Odak Grup Görüşmesi ve Uygulanması: Madde Yanlılığı Uzman Panel

Delphi tekniğiyle belirlenen maddelerin DMF gösterme nedenlerinin madde yanlılığı olarak tanımlanıp tanımlanamayacağı madde yanlılığı uzman paneliyle incelenmiştir. Burada uzmanlardan oluşan odak grup görüşmesi gerçekleştirilmiştir.

Odak grup görüşmeleri, katılımcıların diğer katılımcıların görüşlerini duyabildiği ve buna göre kendi görüşleri üzerinde düşünebildiği sosyal bir ortamda, insanların bir konu hakkında gerçekten ne düşündüklerine ilişkin detaylı ve çok boyutlu nitel bilgi edinmek amacıyla yapılmaktadır (Büyüköztürk vd., 2014; Patton, 2002).

Nitel veri toplama teknikleri içerisinde, bireysel görüşmelere göre bazı farklılıklar içeren odak grup görüşmeleri nitel veri toplamada önemli bir yere sahiptir (Patton, 2002). Yıldırım ve Şimşek (2011)’e göre grup dinamikleri sorulara verilen yanıtların kapsamını ve derinliğini etkileyen önemli bir etken olup, odak grup görüşmelerinin bu özelliği, aynı zamanda bu tür görüşmelerin zengin bir veri seti oluşturmaya yardımcı olması açısından da önem taşımaktadır.

Yıldırım ve Şimşek (2011), odak grup çalışmalarının genellikle amacın belirlenmesi, araştırma ve odak görüşme sorularının geliştirilmesi, yer ve teknoloji planlaması, bütün sürecin pilot denemesinin yapılması, katılımcıların belirlenmesi ve davet edilmesi, çalışmanın gerçekleştirilmesi, verinin düzenlenmesi ve analizi aşamalarından oluştuğunu belirtmiştir. Çokluk, Yılmaz ve Oğuz (2011) ise, odak grup görüşmelerinin genel olarak dört aşamada gerçekleştiğini belirtmişlerdir. İlk olarak araştırmacı araştıracağı konuyu belirlemekte ve konuyu ayrıntılı bir biçimde inceleyerek sınırlarını çizmektedir. İkinci aşamada, araştırmaya katılacak kişiler, bu kişilerin özellikleri, görüşmede kullanılacak ana başlıklar ve sorulacak sorular belirlenmektedir. Üçüncü aşamada, odak grup görüşmesinin yeri, zamanı, moderatör, varsa diğer görevliler belirlenmekte ve görüşme yapılmaktadır. Son olarak ise görüşme özetlenmekte, raporlar ve kısa notlar incelenerek görüşmeler analiz edilmekte ve raporlaştırılmaktadır.

Veri toplama yöntemi olarak odak grup görüşmelerinin bireysel görüşmelere oranla birçok olumlu yanı bulunmaktadır. Öncelikle kısa bir süre içinde onlarca katılımcıya ulaşmak mümkün olduğundan araştırmacılara daha geniş örneklemlerde çalışma olanağı tanımaktadır. Yanı sıra dinamizmi ve yaratıcılığı nedeniyle odak grup görüşmeleri yoluyla araştırmanın problemleri hakkında daha derin ve zengin bilgiye ulaşmak mümkün

olmaktadır (Çokluk, Yılmaz ve Oğuz, 2011; Yıldırım ve Şimşek, 2011). Olumlu yönlerine rağmen bazı zayıf yanları da bulunmaktadır. Odak grup görüşmelerinde katılımcılardan birinin kullandığı bir kelime veya ifade, grubun diğer üyeleri ile çatışma yaşamasına neden olabilmektedir. Katılımcılar arasındaki statü ve güç farkı olması durumunda konu ve sorular hakkında herkes aynı ölçüde katkıda bulunamayabilir (Çokluk, Yılmaz ve Oğuz, 2011; Yıldırım ve Şimşek, 2011). Fakat odak grup görüşmesi öncesinde alınacak bir takım tedbirler olumlu yönlerinin ön plana çıkarılması sağlayarak olumsuz yönlerinin azaltılmasını sağlayacaktır. Bu tedbirlerden bazıları, sınırlı sayıda konu tartışılmalı, küçük ve homojen gruplar oluşturularak katılımcıların özellikleri konuyla doğrudan ilişkili olmalı, moderatör konumundaki kişi, objektif olmaya çalışmalı görüşülen kişilerin düşüncelerini etkilememeli ve sürenin kontrolünü iyi yapmalıdır (Çokluk, Yılmaz ve Oğuz, 2011; Edmunds, 2000). Bu çalışmada, Delphi tekniğiyle belirlenen uzlaşmanın sağlandığı DMF kaynaklarına ilişkin yanlılık incelemesi yani madde yanlılığı uzman paneli Odak grup görüşmesiyle yapılmıştır. Odak grup görüşmesi çalışmaları, amaçlı örnekleme dayalı olup araştırmacı katılımcılar, araştırmanın amacına bağlı olarak seçilmiştir. Odak grubun kaç kişiden oluşması gerektiği konusunda farklı görüşler bulunmaktadır (Balcı, 2013; Ekiz, 2009; Yıldırım ve Şimşek, 2011). İdeal bir odak grup için 6-10 kişi yeterli görülmektedir (Eliot’dan aktaran Yıldırım ve Şimşek, 2011). Madde yanlılığı belirleme sürecinin hem matematik eğitimine hakim olmayı hem de madde yanlılığını tespit etmeyi gerektirmesi nedeniyle uzmanların tamamının matematik öğretmenliği mezunu olan ölçme ve değerlendirme yüksek lisans öğrencilerinden olması tercih edilmiştir. Araştırma kriterlerine uygun katılımcılar belirlendikten sonra bu kişilerle Gazi Üniversitesinde yüz yüze görüşmeler gerçekleştirilmiş ve yapılacak olan odak grup görüşmesi hakkında bilgi verilmiştir. Odak grup görüşmesi oturumu, 5 uzman ve bir yöneticinin katılımıyla gerçekleşmiştir. Odak grup görüşmesine katılan uzmanlara ait detaylı eğitim bilgileri Tablo 7’de verilmiştir.

Tablo 7. Odak Grup Görüşmesine Katılan Uzmanların Dağılımı

Eğitim Bilgileri Toplam

Sayı

Toplam (%)

MEB Öğretmen 1

 Ölçme yüksek lisans öğrencisi 1 17

Araştırma Görevlisi 5

 İlk. Mat. doktora ve ölçme yüksek

lisans öğrencisi 1 17

 İlk Mat. yüksek lisans mezunu ve

Ölçme doktora öğrencisi 1 17

 Ölçme yüksek lisans öğrencisi 2 34

 Ölçme yüksek lisans öğrencisi

(Yönetici) 1 17

Toplam 6 100

İyi yapılandırılmış bir odak grup görüşmesi kabul edilebilir, rahat bir ortam oluşturarak katılımcıların kendi sözcükleri ile belli bir konuda yanıt vermelerini sağlamaktadır (Balcı, 2013; Çokluk, Yılmaz ve Oğuz, 2011; Yıldırım ve Şimşek, 2011). Bu nedenle görüşmenin yapıldığı ortam, katılımcı uzmanların rahatlıkla sığabileceği, yeteri kadar ışık alan ve olası gürültü kaynaklarından uzak olması gözetilerek Gazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi araştırma görevlileri odası tercih edilmiştir. Görüşmenin bölünmemesi ve katılımcıların rahat bir şekilde görüşmeyi sürdürebilmesi için ortamın düzenlenmesi araştırmacı tarafından yapılmıştır. Katılımcıların birbirlerini rahatça görebilmelerini sağlamak amacıyla yuvarlak masa düzeninde bir oturma planı ayarlanmıştır. Odak grup görüşmesi oturumu öncesinde oturumun amacı hakkında bilgi verilmiş, tartışma sürecine ilişkin dikkat edilmesi gereken kurallar açıklanmıştır. Oturum süresince kullanabilecekleri, uzlaşma sağlanan DMF kaynaklarının ve yanlı madde örneklerinin yer aldığı formlar katılımcılara dağıtılmıştır. Odak grup görüşmesi, DMF kaynaklarının her biri için “Cinsiyete/okul türüne göre DMF gösterdiği belirlenen madde için uzlaşma sağlanan … DMF kaynağı madde yanlılığına yol açmakta mıdır?” sorusu sorularak oturum başlatılmış, verilen cevaplar doğrultusunda farklı sorular sorularak oturum yürütülmüştür. Odak grup görüşmesi oturumu, maddeler ve DMF kaynakları ile ilgili iki konuya odaklanılarak ilerlemiştir; birincisi her bir maddenin ölçmek istediği amaca/kazanıma, ikincisi ise maddeye ilişkin DMF kaynağının bu amacın dışında bir beceriyi yansıtıp yansıtmadığınadır. Oturum süresince ses kaydı alınmış olup kaydedilen sözel veri yazı haline dönüştürülmüştür. DMF kaynaklarının madde yanlılığına neden olup

olmadığıyla ilgili gerekçeli görüşler ve yanlılık kararlarının alınmasıyla oturum yaklaşık 75 dakikalık bir sürede tamamlanmıştır.

2.4 Verilerin Analizi

Araştırmanın analiz süreci DMF tespiti ve DMF gösteren maddelerin yanlılık durumlarının incelenmesi olmak üzere iki aşamadan oluşmaktadır. Her iki aşamada ulaşılan veriler için uygulanacak analitik süreç için aşağıdaki adımlar izlenmiştir.

1. SBS’de A ve B kitapçıkları olmak üzere iki kitapçık uygulanmaktadır. Araştırmada B kitapçığı A kitapçığına göre düzenlenmiştir. Veriler doğru yanıtlara 1, yanlış ve boş yanıtlara 0 puan verilerek kodlanmıştır. MEB YEĞİTEK’ten sağlanan ham veriler veri kontrolü ile araştırmada kullanılabilir hale getirilmiştir.

2. DMF analizleri öncesinde, matematik alt testi verilerinin tek boyutluluğunun sınanması amacıyla PRELİS 8.8 ve LISREL 8.8 programları ile SIMPLIS yazılım dili kullanılarak asimptotik kovaryans matrisleri üzerinden tek boyutlu doğrulayıcı faktör analizi yapılmıştır.

3. Testin geneli ile cinsiyet ve okul türü alt gruplarına göre puan dağılımları, test istatistikleri ve ayrı ayrı madde analizleri; madde güçlük (p) ve ayırt edicilik indeksleri (çift serili korelasyon katsayısı) hesaplanmıştır. Madde analizleri için ITEMAN 3.5 paket programı kullanılmıştır.

4. Cinsiyet ve okul türü değişkenlerine göre DMF analizleri yapılırken MH ve LR yöntemleri kullanılmıştır. MH analizi EZDIF programında (Waller, 2005) ve LR analizi ise (Zumbo,1999)’un SPSS Betik (script) yazılımı kullanılarak IBM SPSS Statistics (ver.21)’de gerçekleştirilmiştir. Ayrıca LR yöntemindeki DMF’nin varlığının belirlenmesinde kullanılan 2

2

 değerlerinin manidarlığın hesaplanmasında Microsoft Excell 2013 programı kullanılmıştır.

5. MH ve LR yöntemlerinin gösterdiği uyum derecesini belirleyebilmek için her iki yöntemde de DMF gösteren maddeler, tespit edilen DMF düzeyleri ve toplam DMF gösteren madde sayıları kıyaslanmıştır. Yöntemlerin maddelerdeki DMF büyüklük sıralamaları bazında uyum gösterip göstermediklerini incelemek için Spearman Brown sıralama farkı korelasyon katsayısı (Spearman rho) değerlerine bakılmıştır. Korelasyon değerlerini elde etmek için de IBM SPSS (ver.21) paket programı kullanılmıştır.

6. DMF gösteren maddelerin olası DMF kaynaklarının belirlenmesi için Delphi tekniği kullanılmıştır. Delphi tekniği üç aşamada tamamlanmış olup her aşama için birer anket formu uzmanlara gönderilmiştir. Birinci Delphi anketinde önemli temaların belirlenmesi amacıyla içerik analizi yapılmıştır. İkinci ve Üçüncü Delphi anketleri uzmanlara istatiksel olarak dönüt vermek ve uzmanlar arasında uzlaşmanın sağlanması amacıyla yapılmıştır. İkinci Delphi anketinde, uzmanların belirtilen görüşlerdeki önem sıralamaları belirlenmiş ve görüşlere katılma düzeylerine ait yüzdelik, ortanca ve çeyrekler arası genişlik değerleri hesaplanmıştır. Üçüncü Delphi anketinde güçlü ve kısmi uzlaşma ölçütleri belirlenmiş ve bu ölçütleri sağlayan görüşler DMF kaynakları olarak alınmıştır. İstatistiklerin hesaplanması amacıyla IBM SPSS (ver.21) paket programı kullanılmıştır.

7. Son olarak Delphi tekniğinde belirlenen DMF kaynaklarının madde yanlılığına neden olup olmadığının belirlenmesi için Odak grup görüşmesi yapılmıştır. Odak grup görüşmesi verileri içerik analizi yapılarak sonuçlandırılmıştır.

Aşağıda yukarıda sözü edilen analizlere ilişkin bilgi verilmiştir.