Osman Zeki Bey (Uşşaklı)

1874’te Kayseri-Melikgazi Đlçesinin Tos Mahallesi’nde doğmuştur.430 _Rus

harplerinde yararlılık göstererek yüzbaşı olan Mustafa Efendi’nin oğludur.431

Medrese eğitimi almıştır.432 Ayrıca, rüştiyede öğrenim görmüş, bunun yanında özel ders de almıştır. Arapça bilmektedir. Bankacılık alanında da ihtisası vardır. Milletvekili olmadan önce, çeşitli memuriyetlerde bulunmuş, Ziraat Bankası’nda müfettiş yardımcılığı yapmış ve ticaretle uğraşmıştır.433 _{Ekim 1919 tarihinde}

Kayseri’de kurulan Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’nin kurucuları arasında bulunmuştur.434 Đmamzade Mehmet, Gözübüyükzade Sabit, Zeki, Mehdizade Mazhar ve Bahçecizade Hacı Mehmet Beyler ile birlikte çiftçileri desteklemek ve onlara borç alma imkanı sağlamak için Kayseri’de “Kayseri Çiftçiler Bankası Anonim Şirketi” adı altında bir şirket kurmaya karar vermişlerdir. 17 Ocak 1920 tarihli belgede padişahın ve bakanların bu konuyu görüşüp şirketin kurulmasına izin verdiği bildirilmiştir. Şirketin 47 maddelik nizamnamesi bulunmaktadır. Nizamnamenin üçüncü maddesinde şirketin merkezinin Kayseri olacağı, ayrıca Osmanlı Devleti’nin başka yerlerinde ve hatta yabancı ülkelerde de şubelerinin açılacağı belirtilmiştir.435

TBMM’nin Birinci Dönemi’ne 46 yaşında milletvekili seçilmiştir.436 Bu dönemin sonu olan 11 Ağustos 1923 tarihine kadar milletvekilliği görevini sürdürmüştür.437

Vatanî hizmetlerinden dolayı, Meclis tarafından kendisine yeşil kurdeleli madalya

428 _{Çalıka, age., s. 12-13.}

429 _{ESA, VHOOO180; TBMM Albümü 1920-1991, s. 31.}

430 _{ESA, VHOOO89; Çoker, (1995), s. 638.}

431 _{TBMM Arşivi, 270 NSD, Tercüme-i Hal Kağıdı. Annesinin adı Vecihe’dir. ESA, VHOOO89. Evli}

ve altı çocuk babasıdır. TBMM Albümü 1920-1991, s. 30. Memduh Zeki, Mahmut Zeki isimlerinde iki erkek çocuğu, Memduha, Meliha, Mediha, Sabiha isimlerinde de dört kız çocuğu vardır. ESA, VHOOO89.

432 _{Kayseri Đl Yıllığı, s. 261.}

433_{TBMM Arşivi, 270 NSD, Tercüme-i Hal Kağıdı.} 434 _{Erkiletlioğlu, (2006), s. 650.}

435 _{BOA, Fon Kodu: Đ..DUĐT, Dos. No: 123, Göm. No: 24, Belge No: 1-4.} 436 _{Devletimizi Kuranlar, s. 86; Öztürk, (1973), s. 45; I. Dönem MMD, s. 561.}

66

verilmiştir.438 _{Milletvekilliği bu dönemde sona erince Kayseri’ye dönerek özel işlerde}

çalışmış,4 Mart 1945’te de vefat etmiştir.439 5. _{Mehmet Alim Efendi (Çınar)}

1861’de Kayseri’nin Bünyan ilçesinde doğmuştur.440 Abdülkadir Efendizade Mehmet Efendi’nin oğludur.441 Đlk ve orta öğrenimini Bünyan’da tamamladıktan sonra Kayseri ve Adana medreselerinde öğrenim görerek müderrislik diploması almıştır.442 _{Kıbrıs, Rodos, Đzmir, Đstanbul, Konya ve Sivas’ta müderrislik ve vaizlik}

yapmıştır. Sivas’ta iken Millî Mücadele lehinde yaptığı bir konuşmadan dolayı Damat Ferit Hükümeti’nin yöneticileri tarafından tutuklanarak Đstanbul’a gönderilmiş ve bir süre Bekirağa Bölüğü’nde tutuklu kalmıştır. Burada bir yıl kaldıktan sonra serbest kalarak memleketi Bünyan’a dönmüştür.443 Đzmir’in işgali üzerine, Müftü Ahmet Remzi Efendi ile birlikte, Kayseri mitinglerinde yaptığı konuşmalarıyla halkı bilinçlendirmiştir. Đstanbul’un Millî Mücadele aleyhinde yayımladığı fetvaya karşılık, Millî Mücadele’yi destekleyen ve başta Ankara Müftüsü Rifat Efendi olmak üzere 153 ulemanın imza koyduğu fetvanın altında, Kayseri din adamlarının imzaları ile birlikte Müderris Mehmet Alim Efendi’nin de imzası ön sıralarda yer almıştır.444 Millî Mücadele sırasında Kayseri’de işgallere karşı direniş amacıyla kurulan “Đhtiyat Zabitanı Teavün Cemiyeti”nin üyeleri arasında bulunmaktadır.445

TBMM’nin Birinci Dönemi için 59 yaşında Kayseri’den milletvekili seçilmiştir.446 23 Nisan 1920’de Meclis’in açılışında hazır bulunmuştur. Đstiklal Savaşı’nın en zor dönemlerinde Meclis’teki konuşmaları ve Ankara camilerinde verdiği vaazlarıyla halkın moralinin yükselmesine ve zafere inancının artmasına çalışmıştır.447 _{Vatanî hizmetlerinden dolayı, Meclis tarafından kendisine yeşil}

kurdeleli madalya verilmiştir.448

438 _{ĐMD, Esas No: 3-C, Rumuz IV-15, Madalya No:871 2151,14.08.1339-21.4.1340.} 439 _{Satılmış, agt., s. 110; ESA, VHOOO89.}

440 _{ESA, VHOOO457; Kayseri Đl Yıllığı, s. 261; TBMM Albümü 1920-1991, s. 30.}

441 _{ESA, VHOOO634; I. Dönem MMD, s. 560. Eşinin adı Hatice’dir. On iki çocuk babası olup}

Abdülkadir, Hüsnü, Mahmut ve Alim isimlerinde dört oğlu, Raziye, Gülhanım, Fatma, Nadire, Ayşe, Zübeyde, Hatime ve Akkadın isimlerinde sekiz kızı vardır. ESA, VHOOO457.

442 _{Satılmış, agt., s. 88.}

443 _{TBMM Arşivi, 268 NSD, Tercüme-i Hal Kağıdı.} 444 _{Sarıkoyuncu, (1998), s. 386, 395.}

445 _{Kars, age., s. 19.}

446 _{Devletimizi Kuranlar, s. 86; Erkiletlioğlu, (2006), s. 654; Yurt Ansiklopedisi, agm., s. 4703.} 447 _{Çoker, (1995), s. 635.}

448

67

Milletvekilliği Birinci Dönem sona erince memleketine dönmüştür.449 _Bildiği

diller Arapça ve Farsçadır.450 30 Aralık 1923’te vefat etmiştir.451 6. _{Mehmet Atıf Bey (Tüzün)}

1885’de Rize’ye bağlı Arhavi Đlçesi’nde doğmuştur.452 Eski kadılardan Temyiz Mahkemesi Şer’iye Dairesi Üyesi ve Birinci Dönem Lazistan Milletvekili Kibaroğlu Đbrahim Şevki Bey’in oğludur.453 Đlköğrenimini o zamanlar Ankara’ya bağlı Mihalıççık kazasında tamamladıktan sonra, Đstanbul’da Bayezid Rüştiyesi’nde, Mercan Đdadisi’nde ve Mülkiye Mektebi’nde okumuştur.454 1907’de girdiği Mülkiye Mektebi’nden 1911 yılında mezun olmuştur.455 19 Ekim 1911’de Bağdat Vilayeti Maiyyet Memurluğu’na atanmıştır. 9 Nisan 1914’te Horasan Kazası Kaymakam Vekilliği görevine getirilmiş, 21 Ekim 1914’e kadar bu görevi yapmıştır. 4 Kasım 1914’te Cezire Kaymakam Vekilliği görevine tayin olunmuştur. 6 Kasım 1914’te başladığı bu görevinde 2 Aralık 1914’e kadar bulunmuştur. 24 Ocak 1915’te Bağdat Mektebi Sultanisi Müdür Vekilliği’ne atanmış, 25 Ocak’ta başladığı bu görevini de 5 Ağustos 1915’e kadar yerine getirmiştir.456 Ayrıca Bağdat’ta Memurlar Mektebi ve Mekteb-i Sultani’nin müdürlüğünü yapmış, yine buradaki Erkek Öğretmen Okulu’nda öğretmenlik yapmıştır.457

Birinci Dünya Savaşı’na Yedek Subay olarak katılmış ve fedakarca hizmette bulunmuştur.458 20 Mart 1916’da Bünyan Hamit Kazası Kaymakamlığı’na atanmıştır. 26 Nisan 1916’da başladığı bu görevini, 31 Temmuz 1918’e kadar yerine getirmiştir. 9 Temmuz 1918’de Develi Kazası Kaymakamlığı’na atanmış, 3 Ağustos 1918’de başladığı bu görevinde 11 Ekim 1919’a kadar kalmıştır. 12 Ekim 1919’da tekrar Develi Kaymakamlığı görevine başlamış, 22 Nisan 1920 tarihine kadar bu görevine

449 _{Çoker, (1995), s. 635.} 450 _{Öztürk, (1973), s. 45.}

451 _{ESA, VHOOO457.}

452 _{ESA, VHOOO3O2; Kayseri Đl Yıllığı, s. 261.}

453 _{ESA, VHOOO634; Çoker, (1995), s. 636-637. Evli olup dört çocuk babasıdır. Öztürk, (1973), s. 45.} 454 _{TBMM Arşivi, 269 NSD, Tercüme-i Hal Kağıdı.}

455 _{Çoker, (1995), s. 636.} 456 _{ESA, 59924.}

457 _{TBMM Arşivi, 269 NSD, Tercüme-i Hal Kağıdı.} 458 _{Çoker, (1995), s. 636.}

68

devam etmiştir.459 _{Ayrıca 1918-1919 yıllarında Tafile, Boğazlıyan Kaymakamlıkları}

da yaptığı bilinmektedir.460

Millî Mücadele yıllarında Develi’de, işgallere karşı 1919 Nisan ayında kurulan Cemiyet-i Đslamiye’nin kurucuları arasında bulunmuştur.461 Mustafa Kemal Paşa’nın emri üzerine Develi Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’ni kurmuştur.462 Düzenlediği Milis Teşkilatı’nın başında Kozan Cephesi’nde Fransızlarla çarpışmıştır.463 Develi Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti Atıf Bey’e, bu cemiyetin veznesinden 160 lira avans vererek kendisini Ankara’da açılan TBMM’ye yollamıştır.464 35 yaşındayken TBMM’nin Birinci Dönemi’ne Kayseri’den milletvekili olarak seçilmiş, 23 Nisan 1920’de Meclis’e katılmıştır.465 Yenihan Ayaklanması’nda görülen lüzum üzerine, 15 Mayıs 1920’de Milletvekilliği devam ederken, Tokat Mutasarrıflığı’na atanmıştır. Ancak 5 Eylül 1920’de kabul edilen Nisab-ı Müzakere Kanunu, memurluk ile milletvekilliğinin bir kişi üzerinde bulunmasını yasakladığından milletvekilliğini tercih ederek, 5 Ekim’de bu görevden ayrılmıştır. 4 Ağustos 1923’te Kırşehir Mutasarrıflığı’na atandığı için Đkinci Dönem seçimlerine katılmamıştır. Kırşehir’in il olması üzerine 23 Kasım 1923’ten itibaren görevini vali olarak sürdürmüştür.466 Meclis’in 17 Mart 1924 tarihli oturumunda Đstiklal Madalyası merasiminde Millî Mücadele’de cephedeki fedakarlıkları ve iç isyanların yatıştırılmasındaki gayretleri nedeniyle kendisine kırmızı-yeşil kurdeleli madalya verilmesi Meclis Genel Kurulu tarafından kabul edilmiştir.467 _{11 Ocak 1925’te Ankara Valiliği’ne atanmış, 4 Şubat}

1925’te görevi başına geçmiştir.468

Atıf Bey Ankara Valisi iken 14 Haziran 1926 tarih ve 854 sayılı Millî Mücadele’ye katılmayan memurların durumunu incelemek üzere kurulan Heyet-i Mahsusa Başkanlığı’nı ek görev olarak yürütmüştür. 23 Haziran 1927 yılında Şura-yı

459 _{ESA, 59924.} 460 _{Satılmış, agt., s. 99.} 461 _{Sakallı, agm., s. 378.} 462 _{Gürbüz, age., s. 186.} 463 _{Çoker, (1995), s. 636.} 464 _{Ayışığı, agm., s. 13.}

465 _{Devletimizi Kuranlar, s. 86; Öztürk, (1973), s. 45; Yurt Ansiklopedisi, agm., s. 654.} 466 _{Çoker, (1995), s. 637.}

467 _{ZC, D. II, C. 7, s. 571-572; ZC, ĐMD, Esas No: 3-C, Rumuz IV-15, Madalya No:871}

2151,14.08.1339-21.4.1340. Meclis’in 23 Mart 1925 tarihli oturumunda Đstiklal Savaşı’nda fedakarlık gösteren diğer kişilerle beraber, Atıf Bey’e de madalyası takdim edilmiştir. D. II, C. 16, s. 125-127.

69

Devlet Mülkiye Dairesi Başkanlığı’na getirilmiştir.469 _{Ekim 1927’de bu görevinden}

çekilmiştir. 1 Kasım 1927’de Üçüncü Dönem için ve 4 Mayıs 1931’de Dördüncü Dönem için Rize Milletvekili seçilmiştir.470 _{Beşinci, Altıncı, Yedinci ve Sekizinci}

Dönemlerde de Çoruh’tan milletvekili seçilmiştir.471 Böylece Atıf Bey yasama görevini 1950’ye kadar sürdürmüştür. Bu tarihten sonra politika ile ve herhangi bir işle meşgul olmamıştır.472 _{3 Nisan 1970’te vefat etmiştir.}473

7. _{Remzi Efendi (Akgöztürk)}

1871’de Kayseri’nin Baldöktü (Mükremin) Mahallesi’nde (şimdi Melikgazi Đlçesi) doğmuştur.474 Ulemadan Göncüzade Nuh Bey’in oğludur.475 Đlk ve orta öğrenimini Kayseri Sıbyân Mektebi ve kısmen Rüştiye’de tamamlamıştır. 20 Ekim 1897’de sınavla Terakki Mektebi Đkinci Öğretmenliği’ne yükseltilmiştir.Pervaz Bey Medresesi’nde öğrenim görerek 15 Kasım 1898’de müderrislik diploması almıştır. Ayrıca 1898-1909 yıllarında Ahmet Paşa, Fevziye ve tekrar Terakki Mekteplerinde Başöğretmenlik yapmıştır. 20 Kasım 1910’da Adana Sultanisi Din Bilgisi öğretmeni olmuş, 21 Ağustos 1911’de de Kayseri Müftülüğü’ne getirilmiş ve 2 Nisan 1919’a kadar bu görevi sürdürmüştür.476 Đstanbul’un işgalinden sonra iktidara gelen Hürriyet ve Đtilaf Fırkası, Şeyhülislam Mustafa Sabri’nin Kayseri’deki propagandasına meydan vermediğinden, müftülükten ve Kayseri Medresesi’ndeki müderrislik görevinden azledilmiştir.477 Bir süre Kayseri Sultani Mektebi’nde Arapça ve Farsça Öğretmenliği yapmıştır.478 _{Đzmir’in işgali üzerine, Müderris Mehmet Alim Efendi ile birlikte,}

Kayseri mitinglerinde yaptığı konuşmalarıyla halkı bilinçlendirmiştir. Sivas Kongresi’nden Kayseri delegeleri döndükten sonra, Kayseri’de Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’ni kurmuşlar ve bu cemiyetin başkanlığına Ahmet Remzi Efendi’yi seçmişlerdir.479 _{Đstanbul Mebusan Meclisi’nin son dönemi için yapılan seçimlerde elli}

469 _{Çoker, (1995), s. 636-637. Şura-yı Devlet: Danıştay, idare davalarına bakmak, hükümetçe}

hazırlanan kanun tasarıları ve imtiyaz sözleşmeleri üzerine düşüncesini bildirmek gibi vazîfeleri olan ve üyeleri BMM’nce seçilen yüksek kurul. Devellioğlu, age., s. 1003.

470 _{ESA, 59924.}

471 _{TBMM Albümü 1920-1991, s. 30.}

472 _{Çoker, (1995), s. 637.}

473 _{ESA, VHOOO302.}

474 _{Mustafa Işık, Kayseri Yazıları, Kayseri Enstitüsü Derneği Yay., Kayseri 2007,s. 56.}

475 _{Öztürk, (1973), s. 46; I. Dönem MMD, s. 558. Annesinin adı Nevhibe’dir. TBMM Arşivi, 271}

NSD, Tercüme-i Hal Kağıdı.

476 _{Çoker, (1995), s. 639.} 477 _{Satılmış, agt., s. 120.}

478 _{H. Mehmet Zeki Koçer, Kayseri Uleması, yy., Đstanbul 1972, s. 66.} 479 _{Sarıkoyuncu, (1998), s. 386-388.}

70

üç oyla Kayseri’den milletvekili seçilmiş, ancak Meclis’e katılmadan istifa etmiştir.480

Remzi Efendi’nin yerine Ahmet Hilmi (Kalaç) Bey seçilmiştir.481 Mebusan Meclisi’nin açılmasından kısa bir süre sonra Đstanbul işgal edilince, Kayseri ileri gelenleriyle birlikte Müftü Ahmet Remzi, çeşitli makamlara protesto telgrafları çekmiştir.

Đstanbul’un Millî Mücadele aleyhinde yayımladığı fetvaya karşılık, Millî Mücadele’yi destekleyen ve başta Ankara Müftüsü Rifat Efendi olmak üzere, 153 ulemanın imza koyduğu fetvanın altında, Kayseri din adamlarının imzaları ile birlikte Müftü Ahmet Remzi’nin de imzası ön sıralarda yer almaktadır.482 50 yaşındayken TBMM’nin Birinci Dönemi’ne Kayseri milletvekili olarak katılmış ve 23 Nisan 1920’de Meclis’in açılışında hazır bulunmuştur.483 24 Nisan 1920’de mazbatası onaylanmıştır.484 Kayseri müftüsünün ölümü üzerine 10 Mayıs 1920’de Kayseri Müftülüğü’ne atanmıştır. 5 Eylül 1920’de kabul edilen Nisab-ı Müzakere Kanunu’nun memurlukla milletvekilliğinin bir kişi üzerinde bulunmasını yasaklaması üzerine, 11 Ekim 1920’de üç ay izinli olarak Kayseri’de bulunduğu sırada müftülüğü üstlenmesi için yapılan telkinlere uyarak, 2 Kasım 1920’de başkanlığa sunduğu telgraf dilekçesi ile Kayseri Müftülüğü’nü tercih ve milletvekilliğinden istifa ettiğini bildirmiştir. 9 Kasım 1920’de istifası kabul edilmiştir.485 _{Bundan sonra Kayseri Dârülhilâfe}

Okulu’nda müderrislik yapmış, burada özellikle Mesnevî ve Hadis dersleri vermiştir. Mevlana’ya bağlılığı nedeniyle Mevlevî Tarikatı’na katılmıştır.486 _{Büyük Zafer’den}

sonra benimsenen medenî yenilikler ve özellikle şapka giyilmesine karşı çıktığı, Nakşibendî Tarikatı’nı yaymaya çalıştığı, Kara Kuvveti yanına alarak inkılaplar aleyhine camilerde vaaz verdiği, Dahiliye Vekaleti’nin 24 Kasım 1925 tarihli yazısı ile Diyanet Đşleri Başkanlığı’na bildirilmiş ve 29 Kasım’da müftülük görevinden alınmıştır. Kayseri Sultanisi’ndeki Farsça öğretmenliğini 30 Eylül 1927 tarihine kadar sürdürmüştür. Sonraki yaşamında din konusundaki araştırma ve yazı faaliyetine

480 _{ATASE Arşivi, ATAZB, Kutu No: 21, Göm. No: 141, Belge No: 141/1-4; ATASE Arşivi,}

ATAZB, Kutu No: 22, Göm. No: 58, Belge No: 58-1; ATASE Arşivi, ATAZB, Kutu No: 22, Göm. No: 141, Belge No: 141/1; ATASE Arşivi, ATAZB, Kutu No: 22, Göm. No: 77, Belge No: 77/1-2.

481 _{Kalaç, age., s. 159-160; BOA, Fon Kodu: DH. Đ.UM. EK, Dos. No: 119, Göm. No: 31, Belge No: 1-}

2.

482 _{Sarıkoyuncu, (1998), s. 389-395.}

483 _{Devletimizi Kuranlar, s. 87; Kayseri Đl Yıllığı, s. 261; Yurt Ansiklopedisi, agm., s. 654.} 484 _{I. Dönem MMD, s. 558.}

485 _{Çoker, (1995), s. 640.}

486 _{Koçer, age., s. 66. Belgelerde kendisinden Meclis-i Meşayih Azası Üsküdar Mevlevîhanesi Şeyhi}

Ahmet Remzi Efendi olarak da bahsedilmiştir. BOA, Fon Kodu: DH. Đ. UM. EK., Dos. No: 120, Göm. No: 42, Belge No: 1-2.

71

devam etmiştir. 4 Kasım 1938’de Kayseri’de vefat etmiş, Seyyid Burhanettin Mezarlığı’nda toprağa verilmiştir. Evli olup altı çocuk babası idi.487 Bildiği diller Arapça ve Farsça’dır.488

Kayseri-Raşit Efendi Kütüphanesi’nde kayıtlı Đslam Dini’nin kuralları, Kur’an ve hadis yorumlarıyla ilgili Arapça te’lîf ve tercüme eserleri mevcuttur. Meclis’te genellikle Müftü Ahmet Remzi Efendi veya Müftü Remzi Efendi olarak anılmıştır.489

E. _{BĐRĐNCĐ DÖNEM TBMM’YE SEÇĐLEN KAYSERĐ}

MĐLLETVEKĐLLERĐNĐN YAŞ, EĞĐTĐM VE MESLEKÎ DURUMLARI Birinci Dönem Meclis’e seçilen Kayseri milletvekillerinin yaş, eğitim ve Meclis’e katılmadan önceki meslekî durumları aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.

487 _{Çoker, (1995), s. 640.}

488 _{TBMM Arşivi, 271 NSD, Tercüme-i Hal Kağıdı; TBMM Albümü 1920-1991, s. 30.}

72

Tablo 1.1. Birinci Dönem Kayseri Milletvekillerinin Yaş, Eğitim ve Meslekî Durumları Milletvekillerinin Đsimleri Milletvekili Seçildiği Tarihteki Yaşı

Eğitim Durumu Mesleği

Ahmet Hilmi Bey 33490 _Mülkiye491 _{Đdareci, Gazeteci,}492

Başkatip493

Sabit Bey 43494 _{Đbtidaî, Hususî}495 _{Liva Encümeni Azası,}

Gazeteci496

Rifat Bey 35497 Hukuk mezunu498 Savcı, Belediye

Başkanı,499 katip500

Osman Bey 46501 _{Rüştiye ve Medrese}502 _{Bankacı, Memur}503

Alim Efendi 59504 _Medrese505 _{Müderris, Meclis Đdare}

Azası506

Atıf Bey 35507 _Mülkiye508 _Kaymakam509

Remzi Efendi 50510 _{Rüştiye ve}511 _{Medrese Öğretmen, Müftü}512

Görüldüğü gibi Kayseri milletvekillerinin yaş ortalaması 43’e denk gelmektedir. Kayseri milletvekillerinin yaş ortalaması Birinci Dönem TBMM’deki bütün milletvekillerinin yaş ortalamasıyla aynıdır. Yani bu dönem Kayseri genç yaşta milletvekilleri tarafından temsil edilmiştir. En genç milletvekili 33 yaşındaki Ahmet Hilmi Bey olup en yaşlı üye de 59 yaşındaki Alim Efendi’dir. Eğitim durumlarına bakıldığı zaman da Kayseri milletvekillerinin eğitim durumlarının genel olarak yüksek olduğu görülmektedir. Milletvekillerinden biri dışında diğerleri yüksek 490 _{Devletimizi Kuranlar, s. 86.} 491 _{Kayseri Đl Yıllığı, s. 261.} 492 _{Öztürk, (1973), s. 45.} 493 _{ESA, MTO17729.} 494 _{Genya, age., s. 46.}

495 _{TBMM Arşivi, 273 NSD, Tercüme-i Hal Kağıdı.}

496 _{TBMM Albümü 1920-1991, s. 31.} 497 _{Devletimizi Kuranlar, s. 87.} 498 _{I. Dönem MMD, s. 563.} 499 _{Çalıka, age., s. 12.} 500 _{ESA, MOO12474.} 501 _{Genya, age., s. 45.}

502 _{TBMM Arşivi, 270 NSD, Tercüme-i Hal Kağıdı.} 503 _{Öztürk, (1973), s. 45.} 504 _{Devletimizi Kuranlar, s. 86.} 505 _{Kayseri Đl Yıllığı, s. 261.} 506 _{TBMM Albümü 1920-1991, s. 30.} 507 _{Genya, age., s. 45.} 508 _{Kayseri Đl Yıllığı, s. 261.} 509 _{Öztürk, (1973), s. 45.} 510 _{Devletimizi Kuranlar, s. 87.}

511 _{TBMM Arşivi, 271 NSD, Tercüme-i Hal Kağıdı.} 512 _{Çoker, (1995), s. 639.}

73

öğrenim mezunudurlar. Yine görüldüğü üzere Kayseri milletvekilleri Meclis’e katılmadan önce belediye başkanlığı, kaymakam, savcı, gazetecilik gibi önemli görevlerde bulunmuşlardır. Bu da onların daha bilinçli bir şekilde ülkeyi yönetmelerini sağlamıştır. Kayseri milletvekilleri yaşları, eğitim düzeyleri ve meslekleri itibarıyle birbirinden farklı olmasına rağmen Meclis’te birbirleriyle ve diğer milletvekilleri ile ülkenin bağımsızlığa kavuşturulması, halkın refah ve mutluluğunun sağlanması için uyum içinde çalışmışlardır.

F. MĐLLETVEKĐLLERĐNĐN GÖREV ALDIKLARI ŞUBE VE ENCÜMENLER Birinci Meşrutiyet Dönemi’nde Osmanlı Mebusan Meclisi Belçika ve Fransa örneğinde olduğu gibi beş şubeye ayrılmıştır. Şubelerin üyeleri dahilî nizamnamenin (içtüzük) belirlediği süre zarfında değişmiştir. Görev süresi iki ay olan şubeler her defasında üyeleri yer değiştirerek farklı kişilerle çalışmıştır. Ancak Mebusan Meclisi’nin şube üyelerini değiştirmeyip bu üyelerle toplantı döneminin başlangıcından sonuna kadar çalışma durumu da bulunmaktadır. Siyasal sistemlerde kanun tasarı ve tekliflerinin incelendiği yer ise komisyonlardır. Her önerinin, konusunun denk düştüğü ihtisas alanında dar bir komitede önceden ele alınması gerekliliği üzerine ihtilal meclislerinde ortaya çıkan komisyonlar, Fransız Devrimi sonrasında parlamentolarda kurulmuştur. Mebusan Meclisi’nde de tasarı, önerge ve diğer parlamento hukukunu ilgilendiren evrağın incelenmesi için üyeleri şubelerden seçilmek üzere her şubeden birer üye alınarak komisyonlar kurulmuş, işin önemine göre bunlar genel kurul kararına göre on on beş kişiden oluşmuştur. Her komisyon Mebusan Heyeti Dahilî Nizamnamesi’nin 9. maddesi gereğince başkan, katip, mazbata muharriri seçmiştir. Bir kanun tasarısının birinci görüşmesi bittiğinde ileri sürülen değişiklik o tasarıyı incelemekle görevli komisyona sevk edilmiştir. Her kanun acele bir durum olmadığı müddetçe en az beş gün ara ile ayrı ayrı iki kez ilgili komisyonda görüşülmüştür. TBMM kurulup çalışmalarına başladıktan sonra 8 Temmuz 1920 tarihli 21 nolu kararla şube ve encümenlerin Mebusan Meclisi Dahilî Nizamnamesi’ne uygun olarak kurulması kararlaştırılmıştır.513 _{Böylece TBMM’deki}

milletvekilleri beş şubeye ayrılmıştır.514 _{27 Nisan 1920 tarihli beşinci birleşiminde}

komisyon seçimleri tamamlanmıştır. Seçimleri tamamlanan komisyonların isimleri şunlardır; “Şer’iye ve Evkâf Encümeni” (Din Đşleri ve Vakıflar Komisyonu), “Hariciye Encümeni” (Dış Đşleri Komisyonu), “Maarif Encümeni” (Millî Eğitim

513 _{Akın, age., s. 74-75.} 514 _{ZC, D. I, C. 9, s. 17-19.}

74

Komisyonu), “Adliye Encümeni” (Adalet Komisyonu), “Dahiliye ve Emniyet-i Umumiye ve Posta ve Telgraf Encümeni”, “Maliye ve Gümrük Encümeni”, “Ticaret ve Ziraat, Orman ve Madenler, Đktisadî Đşler Encümeni”, “Müdafaa-i Milliye Encümeni”, “Nafia Encümeni” (Bayındırlık Komisyonu), “Đrşat Encümeni” (Aydınlatma ve Yol Gösterme Komisyonu), “Sıhhiye ve Muavenet-i Đçtimaiye Encümeni” (Sağlık ve Sosyal Yardım Komisyonu).515 9 ve 11 Mayıs’ta “Layiha Encümeni” (Tasarı Komisyonu) ve “Kanun-ı Esasî Encümeni” (Anayasa Komisyonu) nin kuruluşuyla encümen sayısı 13’e yükselmiştir.516

Bunlardan başka Defter-i Hakanî Encümeni (Tapu ve Kadastro Komisyonu), Divan-ı Haysiyet Encümeni (Disiplin Komisyonu), Đktisat Encümeni (Ekonomi Komisyonu), Đstida Encümeni (Dilekçe Komisyonu), Kanun-ı Esasî Encümeni (Anayasa Komisyonu), Kavanin-i Maliye Encümeni (Malî Kanunlar Komisyonu), Kütüphane Encümeni (Kitaplık Komisyonu), Memurin Muhakematı Tetkik Encümeni, Memurin Muhakematı Tetkik Heyeti, Murakabe Encümeni, Muvazene-i Maliye Encümeni (Bütçe Komisyonu), Nizamname-i Dahilî Encümeni (Đçtüzük Komisyonu), Tetkik-i Mezabıt Encümeni (Seçim Tutanaklarını Đnceleme Komisyonu) de dönem içerisinde kurulan diğer encümenlerdir.

TBMM’de belirli kamu hizmetlerini yürütmek üzere birtakım geçici encümen de kurulmuştur.517 _{Bu encümenler içinde önemli sayılabilecekler şunlardır;}

vekaletlerin kadrolarını gözden geçiren ve tensikat yapmakla görevlendirilen Kadro Encümenleri, Vekiller Heyeti’nin Vazife ve Salahiyeti’ne Dair Kanun’un tanzimine memur Encümen-i Mahsus (Bakanlar Kurulu’nun Görev ve Yetkilerine Đlişkin Kanun’un Düzenlenmesi ile Görevli Özel Komisyon), iç göç hareketleriyle ilgili Vilayet-i Şarkiye ve Müstahlasa Mültecilerinin Sevki Đçin Teşekkül Eden Encümen (Doğu Đlleri ve Düşmandan Kurtarılan Bölgelerden Sığınanların Yerlerine Gönderilmesi Đçin Kurulan Komisyon), başkumandanlık kararı ile kurulan Harp Encümeni (Savaş Komisyonu), savunma harcamaları ile ilgili Müdafaa-i Milliye Bütçesi’ni tetkike memur heyet, Harp Kazançları Encümeni, Đstiklal Mahkemeleri Kanunu’nun tetkik ve tadili için Encümen-i Mahsus, işgalden kurtarılan yerlerin yönetimi ile ilgili memalik-i müstahlasa için teşekkül eden Encümen-i Mahsus, gazilerin durumu ile ilgilenen Malulin-i Guzatın Terfihleri Đçin Teşkil Edilen

515 _{Ezherli, (1992), s. 39; Çoker, (1994), s. 108-109.} 516 _{Akın, age., s. 75.}

75

Encümen (Savaş Sakatları’nın Durumları’nın Đyileştirilmesi Đçin Kurulan Komisyon) ve benzerleridir.518 Kayseri milletvekillerinin görev aldıkları şube, komisyon ve geçici komisyonlar ise şu şekildedir;

1. _{Görev Aldıkları Şubeler}

Birinci Meclis’te milletvekilleri birden beşe kadar adlandırılan şubelerde görev yapmışlardır. Her yasama yılının başında kura çekimi ile adı geçen şubelere seçilmişlerdir.519 _{Kayseri milletvekillerinin görev aldıkları şubeler aşağıdaki}

tablolarda gösterilmiştir.

Tablo 1.2. Birinci Dönem Ahmet Hilmi Bey’in Görev Aldığı Şubeler Milletvekili

Đsmi Meclis’in Toplantı Yılı Görev Aldığı Şube Seçildiği Tarih

Ahmet Hilmi Bey

1.Toplantı Yılı 4520 _{11 Ağustos 1920}521

2. Toplantı Yılı 1 2 Mart 1921522

3. Toplantı Yılı 5 1 Mart 1922523

4. Toplantı Yılı 2524 _{1 Mart 1923}525

Tabloya bakıldığı zaman Ahmet Hilmi Bey’in Üçüncü Şube hariç diğer bütün şubelerde görev yaptığı anlaşılmaktadır.

518 _{Akın, age., s. 75; Çoker, (1994), s. 110.} 519 _{Doğan, age., s. 145.}

520 _{Genya, age., s. 114. Birinci Dönem Meclis’in Birinci Toplantı Yılı 23 Nisan 1920-28 Şubat 1921}

tarihlerini (Bkz. ZC, D. I, C. 1-C. 8), Đkinci Toplantı Yılı 1 Mart 1921-28 Şubat 1922 tarihlerini (Bkz. ZC, D. I, C. 9-C. 17), Üçüncü Toplantı Yılı 1 Mart 1922-28 Şubat 1923 tarihlerini (Bkz. ZC, D. I, C. 18-C. 27), Dördüncü Toplantı Yılı da 1 Mart 1923-16 Nisan 1923 tarihlerini (Bkz. ZC, D. I, C. 28-C. 29) içine almaktadır.

521 _{I. Dönem MMD, s. 562.}

522_{ZC, D. I, C. 9, s. 17. Ahmet Hilmi Bey 1. Şube Kitâbeti’ne seçilmiştir. TBMM Arşivi, I. Dönem}

Encümenler Defteri, Esas No:10,Rumuz: II-2a/4, 1336-1339, s. 4. Ancak istifa etmiştir. TBMM Arşivi, I. Dönem Şube ve Encümenler Defteri, Esas No: 9, Rumuz: II-2/3-4, 25.4.1336, 61.

523 _{ZC, D. I, C. 18, s. 22.} 524 _{Genya, age., s. 109.} 525 _{ZC, D. I, C. 28, s. 20.}

76

Tablo 1.3. Birinci Dönem Sabit Bey’in Görev Aldığı Şubeler Milletvekili

Đsmi Meclis’in Toplantı Yılı Görev Aldığı Şube Seçildiği Tarih

Sabit Bey

1. Toplantı Yılı 4526 _{1 Temmuz 1920}527

2. Toplantı Yılı 3528 _{2 Mart 1921}529

3. Toplantı Yılı 5 1 Mart 1922530

Belgede I., II. ve III. dönem Kayseri milletvekilleri ve siyasî faaliyetleri (sayfa 94-151)