Araştırma alanım olan Bolvadin ilçesi Ege Bölgesi’nin İçbatı Anadolu Bölümü’nün doğu kesiminde Afyonkarahisar ili sınırları içerisinde yer alan bir ilçe idari alanıdır. (Harita.1)
İlçe kuzeybatı - güneydoğu yönlü uzanan Emirdağları (2281 m) ile yine aynı yönde uzanan Sultandağları (2519 m) arasında III. jeolojik devirde meydana gelen Eber-Akşehir depresyonu içerisinde yer almaktadır. Depresyon alanının güney kesiminde özellikle Sultandağlarının kuzey etekleri boyunca kuzeybatı – güneydoğu yönlü uzanan Sultandağı fayı üzerinde dönem dönem hareketlenmeler (deprem) yaşanmaktadır. Bu alan üzerinde en son deprem 03.02.2002 tarihinde 6.0 şiddetinde meydana gelmiştir.
Afyonkarahisar ilinin doğusunda bulunan Bolvadin ilçesi, kuzeyde Emirdağ ve Bayat ilçesi, doğuda Sultandağı ilçesi, güneyde Çay ilçesi ve batıda ise Çobanlar ilçesi ile çevrilidir.
Afyonkarahisar’dan doğup güneydoğu yönünde akarak ilçe sınırlarından geçen ve Eber Gölü’ne dökülen Akarçay ile Eber Gölü ilçedeki önemli su kaynaklarıdır. Bolvadin denince akla tarım ürünleri içinde arpa, haşhaş ve sanayi tesisleri içinde Alkoloid fabrikası gelmektedir.
Bolvadin ilçesinin yüzölçümü DİE verilerine göre 1.115 km2 dir. 1/25.000 ölçekli topografya haritaları baz alınarak yapılan köy idari alanı çalışmalarında ilçenin alanının 1.108 km2 olduğu tespit edilmiştir. DİE verileri ile yapmış olduğum çalışmada ortaya çıkan 7 km2 lik yüz ölçüm farkının nedeni DİE ya da diğer kurumların alan ölçümlerini küçük ölçekli topografya haritaları üzerinden yapıyor olmalarıdır.
Bolvadin ilçesinin batı, kuzey ve doğu sınırları doğal bir sınır niteliği taşırken ilçenin güney sınırı köy idari alanları dikkate alınarak çizilmiş idari bir sınır niteliği taşımaktadır.
Foto 1. Eber - Akşehir Depresyonu ve Yakın Çevresinin Uydu Görüntüsü (Google Earth’den Alınmıştır)
İlçenin batı sınırı Yukarı Kurudere köyünün batısından başlayarak güneye doğru sırasıyla Tepecik ve Tülüce tepeden geçerek 1638 metre yüksekliğe sahip olan Paşa Dağı’na ulaşır. Buradan Deliktaş ve Demirhüyük tepeden geçerek Akarçay ve Konya - Afyonkarahisar demiryolunu keserek Heybeli kaplıcasında son bulur.
İlçenin güney sınırı idari bir sınır niteliği taşır. Hamidiye ve Bolvadin idari ünitelerinin güney sınırını ve kabaca Akarçayı takip ederek Eber Gölü’ne ulaşır.
İlçenin güney sınırı aynı zamanda Bolvadin’in güney komşusu olan Çay ilçe sınırını da oluşturur.
Eber Gölü’nün kuzey bölümünü ilçe sınırlarında bırakacak şekilde kuzeye doğru uzanan ilçenin doğu sınırı ortalama yükseltisi 1100-1300 metre olan Baş Tepe, Çatarkaç Tepe, Karaçal Tepe, Üçkayaklar Tepeden geçerek Güneyağıl Tepede son bulur.
İlçenin kuzey sınırı ise ortalama yükseltisi 2000 metre civarında olan Emirdağlarının yüksek noktaları olan Yellibel Tepe, Başyurt Tepe ve Emirdede Tepeyi takip etmektedir. Sakarya nehri ile Eber-Akşehir kapalı havzasının su bölümü çizgisini de oluşturan sınır Yedikapı Boğazı’ndan geçerek Yukarı Kurudere köyü yakınlarında son bulur (Harita.2).
Bolvadin ilçesinin kuzey ve doğu sınırı 1941 yılında yapılan I. Türk Coğrafya Kongresi’nden bu yana coğrafyacılar arasında tartışmalara neden olmuştur. Coğrafi bölge sınırlarına göre günümüzde Bolvadin ilçesinin Derekarabağ, Ortakarabağ ve Büyükkarabağ idari üniteleri Orta Anadolu Bölgesi’nin (%26,4) Konya Bölümü sınırları içerisinde yer alırken, diğer idari üniteler Ege Bölgesi’nin (%73,6) İçbatı Anadolu Bölümü sınırları içerisinde yer almaktadır.
Bolvadin ilçesinin büyük bir kısmının Ege Bölgesi sınırları içerisinde yer almasına rağmen ilçenin sahip olduğu doğal ve beşeri özellikler, Orta Anadolu Bölgesi’nin özelliklerini yansıtmaktadır. İlçe sahip olduğu coğrafi özellikleri bakımından her iki coğrafi bölge arasında bir geçiş özelliği göstermektedir.
12 köy ve 5 kentsel idari alandan (Bolvadin şehri, Kemerkaya, Özburun, Dişli ve Büyükkarabağ kasabaları) oluşan Bolvadin ilçesinin 2000 yılı verilerine göre nüfusu 79.888’dir. Bu nüfusun 52.398’i (% 65.5) ilçe merkezi olan Bolvadin şehrinde, 27.490’ı (%34.5) ise kasaba ve köy yerleşmelerinde yaşamaktadır. Bolvadin ilçesinin aritmetik nüfus yoğunluğu 72 kişidir. Bu değer 2000 yılı Türkiye ortalama aritmetik nüfus yoğunluğunun altındadır. Bolvadin ilçesi nüfus miktarı bakımından Afyonkarahisar ili içerisinde merkez ilçe ve Dinar ilçesinden sonra üçüncü sıradadır.
Yüzölçümü bakımından ise merkez ilçe, Emirdağ, Sandıklı ve Şuhut ilçelerinden
Çizelge 1. Afyonkarahisar İline Bağlı İlçelerin Nüfusları, Yüzölçümleri ve Nüfus Yoğunlukları
Bolvadin ve yakın çevresinde yerleşim 10 bin yıl öncesine dayanır. 10 bin yıllık geçmişi olan Bolvadin şehri ve yakın çevresi Anadolu’nun bütün dönemlerine şahitlik etmiştir. Frigyalılar döneminde önemli bir yerleşim alanıdır. Roma döneminde gelişimini devam ettirmiştir. Bizans döneminde Polbotos ismini almıştır. Bolvadin, Malazgirt Savaşı'ndan sonra 1107 tarihinde yapılan Bolvadin Savaşı sonunda Emir Mengülek Bey tarafından fethedilerek Bolvadin ismini almıştır. Bolvadin Savaşı, Anadolu'nun Türkleşmesinde önemli rol oynamıştır. 1116 yılında bölge tamamen Türklerin eline geçmiştir. Bolvadin Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde Afyon vilayetine bağlı önemli bir kaza ve çevrenin kültür merkezidir.
İlçe genelinde yerleşmeler su, tarım alanları ve morfolojik birimlerden dolayı toplu fakat kendi içinde yarı dağınık bir doku özelliği göstermektedir. İlçede yerleşmelerin büyük çoğunluğu 900-1300 metre basamakları arasında yoğunluk kazanırken kuzeye doğru yükselti ve eğimin arttığı Emirdağları’nda daimi yerleşmeler azalırken dönemlik olan yayla, dam ve ağıl yerleşmeleri yer yer karşımıza çıkmaktadır.
Bolvadin ilçesinde ulaşım ağı içerisinde karayolu ulaşımı önemli bir yere sahiptir. Kuzeyden gelerek ilçeyi güneye bağlayan tarihi Kral Yolu hem geçmişte hem de günümüzde ilçe için önemlidir. İlçenin güneyinden geçen Konya-Afyonkarahisar demiryolu da ilçe için önem arz etmektedir. İlçede hemen hemen bütün köy yolları asfaltlanmış olup bütün köyler arasında ulaşım oldukça kolaydır. Bolvadin ilçesinin önemli yerleşim merkezlerine uzaklığı şöyledir. Bolvadin - Afyonkarahisar 47 km, Bolvadin - Ankara 220 km, Bolvadin - İstanbul 436 km, Bolvadin - İzmir 398 km, Bolvadin - Konya 181 km, Bolvadin - Eskişehir 122 km, Bolvadin - Emirdağ 38 km, Bolvadin - Çay 12 km dir.
İlçe ekonomik yönden tarım ve hayvancılığın ön plana çıktığı, sanayi faaliyetlerinin her geçen gün geliştiği, hizmet sektörünün daha çok ilçe merkezinde yoğunluk kazandığı ekonomik bir yapı arz etmektedir.