülkelerinden farklı olarak piyasa mekanizmasının değil, devletin karar vermesidir. Kamu ikti- sadi teşebbüslerine ve firmalara verdiği çok yüksek hacimli sübvansiyonlar ile yerli firmalarına sağladığı rekabet avantajı, OECD ülkelerinin pazar kaybetme- sinde önemli rol oynamıştır. Ayrıca verdiği sübvansiyonlar da ahbap çavuş kapi- talizmi bağlamında verildiği için, verilen sübvansiyonun boyutlarını ölçmeye izin vermeyecek ölçüde şeffaflıktan uzak olması, OECD’nin sübvansiyona karşı DTÖ
116 • Uğur Yıldırım –Emre Aksoy
yaptırımlarını da devre dışı bırakmıştır. Diğer yandan Çin tam rekabetçi değil eksik rekabetçi bir piyasa yapısı kurmaya çalışmış, yerli firmalarını birleşmeye teşvik etmiş hatta zorlamıştır. Böylece ölçek ekonomisi avantajını elde eden Çin firmaları, OECD ülkelerindeki rakipleri karşısında büyük bir avantaj elde etmiş- tir. Çin, fikri mülkiyet hakları konusunda çok gevşek bir tutum sergilemiş ve yerli firmalarının fikri mülkiyet hakları konusundaki ihlallerini iktisadi büyümenin bir zorunluluğu olarak görmüştür. Zaman içinde üretim yapısını da dönüştürerek daha az emek yoğun ve yüksek teknoloji barındıran ürün ihracına yönelmiştir. Bütün bu gelişmeler sonucunda OECD’nin 2000’lerin başında %82 olan küresel üretimdeki payı %60’a, küresel ihracat içindeki payı %73’den %60’a, küresel it- halat içindeki payı %75’den %61’e düşmüştür.
Ancak bu değerlendirmelere katılmayan çalışmalar da mevcuttur. Dönüşen küresel üretim ve ticaret hacminin hâlâ klasik dış ticaret göstergeleri ile değer- lendirilmesini eksik bulan bu çalışmalara göre aslında OECD klasik dış ticaret göstergelerin gösterdiği kadar bir pay kaybı yaşamamıştır. Çünkü artık üretim, birçok bileşenin birçok farklı ülke tarafından sağlandığı küresel değer zinciri adı verilen yeni bir yapı içinde gerçekleşmektedir. Bu zincir içinde defalarca farklı ülke sınırlarını geçen bileşenler, tekrar tekrar klasik dış ticaret rakamlarına dâhil olmakta, ihracat ve ithalat rakamlarını gerçek olamayacak şekilde şişirmektedir. Bu nedenle birçok çalışmada OECD’nin pay kaybettiği ve buna Çin’in hızlı bü- yümesinin neden olduğu şeklinde bir değerlendirme olsa da bazı çalışmalara göre bu değerlendirmeler abartılı bulunmaktadır.
Ancak politika yapıcılar göstergelerin gerçeği göstermediği ile ilgili itiraz- lara pek inanmıyor olacak ki son dönemde Çin ve ABD arasında küresel bir tica- ret savaşına dönüşmesinden endişe edilen bir gerilim yaşanmaktadır. Diğer yan- dan Brexit sürecini yaşayan Avrupa’da eğer böyle bir küresel savaş çıkarsa şim- diden hazır olma adına çok yönlü ticaret anlaşmalarına zemin hazırlanmaktadır. Çin-ABD geriliminde olası iki sonuç olduğu değerlendirilmektedir. İlki Çin mevcut küresel ekonomik sistem için bir tehdit olarak görülüp, kotalarla piyasa mekanizması dışına itilecektir. İkincisi ise bir uzlaşmaya varılacaktır. İlkinin yu- karıda açıklanan, dönüşen küresel üretim ve ticaret yapısında imkânsız olduğu değerlendirilmektedir. Küresel değer zincirleri ile üretim ve ticaret yapısı o kadar
OECD Ülkelerinin Küresel Ticaretteki Konumu • 117 çok yönlü, karmaşık bir ilişkiler ağı haline dönüşmüştür ki Çin’in mevcut haliyle piyasa sistemi dışına itilmesi imkânsızdır. İkinci sonuç, sancılı ama tek çözüm yolu gibi gözükmektedir. Bu noktada iki tarafın da karşılıklı adımlar atması ge- rekecektir. Uzlaşma yolunda küresel ekonomik sistemi yöneten kurumların ve kuralların yeniden değerlendirilmesi gerekecektir. Sonuç olarak yeni bir serbest- leştirme anlayışına, çok taraflı anlaşmalara, yeni iktisadi birleşme hareketlerine ve yeni kurumlara gebe bir küresel ekonomik sistem söz konusudur ve doğumun çok sancılı olacağı değerlendirilmektedir.
KAYNAKÇA
Backer, K. D., & Miroudot, S. (2013). Mapping global value chains. OECD Trade Policy Papers, 159, 46.
Chinn, M. D. (2015). 13 China’s trade flows: Some conjectures. The Global Trade Slowdown: A New Normal?, 229.
De Benedictis, L., & Tajoli, L. (2018). Global and local centrality of emerging countries in the world trade network. Networks of International Trade and Investment: Understanding globalisation through the lens of network analy- sis, 119.
Dedrick, J., Kraemer, K. L., & Linden, G. (2010). Who profits from innovation in global value chains?: a study of the iPod and notebook PCs. Industrial and Corporate Change, 19(1), 81-116.
Eichengreen, B., Rhee, Y., & Tong, H. (2007). China and the exports of other Asian countries. Review of World Economics, 143(2), 201-226.
Flaig, D., Haugh, D., Kowalski, P., Rouzet, D., & van Tongeren, F. (2018). Mi- racle or Mirage: What role can trade policies play in tackling global trade imbalances? OECD Economic Department Working Papers, (1473), 0_1-42. Gray, K., & Murphy, C. N. (Eds.). (2015). Rising powers and the future of global
governance. Routledge.
Greenaway, D., Mahabir, A., & Milner, C. (2010). Has China displaced other Asian countries’ exports? In China and the World Economy (pp. 60-90). Palgrave Macmillan, London.
Hanson, G. H. (2012). The rise of middle kingdoms: Emerging economies in glo- bal trade. Journal of Economic Perspectives, 26(2), 41-64.
Hoekman, B. (2015). Trade and growth–end of an era? The global trade slowdown: A new normal, 3-19.
118 • Uğur Yıldırım –Emre Aksoy
Ianchovichina, E., & Walmsley, T. (2005). Impact of China’s WTO accession on East Asia. Contemporary Economic Policy, 23(2), 261–277.
Jean, S., Martin, P., & Sapir, A. (2018). International trade under attack: what strategy for Europe? Notes du conseil d’analyse économique, (1), 1-12. Keck, A., Hancock, J., & Nee, C. (2018). Perspectives for global trade and the
international trading system. Wirtschaftsdienst, 98(1), 16-23.
La, J. J. (2019). Effects of the preference for environmental quality on the export competition between China and OECD countries. The World Eco- nomy, 42(4), 1180-1199.
Lall, S., & Albaladejo, M. (2004). China’s competitive performance: A threat to East Asian manufactured exports? World Development, 32(9), 1441–1466. OECD (2011). ISIC Rev. 3 Technology Intensıty Definition
https://www.oecd.org/sti/ind/48350231.pdf (Erişim Tarihi:8.12.2019) OECD (2019) Economic Outlook, Volume 2019 Issue 2
OECD, W. (2012). Trade in Value Added: Concepts, Methodologies and Chal- lenges (joint OECD-WTO note).
OMC, W. (2010, October). Globalization of Industrial Production Chains and Measurement of Trade in Value Added. In Conference proceedings.
Seyidoğlu, H. (2013). Uluslararası İktisat: Teori, Politika ve Uygulama. Güzem Can Yayınları No:26
Shafaeddin, S. M. (2004). Is China’s accession to WTO threatening exports of developing countries? China Economic Review, 15(2), 109–144. https://doi.org/10.1016/j.chieco.2003.09.003
Trefler, D. (2019). The China-OECD trade divide: building bridges. China Eco- nomic Journal, 12(2), 195-207.
Xing, Y. (2014). China's high-tech exports: The myth and reality. Asian Econo- mic Papers, 13(1), 109-123.