Kavram Öğrenme Aş amaları :

Çocuklarda kavramlar, çocukların kendi doğal öğrenme deneyimleri, informal öğrenme deneyimleri ve yapılandırılmışöğrenme deneyimleri olmak üzere üç şekilde gerçekleşmektedir. Doğal öğrenme deneyimlerinde eylem ve seçeneklerin kontrolü çocuklardadır. İnformal öğrenme deneyimlerinde ise, çocuk aktiviteyi ve eylemleri kendi seçer ancak, bazınoktalarda yetişkin yönlendirmesi olmaktadır. Yapılandırılmış etkinliklerde ise çocuk için deneyimleri yetişkin seçer ve yapılacak eylem için yönergeyi yetişkin vermektedir (Charlesworth and Lind,2003:22).

Piaget’e göre kavramlar iki aşamada gerçekleşir: İlk aşama kavram oluşturma, ikinci aşama ise kavram kazanmadır. Kavram oluşturma ise iki basamakta olmaktadır:

1. İlk kavramlar çocukların görerek kazandıklarıyaşantılarla öğrenilmektedir. 2. Daha sonra soyut özellikler arasındaki ayırımlar öğrenilmektedir.

1.2.2.1.1. Kavram Oluşturma:

Birey; kavramın benzer ve farklı yanlarını algılayarak, benzerliklerden genelleme yaparak kavram oluşturmaktadır. Kavram oluşumu çocukluk yıllarında yoğundur çünkü çocuk için çevresindeki her şey yenidir. Bu dönemde onlardan oluşturduklarıkavramlarısözel olarak ifade etmeleri beklenmemelidir. Bu dönemde çocuklar kavramın özelliklerini belleklerine yerleştirirken mantıksal bir yol izlemektedir (Aral vd., 2001:100-101; Ülgen, 2004:120). Temelde kavram oluşturma, farklılıkları benzerden ayırarak genelleme yapma işlemine dayanır ve tanımsal bilgi ile ilgilidir.

1.2.2.1.2. Kavram Kazanma:

Kavram kazanma kavram öğrenmenin ikinci aşamasıdır. Bu aşamada mantıklı bir gruplama, geliştirilen şema ile birlikte, oluşan kavramın niteliğine dayanmaktadır. Birey, algıladığıözelliklerin ve onlar arasındaki ilişkilerin doğasına uygun, mantıksal kurallar ve ölçütler seçerek ve onlarıuygulayarak kavramın ayrıştırmasınıyapmaktadır.

Kavram kazanma, ayrıştırma işlemine dayanmaktadır ve işlemsel bilgi ile ilgilidir (Ülgen, 2004:121). Kavram kazanmada sözcükler, kavramların incelenip gruplanmasında büyük önem taşımakta ve formal eğitimde okul döneminde aşamalı olarak organize edilmiş eğitim programlarında üst düzeydeki kavramların öğrenilmesinde önem kazanmaktadır.

Çocukta kavram öğrenme genel olarak; tanıma, adlandırma, eşleştirme, sıraya dizme, gruplama ve ayırt etme aşamalarından geçmektedir.

Tanıma: Çocuk bir kavramı öğrenmeye başladığını onu tanıyarak

göstermektedir. Çocuklar öncelikle şekilleri tanır. Örneğin; bir nesneyi göstermesi istendiğinde nesneyi işaret etmesi, o nesneyi tanıdığınıgöstermektedir (Güven, 2000:85).

Adlandırma (isimlendirme): Çocuk gösterilen şeklin adınısöyler; yani nesneyi adlandırır (Charlesworth ve Radeloff, 1991:105). Örneğin; “Bu nedir?”diye sorulduğunda, ağaç, mavi, beşdiyerek nesneyi özelliklerine göre adlandırmaktadır (Güven, 2000:85).

Eşleştirme: Çocuğun, kendisine gösterilen şeklin benzerini bulmasıdır (Charlesworth ve Radeloff, 1991:105). 3–4 yaşlarında bire bir eşleştirme davranışı görülmektedir (Metin,1992:13).Örneğin; çocuk dört sayıile dört nesneyi, üçgen ile evin çatısınıya da iki yüz resmini eşleştirebilir (Güven, 2000:86).

Sınıflandırma: Çocukların, bazıözellikleri nedeni ile nesneleri aynıgrupta toplamaları olarak tanımlanmaktadır. Sınıflandırma, aynı grupta yer alan varlıkların/nesnelerin şekil, renk, ağırlık, boyut ve sayılarına göre yapılmaktadır. Sınıflandırma değişik materyal ve deneyimlerle, kavram öğretiminde önemli fırsatlar sağlar ve çocukta esnek düşünmeyi geliştirmede önemli katkılarda bulunur (Arnas Aktaş, 2002:46).

Sıralama: Çocuk verilen bir modelde sırada hangi şeklin olmasıgerektiğini ve sıra içinde eksik olan şekli bulur (Ürkün,1992;16 Dere,2000:17). 4–5 yaşındaki çocuklarda sıralama kavramıgelişmeye başlar. Örneğin; kalemleri uzundan kısaya,

yediği meyveleri ağırdan hafife, su içtiği bardaklarıbüyükten küçüğe doğru sıralayabilir (Güven, 2000:86).

Gruplama: Dört, beşyaşlarında çocuklar, nesneler arasıözellikleri belirli ölçülerde anlamakta ve basit düzeyde de olsa benzer özellikte olanlarıaynıgrup içinde toplamaktadırlar (Metin,1992:13; Charleswordh and Radeloff, 1991:106). Gruplamanın sınıflandırmadan farkı, farklınesneler arasındaki ortak özelliğe göre bir ayrımlaştırma yapılmasıdır.

Ayırt etme: Nitelikleri ayırt etme temel düşünme becerilerinden olup kavram öğrenmenin en temel basamağınıoluşturur (Güven,2004:23). Belirli bazıözellikleri ayırt etme aynıözelliğe sahip başka nesnelere genellendiği zaman, kavram öğrenilmiş olur. Örneğin; küçük bir çocuk için “sarı” önce sarıbebeğinin ya da kazağının bir özelliğinin adıdır. Çocuk zamanla sarıkelimesini benzer özellikte bir grup renk içinde kullanmaya başlar. Yani sarıbir kavram olarak çocukta gelişmiştir (Cantekinler vd.,1999:8). Beşyaşında çocuklar nesneleri, birbirinden farklıolan özelliklerini belirleyerek ayırt etmeye başlamaktadırlar (Charlesworth and Radeloff, 1991:106).

Bireyin farkındalık düzeyi, istekli olması, algılama sürecindeki esnekligi ve önceki tecrübeleri bireyin kavram geliştirmesinde önemli rolü olan dinamik etkenlerdir Kavram öğrenme sürecinin önemli koşullarıolan zaman, bellek süreci, dikkat ve odaklaşma, kavram öğrenme stratejileri, dil, gelişim düzeyi ve uyarıcısunuşu, öğrenme ve öğretme sürecinde etkili biçimde kullanılmalıdır (Ülgen, 2004: 118; Aydoğan, 2006: 11).

Bilginin ve düşünmenin temelini oluşturan kavramların oluşturulmasıuzun, ayrıntılıbir süreçtir. Bazıkavramlar günlük deneyimlerle öğrenilebilmesine rağmen bazılarının öğrenilebilmesi ancak formal (planlı) öğretim ile olabilir (AktaşArnas, 2007:25). Bu nedenle, bazıtemel kavramların kazanılmasında okul öncesi eğitimin rolü büyüktür.

Çocukların okul öncesi dönemde öğretilen temel kavramlarıbilmelerinin; okuma, anlama ve matematik derslerindeki başarılarıile ilişkili olduğu görülmektedir (Busch, 1980:38–48). Ayrıca, anasınıfı çocuklarınin temel kavram bilgilerinin

araştırıldığıbir çalışmada çocukların kavram bilgileri ile akademik başarılarıve sınıf içi öğrenme davranışlarıarasında önemli bir ilişki olduğu açıklanmıştır. Çalışmanın sonuçlarına göre, okula başladıklarızaman temel kavramlara ilişkin bilgileri yetersiz olan çocuklarda, kavram yetersizliği ile birlikte öğrenme davranışlarında da yetersizlik ortaya çıkabildiği ve bu durumun daha sonra akademik başarısızlığa yol açabildiği bulunmuştur (Sucuoğlu, vd.,2008:207).