Çalışma, hem mühendislik tasarım sektörünün daha önce literatürde incelenmemiş ve pratikte ise zayıf kalmış olan mimari teslimatlarını ve bu teslimatların insan-‐saatlerini bir standart olarak sağlıklı hesaplayabilen, mimari tasarım projeleri ve teslimatlarının zorluk faktörleri ile türlerini de tanımlayarak bir araştırma yapmakta hem de mimari tasarım sözleşmesi bedelleri karşılığında satın alınan ürünlerin açıkça bilinmesini ve
proje üretimi esnasında mimari tasarımların denetlenebilmesini sağlayan bir CTR modeli oluşturmaktadır.
Çalışma, modelin sağlıklı oluşturulabilmesi için, mimari projelerin tasarım süreçlerine özgü özelliklerini ve mühendislik tasarım projelerinden farklarını belirleyip, orijinal bir mimari proje üretimi geliştirme ve denetim modeli oluşturmaktadır.
Mimari tasarım sektörünün spesifik uygulamaları ile proje yönetimi sürecinde genel uygulanması gereken Badiru’nun da vurguladığı kanıtlanmış her konuyu eksiksiz olarak kapsayabilen bir proje geliştirme ve denetim yöntemi olmadığından dolayı, bu doktora tezinin orijinalliği temelinde, mühendislik tasarım sektörlerinde uygulanan proje geliştirme ve denetim modelini, mimari tasarımların mühendislik tasarımlarından farklılıklarından doğan gereklerini tespit ederek, elde ettiği bulgular doğrultusunda, mimari tasarım başat sektörlerdeki proje üretim süreçlerinde kullanılmak amacıyla, bir proje geliştirme ve denetim modeli oluşturma konusunun özgünlüğünden gelmektedir. Çalışmada, mimari tasarımların yapısına özgü teslimatların tek tek belirlenebilmesi için tasarımların üretim evrelerinin incelemesiyle, her evrenin içermesi gereken teslimat türleri tanımlanmakta ve yaratıcılık içeren tasarım evreleri için özel olan durumlar belirlenmektedir, önerilen modelin bu teslimatlar ve özel durumlar doğrultusunda kurulması durumu literatürde ilktir ve, pratik uygulamalarında mimari tasarım projelerinin denetimini sağlıklı olarak kontrol altına alabilecek bir yapıya ve erke sahiptir.
Mimari tasarımların üretim sürecinin geliştirilme ve denetimini sağlıklı olarak sağlayabilecek bu metodun pratikte kullanılması ile, mimari tasarımların takviminde ve bütçesinde tamamlanması olanaklı duruma getirilip, mimari çizimlerin içerik bütünlüğü, hatasız ve eksiksiz olması, spesifikasyonlarla iletişimi sağlanarak, mimari tasarımlara bağlı olan faktörlere doğrudan bağlantılı olan yapım projelerinin gecikme sorunu ortadan kaldırılabilecektir.
Literatürde bir çok çalışmada yapım projelerinin gecikme sorununa değinilmiş ve bu soruna bağlı onlarca neden kaydedilmiş ve bu nedenlere bağlı faktörler arasında tasarımın hiç küçümsenemeyecek bir payı olduğu vurgulanmış olmasına karşın yapılan
araştırmalarda mimari tasarımların gecikme ve yetersiz kapsam içerme sorununa her hangi bir yaklaşım getirilmemişken, çalışma bu eksiği kapatmaktadır.
Ayrıca, mimari tasarımların yaratıcılık özelliklerinden ötürü, fark edilemeden tasarım konularında estetik detaylarla planlanandan fazla zaman geçirilmesi, sürekli tasarıma değişikliklerin getirilmesine karşın yapılan bu değişikliklerin çeşitli sebeplerden ötürü kaydedilmemesinin doğurduğu projenin geç kalma problemine bağlı olan anlaşmazlıklar ve projeyi durdurmaya varan tartışmaların yer yer literatürde belirlenmesine karşın çözümü için ilk kez bu çalışmada mimari tasarımların teslimatları üzerinden toplam proje ilerlemesinin rutin olarak kazanılmış değer yönetimi ile hesaplanabildiği bir metod önerilmektedir.
Eğer pratikte bu model, çalışmanın içerisindeki modelin anlatıldığı şekilde sağlıklı ve titizce uygulandığı durumda, hem mimari tasarım projeleri zamanında ve takviminde kapsam içeriği bütünlüğüyle tamamlanabilecek hem de mimari tasarım hizmetleri sürecinde satın alınan paketlerin net olarak teklif anında belirlenememesinden dolayı işveren-‐tasarımcı-‐yüklenici üçgeni arasında doğan problemler giderilebilecektir. Ayrıca, modelin orijinal olarak oluşturduğu kilometre-‐taşı proje eşiklerinde sıklıkla rutin olarak teslimat tashihi yapılacağı için de, yapım aşamasında yüklenicinin eksik ve zayıf çizimlerle karşılaşması da önlenip, yapım sürecinin kesintiye uğraması problemi ortadan kaldırılabilecektir. İlişkili şekilde, ek olarak, mimari tasarım sürecinde, tasarımın değiştirilmesine bağlı olan gecikmelerden dolayı, işverenle ortaya çıkabilecek anlaşmazlıklar da, değişikliklerin modelde kurulan denetim yardımıyla ortaya çıktıkları anda kaydedilebileceği için, tarafların birbirleriyle çeşitli anlaşmazlıklara düşmesi de önlenebilecektir.
Tüm bu anlatılanlar bağlamında, bu çalışma, herkesin görevini yapması ve ekip olarak hareket etmesiyle, mimari tasarımların içeriklerini, içerik boyutlarını ve diğer bileşenlerini tamamıyla açıklığa ve ölçülebilirliğe getirdiği orijinalliği ile pratik uygulamalarda mimari tasarımların gecikmesinden ve kapsam yetersizliklerinden doğan yapım sorunlarını giderecek ve ayrıca tasarımın gecikmesinden dolayı mimari tasarımların bütçe aşımını da denetlemiş olup, mimari tasarımların üretim sürecine taze bir geliştirme ve denetim uygulaması sunacaktır.
BÖLÜM 2
PROJE ÜRETİM SÜREÇLERİ, GELİŞTİRİLMESİ ve DENETİMLERİ
Bu bölümünde, çalışmanın ilerleyen bölümlerinde anlatılacak olan proje geliştirilmesi ve denetim süreçlerinin detayıyla anlaşılabilmesi için öncelikle, herhangi bir disipline bağlı olmadan, projelerin üretim süreçleri verilecektir çünkü bu süreçler açıkça tanımlanıp, başlangıç ve bitiş sınırları kesin olarak çizilirse, proje üretim süreçlerinin içerdikleri geliştirme ve denetim eylemleri belirlenmiş olacaktır.Proje üretim süreçleri, bir projenin bir fikir olarak ilk ortaya çıkmasından, tüm evrelerinin proje üretimi tamamlanıp, resmi proje kapanışının yapıldığı noktaya kadar olan toplam zaman diliminde, birbirlerinden sınırlarla ayrılmış farklı proje geliştirme ve/veya tasarım eylemlerinin uygulandığı zaman dilimleridir. Proje üretim süreçlerinin bu çoğul cümle kurularak yapılan tanımı tamamıyla tek bir proje üretim evresini kapsayabileceği gibi ayrı proje üretim evrelerinin birkaçını birden de kapsayabilir. Örneğin bir projenin konsept tasarım geliştirme süreci projenin ön-‐etüd evresi ve konsept tasarım evresi gibi iki adet proje üretim evresini kapsayabilirken, detay tasarım geliştirme süreci ise o projenin sadece detay proje evresini kapsamaktadır.
Tekil olarak Proje Üretim Süreci ise tüm proje üretim süreçlerinin tamamını kapsayan tek bir süreçtir ve bazı durumlarda projenin uygulanma evresi olan yapım sürecini de kapsayabilir. Bu bağlamada örneğin “projenin üretim süreci tamamlandı” şeklindeki bir açıklama ve tanımlama o projenin tüm tasarım saflarını içermektedir ve projenin tüm tasarımının tamamlanıp onaylandığı anlamına gelmektedir ki bu noktada artık proje tasarımı tamamlanıp proje kapanışı yapılmış ve ihale ve sözleşme ile yapım evresi süreçlerine geçiş başlamıştır. Bu çalışmada sadece proje teklifinin hesaplanıp
hazırlanması evresini kapsayan proje öncesi sürecin geliştirilmesi ve denetimi ile projenin tasarlanıp tüm gerekli proje dokümanlarının (çizimler, raporlar v.b.) oluşturulması evrelerini kapsayan proje üretim sürecinin geliştirilmesi ve denetimi incelenecektir. İhale ve sözleşme evresi ile yapım süreci evresi proje üretim eylemleri içermekten çok, esasen Malsahibi’ne destek aktiviteleri içerdikleri için bu evreler ileriki bölümlerde sadece bilgi olarak verilecek ve çalışmanın bu bölümünde incelenen proje üretim süreçleri içine dahil edilmeyeceklerdir.
Diğer taraftan benzer şekilde proje üretimi terimi tanımlanır ise; projenin teklif aşamasından, üretiminin tamamlanıp resmi kapanışının yapılmasına kadar olan süreçte proje kapsamı, gerekli kullanıcı istekleri, yerel ve uluslararası standartlar gibi tüm tasarım konuları detayıyla ele alınarak projenin planlanması, hazırlanması, oluşturulması, tasarlanması eylemlerinin tümüdür ve sürekli bir son ürün olan proje dokümanları (çizimler, raporlar v.b.) üretilmesini içermektedir. Özetle, proje üretiminin sonunda bir son ürün elde edilmektedir ve bu son ürünlerin bir araya gelen toplam hali de esas projenin kendisidir.
Proje üretimi yapılırken her sektörde ve/veya her kurum/kuruluşta farklı yorumlar olabilse de esas olarak proje yönetiminin kesin tanımlanmış ve kabul edilmiş 5 temel işlemi olan ve PMBOK [8] tarafından tanımlandığı şekliyle Proje Yönetimi Döngüsü (Project Management Life Cycle) olarak adlandırılan Başlatma (Initiating), Planlama (Planning), Uygulama (Executing), İzleme ve Denetim (Monitor and Controlling), Bitirme/Tamamlama (Closing/Close-‐out) safhaları uygulanır.
Bu çalışmanın konusu olan proje üretim süreçlerinin üretimi ve denetimi konuları ise esas olarak yukarıdaki Uygulama ile İzleme ve Denetim işlemlerinin içeriğinde olmasına karşın çalışma içinde yer yer diğer proje yönetim döngüsü işlemleri de verilecektir. Benzer şekilde proje üretim süreçlerinin denetimi ise Başlatma işlemi olan projenin resmi olarak başlatılmasından evvelki proje öncesi süreç olan teklif sürecinde başlayıp, proje başlatıldıktan sonraki proje üretim sürecinde devam eden ve yerine getirilen proje aktiviteleri ile tasarlanan proje son ürünlerinin ilerlemesi ve verimliliğinin ölçülmesidir. Proje denetimi, projenin zamanında ve bütçesinde tamamlanması için gerekli önemli bir proje yönetim aracıdır.
Bir projenin başarısı zamanında ve bütçesinden tamamlanmasına bağlı olduğu için, proje üretim süreçlerinin sağlıklı geliştirilmesi ve denetlenmesi de projelerin başarıyla tamamlanması için gereklidir. Bu sebepten dolayı, proje üretim süreçlerinin geliştirilmesi ve denetiminin çalışmanın izleyen bölümlerinde detayıyla bir sistem içinde anlatılmasını sağlamak amacıyla tezin bu bölümde önce burada anlatılan proje üretim süreçleri tanımlanacak ve sınırları belirlenecek daha sonra da proje üretim süreçlerinin geliştirilmesi ve denetimi konuları verilecektir.