Otlak Alanları

Hayvancılık genelde tarımla uğraşan Türk köylüsünün tarımsal faaliyetlerine destek veren sektörlerden biridir. Besi ve ahır hayvancılığının yaygın olmadığı alanlarda hayvancılık mera hayvancılığı şeklinde otlaklarda otlatma yoluyla yapılmaktadır. Bundan dolayı da ekonomik yönden temel geçim kaynağının tarım ve hayvancılık olduğu kırsal yerleşmelerde otlak alanları çok büyük öneme sahiptir.

Bolvadin ilçesinde de kırsal kesimdeki yerleşmelerin temel geçim kaynağı tarım ve hayvancılık olduğu için otlak alanları çok büyük öneme sahip olup otlaklar ilçede 477.2 km²’lik (%43) alanla oldukça geniş yer kaplamaktadır. Bu değer Afyonkarahisar otlak alanlarının da yaklaşık %20’sine denk gelmektedir.

İlçede genel olarak baktığımızda otlak alanları Emirdağları üzerinde bu dağlık kütlenin etek kısımları ile batıdaki Paşa Dağı üzerinde yaygınlık göstermektedir.

Karayokuş, Taşağıl, Yörükkaracaören, Kutlu, Güney ve Kurucaova gibi idari ünitelerin hemen hemen tamamı otlak alanlarından oluşmaktadır.(Harita 8)

Otlak alanlarının dağılışı üzerinde morfolojik yapı, yükselti, toprak özellikleri ve iklim gibi birçok doğal faktörün etkisi vardır.

Jeolojik ve jeomorfolojik yapı olarak otlak alanları daha çok Emirdağları dağlık kütlesi ile Neojen’e ait yüzeyler üzerinde yaygınlık göstermektedir. Paleozoik ve Mesozoik’e ait kalker, mermer, çörtlü kalker ve metamorfik seriler ile volkanik kütleler aşınmaya karşı dirençli oldukları için jeolojik süreç içerisinde alanda yüksek ve engebeli arazileri oluşturmuşlardır.

Ortalama yükseltinin 1400 metre ve üzerinde olduğu bu arazi yapısı üzerinde oluşan kireçsiz kahverengi ve kireçsiz kahverengi orman topraklarının derinliği az, verim durumları da düşük olduğu için otlak alanları olarak kullanılmaya başlanmıştır.

Ortalama eğimin %20 - 25’i bulduğu Emirdağları üzerinde yer alan Kemerkaya kasabasının güneydoğusu, Kutlu, Nusratlı, Güney, Karayokuş gibi köy idari alanlarının büyük çoğunluğu geniş otlak alanlarıyla kaplıdır. Ortalama yükseltinin fazla ve sıcaklığın biraz daha düşük olmasından dolayı bu otlaklar yılın büyük bir kısmında kullanılabilmekte ve ova tabanındaki Ortakarabağ, Derekarabağ gibi köylerinde hayvanlarının otlatılmasında yararlanılmaktadır. Morfolojik olarak depresyon tabanında otlak alanları azdır. Çünkü; alüvyal toprakların üzerinde gelişen tarım alanları geniş alan kapladığı için otlaklar tarım alanları içerisinde küçük parçalar halinde kalmıştır. Otlak alanları içerisinde değerlendirilen çayır alanları özellikle depresyon tabanında Bolvadin ve Hamidiye idari ünitelerinin güneyindeki Akarçay vadisi çevresinde karşımıza çıkmaktadır. Ortalama yükseltinin 970-1000 metre arasında değiştiği bu alanda taban suyu yüzeye oldukça yakındır. Çayırlar mera alanlarına göre otlatma yönünden yıl boyu kullanılabilen ve daha sık ot örtüsüyle kaplı daha verimli alanlardır.

Bolvadin ilçesinde otlaklar ve özellikle otlaklar üzerinde gelişen bitki toplulukları üzerinde morfolojik yapıyla birlikte iklim koşulları büyük etkiye sahiptir.

“Orta kuşakta yer alan ülkemiz, gerek çeşitli cins ve familyalara ait 12.000 den fazla bitki türü barındırması ve gerekse yüzlerce bitki (vejetasyon) topluluğu içermesi yönünden, Dünya üzerinde Ekvatoral bölgeden sonra oldukça zengin bir ülke durumundadır.” (Atalay, İ. 1992)

Yüzyıllardan beri gelen iklim, toprak, yükselti ve en önemlisi de insanın olumsuz etkilerinden dolayı çok zengin floraya sahip Anadolu olumsuz yönde etkilenmiş ve bitki örtüsü yönünden çoğu alan fakirleşmiş ya da bitki örtüsünü tamamen kaybetmiştir.

Çalışma alanım olan Bolvadin ilçesi Orta Anadolu’da hüküm süren karasal iklim özelliklerine sahiptir. Bu iklimin etkisi ve diğer etkenlerden dolayı alan Turan – İran Ön Asya flora sistemi içerisinde yer almakta ve karakteristik bitki örtüsünü

Şekil 6. Bolvadin İlçesinde Yıllık Ortalama Sıcaklık ve Yağış Grafiği (Kaynak: D.M.İ.)

Bolvadin ilçesi ve yakın çevresi yıllık ortalama 10.7⁰C sıcaklığa ve 383.5 mm yağışa sahiptir. Genel hatlarıyla otlak alanlarının tamamı alkalin reaksiyon gösteren kahverengi topraklar ile kahverengi orman ve kireçsiz kahverengi topraklardan oluşmaktadır. Yaz aylarında sıcaklık değerlerinin yükselmesi ve yağış değerlerinin azalmasından dolayı ilkbaharda yeşeren ot toplulukları (stepler) sararmakta ve kurumaktadır. Morfolojik yapının ve yükseltinin de etkisiyle otlak alanlarındaki step ot toplulukları Emirdağları üzerindeki ortalama yükseltinin 1600 metre üzerinde olduğu alanlarda haziran ayından sonra da kullanılmaya ve hayvan otlatmaya elverişlidir.

BOLVADİN METEOROLOJİ İSTASYONUNDA YAĞIŞIN MEVSİMLERE DAĞILIŞI

30%

34%

16%

20%

Kış İlkbahar Yaz Sonbahar

Şekil 7. Bolvadin İlçesinde Yıllık Ortalama Yağışın Mevsimlere Oransal Dağılışı (Kaynak: D.M.İ.)

İlçede otlaklar üzerinde gelişen ot toplulukları içerisinde; süsenler (Crocus ancyrensis), karanfiller (Saponaria prostrata), yavşanotu (Artemisia), devedikeni (Alhagi camelorum), sığır kuyruğu (Verbascum lasianthum), geven (Astragalus), üzerlik otu (Penagum karmala), papatya gibi otlar bulunmaktadır.

İklim koşullarının etkisiyle otlaklarda hayvanları otlatma süresi plato yüzeyleri üzerindeki otlaklarda haziran sonuna kadar yaklaşık 4-4,5 ay iken, Emirdağlarının yüksek kesimlerinde bu süre ağustos sonuna kadar 6-6,5 ayı bulmaktadır.

Kemerkaya, Büyükkarabağ, Karayokuş, Güney, Kutlu, Nusratlı, Yörükkaracaören gibi yerleşmelerin idari üniteleri içerisinde yükseltinin etkisiyle birlikte yapılan daha uzun süreli otlatma, yaylacılık faaliyetlerinin de gelişmesine neden olmuştur.

Emirdağları üzerinde otlak alanlarında bulunan ve Bolvadin ilçesi ile birlikte Emirdağ ilçesindeki yerleşmelere hizmet veren başlıca yayla alanları; Gölcük, Göğüş, Emirbaba, Emirdağ, Çomaklı, Kızdoğdu ve Karacaören yaylalarıdır.

Buradaki yayla alanlarındaki ot miktarı daha fazla olup verimleri daha yüksektir. İlçede yaylacılık faaliyetlerinin yürütüldüğü ve otlak alanlarının geniş olduğu Nusratlı, Yörükkaracaören, Kutlu, Güney gibi yerleşmelerin temel geçim kaynağı hayvancılıktır.

Depresyon tabanında ortalama sıcaklık değerlerinin daha yüksek olması,

olmaktadır. Fakat; taban suyunun yüksek olduğu çayır alanları depresyon tabanında yıl boyu hayvan otlatmaya elverişlidir.

Alanda otlak alanları üzerinde yayılış gösteren bozkır (step) bitki topluluğu antropojen karakterlidir. Yani zaman içerisinde insanların yapmış olduğu tahribatın sonucudur. İlçede kışların soğuk ve sert geçmesi tarihsel süreç içerisinde alanda kurulan bütün yerleşmelerin ısınma ihtiyaçlarını karşılamak için varolan ormanların kesilmesine neden olmuştur. Alanda tahribat depresyon tabanına yakın olan Neojen aşınım yüzeylerinden (ortalama yükselti 1200-1500 metre) Emirdağlarının yüksek kesimlerine doğru kademeli olarak gerçekleşmiştir. Tahribatla birlikte de otlak alanları depresyon tabanından Emirdağlarına doğru kademeli olarak artmıştır. Tarım alanlarının dağılışında olduğu gibi alanda nüfusun gelişimi, dağılışı ve ihtiyaçlarını karşılamak için yapmış oldukları orman tahribatı otlakların dağılışı üzerinde etkili olan beşeri faktörlerdir.

İlçede son 60 yılda nüfusun 4 kattan fazla artması yeni yerleşim alanlarının kurulması ve nüfusun dağılışı temel ekonomik faaliyetlerden biri olan hayvancılığın yürütülebilmesi için otlak alanlarına duyulan ihtiyacı artırmıştır. Zaman içerisinde orman tahribatıyla birlikte tarım yapılamayan eğimli arazi yapısına sahip olan Emirdağları üzerinde ve batıdaki Paşa Dağı üzerinde otlaklar yaygınlaşmış ve Karayokuş, Güney gibi hayvancı köyler doğmuştur.

Büyükkarabağ, Kemerkaya, Taşlıdere, Yörükkaracaören gibi yerleşmelerin idari alanları içerisinde yükseltinin fazla olduğu alanlarda lekeler halinde orman alanlarının bulunması tahribatın bir göstergesidir.