Okul Öncesi Eğitimde Fen ve Matematik Çalı ş maları nı n Önem

Çocuklar, doğduklarıandan itibaren yaşadıklarıdünya hakkında bilgi edinmek için duyularıyla çevresini araştırmaktadır (Şahin,1998:2). Çevrelerindeki birçok canlıve cansız varlıklar; nesnelerin boyut, hareket, sıcaklık, koku, renk gibi özellikleri; ısı, ışık ve ses gibi faktörler çocukların merak duygusunu harekete geçirmektedir. Çevreleriyle etkileşimleri arttıkça çocuklar etraflarında gelişen olaylara daha fazla ilgi duymaya başlamaktadır. 2–6 yaş, çocukların gözlemlerinin nedenlerini merak edip sorguladıkları arkasıgelmeyen soruların başladığıyaşlardır (Çağlar,1991:128). Bu dönemde çocuklar, bir bilim adamıkadar meraklıdır. Çevrelerini araştırmaya, keşfetmeye, öğrenmeye ve yeni şeyler yaratmaya isteklidirler (Laçin Şimşek ve Tezcan, 2008:571). Zihin gelişiminin de en hızlıolduğu bu dönemde kazanılan deneyimler, çocukların ileriki öğrenim yaşantılarında daha başarılıolmalarında ve özellikle fen ve matematik kavramlarının temelini oluşturmada önemli rol oynamaktadır (AktaşArnas ve Aslan, 2007:37; Şahin, 1998:6; Laçin Şimşek ve Tezcan, 2008:571). Bu nedenle okul öncesi eğitimde, çocukların bu doğal merakları, araştırmacıve soru soran özelliklerinden yola çıkalarak eğitim programlarının düzenlenmesi yararlıolacaktır.

Okul öncesi dönemde çocukların fen etkinlikleriyle; gözlem yapma, soru sorma, fikirler ileri sürme, tahmin etme, iletişim kurma, düşüncelerini başkaları ile paylaşabilme ve neden sonuç ilişkilerini kurabilme becerileri geliştirilirken, önceki deneyimleri ve yeni bilgileriyle temel fen kavramlarınıkazanmalarısağlanmaktadır (Şahin,1998:8;Özbek,2009:13; Worth and Grollman, 2003:20). Diğer yandan matematik etkinlikleri ile çocukların basit düzeyde ve gelişimlerine uygun şekilde matematiksel kavramlarıtanıma ve öğrenme, problemi tanıma ve olasıçözüm yollarınıdüşünerek çözme, çeşitli nesneleri niteleme, eşleştirme, gruplama, sıralama, gruplar arasında ilişki kurma vb. becerileri kazanmalarısağlanmaktadır (Arıve Çelebi Öncü, 2005:17; Worth and Grollman, 2003:22 ).

Fen ve matematik çalışmalarıgünlük yaşamın kolaylaşmasıve kişilerin becerilerini geliştirmesi açısından gereklidir. Erken yaşlarda verilecek fen ve matematik eğitimi, çocukların bilime karşıolumlu tutum içinde olmalarıve bilimsel düşünceyi geliştirmeleri yönünden önemlidir. Ancak, bunun gerçekleştirilmesinde, okul öncesi dönem çocuklarının gelişim özellikleri göz önünde bulundurulmalı, çalışmalara etkin olarak katılmalarıve becerilerini ortaya çıkaracak fırsatlar sunulmalıdır (Şahin,1998:9;

Charlesworth and Lind, 2003:91;Bilaloğlu Günay, 2005:72). Ayrıca çocukların bireysel özelliklerinin göz önünde bulundurulmasıve ailelerinin de programa dahil edilmesi, tüm okul öncesi eğitim etkinliklerinde olduğu gibi, fen ve matematik etkinliklerinin de amaçlarına ulaşmasınısağlayacak önemli faktörlerdendir (Worth and Grollman, 2003:18).

Piaget, özellikle çocuklarda matematiksel kavramların nasıl oluştuğunu, matematik öğretimine yardım eden bazıkurallarla açıklamaya çalışmaktadır. Önce matematiksel kavramlar çocuk tarafından yalnız olaylar veya nesneler sonucu oluşturulur daha sonra, işaretlerin kullanımıöğrenilmaktadir. Çocuk, matematiksel kavramlar ile sembolik olarak ilgilenmeden önce matematiksel kavramlarıtanımalıdır. Bu noktada da Piaget’in, çocukların öğrenmede tamamen serbest bırakılmasıgerektiğini savunmadığını belirtmek gerekir. Piaget, matematik sembollerinin öğrenilmesi gerektiğini savunmaktadır (Akt: Görmez, 2007:15).

Piaget’ in görüşleri, Britanya OkullarıKonseyi’nin (The British Schools Council) 3–6 yaşarasında bulunun çocuklarda fen ve matematik ile ilgili tespit çalışmalarında da desteklenmiştir. Çalışma sonucunda, çocukların fen ve matematik öğreniminde üzerinde durulmasıgereken çeşitli özellikler sırasıyla aşağıdaki gibi belirlenmiştir:

1. Çocuk, canlı-cansız varlıklara dokunmak ister.

2. Araştırmak ve incelemek için çeşitli materyalleri toplamaya isteklidir. 3. Kare, daire, üçgen gibi şekilleri kavrar.

4. Belirli nesnelerin ortak özelliklerini kavrar. 5. Basit problemleri çözmek için araştırma yapar.

6. Kağıtlardaki çeşitli bilgiler ile ilgili semboller oluşturur.

7. Nesneler arasıilişkilerin, büyüklüklerinin ve biçimlerinin, nesneye bakanın pozisyonuna bağlıolduğunu bilir (The British Schools Council, 1984; Akt:Görmez, 2007:15).

Erken yaşlarda çocuklarda bilimsel süreç becerilerinin kazandırılmasında göz önünde bulundurulmasıgereken özellikler ise şu şekilde sıralanabilir:

- Okul öncesi çocukları, alışkın olduklarıya da sık yaptıkları işlemler dışında bir olay ya da bir nesnedeki değişimi

gözlemlemeden ya da kendileri uygulamadan

kavrayamamaktadırlar. Bu durum onların mantıklıdüşünmelerine engeller oluşturmaktadır.

- Olaylarıtek bir bakışaçısıyla değerlendirirler. Aynıolay ya da obje için farklıbakışaçılarıolabileceğinin farkında değildirler.

- Aynıanda bir olayın ya da objenin sadece bir yönüne odaklanabilirler.

- Olayların farklısıralamalarıile karşılaştıklarında bir olayıdiğeri ile ilişkilendirme eğilimleri yoktur (Karamustafaoğlu ve

Kandaz,2006:67).

Belirtilen özellikler dikkate alınarak hazırlanacak eğitim programlarıyla, çocukların bilimsel düşünme becerilerinin geliştirilmesi ve iyi birer araştırmacı olmalarısağlanabilir. Barrett’e (1999) göre; okul öncesi dönem çocukları, onları motive eden ve eğlendiren ortamlarda çok daha hızlıöğrenmektedir. Her çocuğun ihtiyacına uygun yaratıcıöğrenme ortamlarıoluşturularak, somut materyallerle aktif araştırmaya yönlendiren; gözlem, karşılaştırma, fikir paylaşımı, soru sorma gibi yöntemlerle sorgulama ve problem çözme becerilerini geliştirmeye yönelik aktiviteler planlanmalıdır. Çocuklar araştırmayıfiziksel ve zihinsel olarak yapmalı, gerektiğinde yönlendirebilmelidir. Aktiviteler ilgi çekici, çocuklarıiçine alan, onların günlük yaşamlarıve çevreleri ile ilişkili olmalıdır. Oyun tüm biçimleriyle diğer etkinliklerle iç içe olmalıdır (Barrett vd., 1999:13-14 ).

Okul öncesi dönemde verilen fen ve matematik eğitimi temel kavramların kazanılmasının yanısıra, çocuklarda canlılara ve dünyaya karşısaygı, doğa sevgisi gibi değerlerin edinilmesine de yardımcıolmaktadır. Ayrıca, matematik ve fende pozitif tutumlar geliştirerek çocuğun kendine güvenini artırmakta ve eğlenceli bir öğrenme ortamıyaratılmasınısağlamaktadır (Barrett vd., 1999:20; Worth and Grollman, 2003:20-21).

Amacına uygun olarak planlanmışfen ve matematik çalışmaları, çocukların çok yönlü gelişimini sağlamaktadır. Zihinsel gelişim başta olmak üzere; sosyal-duygusal, fiziksel gelişim, dil gelişimi ve özbakım becerilerinin gelişmesine yardımcıolmaktadır.

Fen ve matematik etkinlikleri;

Zihin gelişimi açısından; beş duyuyu uyararak çocukların tüm duyu

organlarının etkin şekilde kullanılabilmesine (Arıve Çelebi Öncü, 2005:11), gözlem yapma, inceleme, araştırma, keşfetme ve elde ettikleri sonuçlarıdeğerlendirme becerilerinin (bilimsel düşünme becerisi) gelişmesine (Karamustafaoğlu ve Kandaz,2006:66), evrende gerçekleşen basit düzeydeki fiziksel, kimyasal veya biyolojik olayların farkına varmalarına, günlük yaşamda meydana gelen olaylara karşı çocukların ilgileri artırarak problem çözme sürecini (problemi tanımlamak, beyin fırtınasıile çeşitli çözüm yollarıortaya koymak, çözüm yollarından birini seçmek ve denemek, sonucu değerlendirmek) öğrenmelerine ve problem çözme becerilerinin gelişmesine fırsat vermektedir (Arıve Çelebi Öncü, 2005:11). Ayrıca, fen ve matematik etkinlikleri yoluyla çocuklar fen ve matematik kavramlarınıeğlenceli ve somut şekilde öğrenmektedirler.

Sosyal-duygusal gelişim açısından fen ve matematik etkinlikleri; grupla

işbirliği yapma, bir gruba ait olma-ekip çalışmasıgerçekleştirme, doğayıve doğadaki diğer canlılarısevme ve saygıduyma, sorumluluk alma vb. gibi becerilerde çocukları desteklemektedir. Etkin katılımla gerçekleştirilen fen ve matematik etkinliklerinde aldıklarıgörevler çocukların sorumluluk bilincinin gelişmesini sağlamaktadır (Arıve Çelebi Öncü, 2005:19; Dere ve Ömeroğlu,2001:1). Ayrıca, erken yaşlarda verilen fen ve matematik eğitimi, gelecekteki öğrenmeler için bir ön hazırlık oluşturmakta ve çocukların fen ve matematiğe karşıolumlu tutumlar içinde olmalarınısağlamaktadır (Aslan,2004:11; Şahin, 1998:6; Özbey, 2006:8).

Dil gelişimi açısından fen ve matematik etkinlikleri; yapılan deneylerle ilgili bilgi verme, deney ya da gözlem sonuçlarınıtartışma, soru sorma, kavramlarısözel olarak ifade etme vb gibi çalışmalarla çocukların dil becerilerinin gelişmesini sağlamaktadır.

Fiziksel gelişim ve öz bakım gelişimi açısından fen ve matematik etkinlikleri;

deney, gözlem, ölçme araçlarınıkullanma ya da bu malzemeleri kesme, yırtma, yoğurma vb. el kaslarına yönelik işleri yaparak hazırlanma vb. ile çocukların fiziksel gelişim becerilerin gelişmesini sağlamaktadır. Öz bakım gelişimi yönünden ise fen ve matematik etkinlikleri; deney yapılacak alanın ve ellerin temizlenmesi, deney sonrası

temizlik gibi işler yoluyla çocukların özbakım becerilerinin gelişmesini desteklemektedir.

1.3.2.Okul Öncesi Eğitimde Fen ve Matematik Çalışmalarının Kapsamı