Delphi Tekniği ve Uygulanması

Delphi tekniği, adını geleceğe ilişkin kehanetlerde bulunan Yunanlı bir kâhinin yaşadığı yer olan Delphi’den almakta olup, II. Dünya Savaş’ından sonra RAND (Research and Development) şirketi tarafından acil savunma ve askeri konularda konu ile ilgili uzmanların yüz yüze gelmeden ortak görüşlerinin alınması amacıyla gerçekleştirilmiştir (Dalkey ve Helmer, 1962). Delphi tekniği, benzer durumlara ilişkin görüş farklılıklarında ve kararların güçlü gruplar tarafından etkilenme olasılığı olduğu durumlarda uzlaşma sağlama aracı olarak kullanılmaktadır (Helmer, 1968; Şahin, 2001).

Linstone ve Turoff (1975) ’a göre Delphi, grup iletişim sürecini bir bütün olarak ele alan ve karmaşık bir sorunun üstesinden gelmek için grubun bireyden daha etkili olduğu görüşüne dayanan bir teknik olarak nitelendirilmektedir. Yapılandırılmış iletişimin yer aldığı süreç, karmaşık bir problem ile ilgili grup uzman görüşlerinin toplanması ile gerçekleşmektedir. Görüşlerin toplanmasında istatistiklerle ortak bir eğilim belirleme amaçlanmakta, görüş birliğine ulaşılması ise ardışık anketlerin uygulanmasıyla gerçekleştirilmektedir (Şahin, 2001). Delphi Tekniği, iki ya da üç, bazı durumlarda daha fazla sayıda uygulama ile

gerçekleştirilirken, her bir uygulamadan sonra uygulama sonuçları katılımcılara iletilerek, uzlaşma sağlanıncaya kadar süreç devam etmektedir (Dalkey, 1972; Şahin, 2000).

Delphi tekniğinin üç temel özelliği bulunmaktadır: katılımda gizlilik, grup tepkisinin istatiksel analizi ve kontrollü geri beslemedir (Dalkey, 1972; Delbecq, Van de Ven ve Gustafson, 1975; Şahin, 2001). Katılımda gizlilik, Delphi tekniğinin başarısındaki en önemli nokta olarak görülmektedir. Araştırma süresince öne sürülen düşüncelerin kime ait olduğu gizli tutulduğundan, ‘Prima donna’ etkisi yani, grup içinde çok iyi tanınan, saygı duyulan kişilerin görüşlerine koşulsuz onay bu şekilde engellenmektedir (Demirel, 2012). Hiçbir çekince olmadan farklı ve yeni fikirlerin herkesten gelmesi, katılımda gizlilik özelliği ile sağlanmaktadır (Dalkey, 1972). Grup tepkisinin istatiksel analizinde ise, ardışık olarak uygulanan Delphi anketlerinin her biri istatiksel olarak analiz edilmektedir. Ayrıca analizlerde kullanılan tekniklerin uzmanlar tarafından iyi bilinmesi gerekmektedir (Şahin, 2001). Kontrollü geri besleme, Delphi tekniğinde ardışık olarak uygulanan Delphi anketleri ile yürütülmektedir. Her bir anketin analizi tamamlandıktan sonra analiz sonuçları ve anketi yanıtlayanların genel eğilimi bir sonraki anketle beraber katılımcılara iletilmektedir. Böylece katılımcılar kendi görüş ve düşüncelerini başka görüş ve yaklaşımlarla karşılaştırarak yeniden gözden geçirmektedirler (Dalkey, 1972).

Delphi tekniği çok sayıda katılımcıdan veri sağlama durumunda; katılımcıların zaman, mekân, uzaklık ve maliyet gibi faktörler nedeniyle sıklıkla toplanma olasılığının olmadığı durumlarda; güç mücadelesi ve anlaşmazlıkların aşılamadığı durumlarda da önemli avantajlar sağlamaktadır (Demirel, 2012; Şahin, 2001; Linstone, Turoff ve Helmer, 2002). Ayrıca Delphi tekniği, farklı bilgi, beceri ve deneyimler yardımıyla bireylerin farklı bakış açılarıyla sorunların ilgili parçalarına katkıda bulunmalarına fırsat tanımaktadır (Şahin, 2001; Turoff ve Hiltz, 2001). Delphi tekniğine ilişkin bazı sınırlılıklar da bulunmaktadır. Delphi tekniği ardışık anketler yoluyla işlemektedir. Bu nedenle katılımcıların süreçte tutulması çok önemli olup, başlangıçta araştırmaya katılıp sonradan ayrılmaları önemli problemler yaratmaktadır (Arık, 2013; Şahin, 2001).

Şahin (2009)’a göre Delphi araştırmalarının başarısı büyük oranda ilgilenilen alandaki uzmanların seçimine bağlı olup, uygun uzmanların seçimi Delphi çalışmalarının güvenirliğini artıran en önemli etken olarak görülmektedir. Adler ve Ziglio (1996) ’ya göre uzmanların seçimi için dört unsur dikkate alınmalıdır; ilgilenilen konuyla ilgili bilgi ve deneyim, Delphi panellerine katılmada isteklilik, Delphi panellerine katılmada yeterli zaman ve etkin iletişim becerisidir. Delbecq vd. (1975), Delphi araştırmalarının, ilgilenilen problem

üzerinde büyük ölçüde farklı bakış açıları ve kabul edilebilir çözümler üretilebilmesi için homojen gruplar yerine heterojen gruplarla çalışılmasını önermektedirler.

Araştırmada DMF’nin olası kaynaklarının belirlenmesinde kullanılan Delphi tekniği; problemin belirlenmesi, uzman panelistlerin seçimi, Delphi panellerinde kullanılan anket formlarının hazırlanması ve uygulanması olmak üzere art arda ve etkileşimli olarak ilerleyen aşamalardan oluşmaktadır. Aşağıda bu aşamalara ilişkin detaylar ve gerekli bilgiler verilmiştir.

1. Problemin Belirlenmesi

Araştırmada DMF’nin olası kaynaklarının belirlenmesi amacıyla yapılan Delphi panellerine ve bu panellerde nasıl bir süreç izleneceği ile ilgili gerekli bilgilere davet mektubunda yer verilmiştir. Araştırma problemi tüm Delphi panelistleri tarafından aynı şekilde anlaşılacak biçimde ifade edilmiştir. Delphi paneli davet mektubuna Ek 1’de yer verilmiştir.

2. Uzman Panelistlerin Seçimi

Delphi araştırmalarının başarısı büyük ölçüde ilgili alandaki uzman kişilerin seçimine bağlı olup uygun uzmanların seçimi Delphi çalışmalarının geçerliğini artıran en önemli özellik olarak görülmektedir (Delbecq, Van de Ven ve Gustafson, 1986; Okoli ve Pawlowski, 2004). Ayrıca Delphi panelistlerinin sayısı ve çeşitliği analiz edilecek verinin miktarını ve niteliğini etkilemesi açısından oldukça önemli görülmektedir (Hasson, Keeney ve Mckena, 2000). Bu nedenle deneyim ve nitelikleri doğrultusunda araştırma konusu hakkında önemli görüşlere sahip, çalışmaya katkı sağlayacağı düşünülen uzmanlar tercih edilmiştir.

Son yıllarda eğitim alanında yapılan Delphi çalışmalarında katılımcı sayılarının 5-26 arasında değiştiği görülmektedir (Butori, 2012; Melsom, 2010; Shelton, 2010). Okoli ve Pawlowski (2004) ’e göre, iyi yapılandırılmış bir Delphi paneli 10-18 kişilik bir uzman grubuyla yürütülebilmektedir. Bu nedenle panel üyeleri uzmanlık alanları gözetilerek seçilen 19 kişiden oluşmaktadır. Delphi panelistlerine ait eğitim bilgileri ve Delphi panelistlerinin sayıları Tablo 5’te verilmiştir.

Tablo 5. Delphi Panellerine Katılan Uzmanların Eğitim Bilgileri ve Sayıları

Eğitim Bilgileri Toplam

Sayı

Toplam (%)

MEB Öğretmen 10 53

 Ölçme yüksek lisans öğrencisi 4 22

 Soru yazarı 1 5  Diğer 5 26 Dershane Öğretmen 3 16  Soru yazarı 2 11  Diğer 1 5 Araştırma Görevlisi 6 31

 İlk. Mat. Doktora öğrencisi 4 21

 İlk. Mat. Doktora ve ölçme yüksek lisans öğrencisi

1 5

 İlk Mat. Yüksek lisans mezunu ve Ölçme doktora öğrencisi

1 5

Toplam 19 100

Tablo 5 incelendiğinde DMF’nin olası kaynaklarına ilişkin farklı görüşlerin sağlanması amacıyla MEB’de matematik öğretmeni, dershanede çalışan öğretmenler ve araştırma görevlileri olmak üzere üç farklı uzman katılımcı grubuyla çalışıldığı görülmektedir. Ayrıca Delphi panelistleri belirlenirken tüm uzmanların matematik öğretmenliği bölümü mezunu olması tercih edilmiştir.

Veri toplama aracı olarak anketlerin kullanıldığı çalışmalarda sağlıklı yorum yapabilmek için anketlerin geri dönüş oranının %70-80’in üzerinde olması gerekmektedir (Büyüköztürk, 2005). Delphi panelistlerinin tüm Delphi panellerine katılma durumlarına ilişkin bilgilere aşağıda Tablo 6’da yer verilmiştir.

Tablo 6. Uzman Panelistlerin Delphi Panellerine Katılma Sayıları ve Yüzdeleri Katılımcı Grup Panel Toplam Birinci Delphi Paneli İkinci Delphi Paneli Üçüncü Delphi Paneli Gönderilen Anket 19 19 19 19 Tamamlanan Anket 19 19 19 18 MEB öğretmen 10 10 10 9 Dershane öğretmen 3 3 3 3 Araştırma Görevlisi 6 6 6 6 Cevaplanma Oranı %100 %100 %100 %95

Delphi panelistleri 3 farklı çalışma grubundan gelen 19 kişiden oluşmakta olup, Birinci ve İkinci Delphi panelleri %100 ’lük bir katılımla gerçekleştirilirken Üçüncü Delphi paneli ise %95 ’lik bir katılımla tamamlanmıştır.

3. Delphi Panellerinin Uygulanması

Birinci Delphi Paneli: Birinci Delphi paneli çalışmanın problemine ilişkin açık uçlu sorulardan oluşan birinci Delphi anketiyle yürütülmüştür. Bu aşamada açık uçlu sorularla nitel veriler toplanmıştır. Birinci Delphi anketinin hazırlanmasında ölçme ve değerlendirme alan uzmanlarının görüşü alınmış olup, uzmanlardan anketi dil ve anlatım yönünden değerlendirmeleri istenmiştir. Uzman görüşleri doğrultusunda anket yenilenerek son şeklini almıştır.

Birinci Delphi anketinin amacı, DMF’nin olası kaynaklarına ilişkin uzman görüşlerinin alınmasıdır. Birinci Delphi anketinde DMF ve madde yanlılığı ile ilgili gerekli açıklamalara ve DMF gösterdiği belirlenen her bir maddeye ilişkin açık uçlu sorulara yer verilmiştir. Ankette, “Bu maddenin cinsiyete/okul türüne göre DMF göstermesinin nedenleri sizce ne olabilir?” sorusu sorularak maddelerin olası DMF kaynakları belirlenmiştir. Birinci Delphi anketinde yer alan örnek madde Şekil 2’de verilmiştir.

Şekil 2. Anket formunda yer alan madde örneği

Birinci Delphi paneli, tüm Delphi panelistlerinin ankete ilişkin görüşlerinin toplanmasıyla tamamlanmıştır. Katılımcıların birinci Delphi paneline e-posta yoluyla gönderilen anket ya da web ortamında hazırlanan form ile katılmaları sağlanmıştır. Birinci Delphi anketi Ek 2 ’de ve web ortamında hazırlanan form ise Ek 3’te yer almaktadır.

İkinci Delphi Paneli: Birinci Delphi panelinde toplanan verilerde birbirine yakın anlam taşıyan görüşler bir araya getirilerek hazırlanan ikinci Delphi anketiyle yürütülmüştür. İkinci Delphi anketi; birinci Delphi anketinden elde edilen DMF gösterme nedenlerine ilişkin uzman görüşlerinin tamamını uzmanlara sunarak, bu görüşlere ne düzeyde katıldıklarını ve görüşlere ait önem sıralamalarını öğrenmek amacıyla uzmanlara gönderilmiştir. Uzmanlar İkinci ankette yer alan her bir maddenin DMF gösterme nedenine ilişkin görüşe katılma düzeylerini 4’lü Likert tipi derecelemeği ölçeği üzerinde (1: “Kesinlikle Katılmıyorum” ve 4: “Kesinlikle Katılıyorum”) belirtmişlerdir. Önem sıralamalarını ise en önemli (1: En önemli olmak üzere) olduğunu düşündükleri görüşten en az önemli gördükleri görüşe doğru sıralama yaparak belirtmişlerdir. İkinci Delphi paneli ’nin tamamlanmasının ardından tüm panel üyelerinin her bir madde için belirttiği katılma düzeylerine ilişkin istatistikler; ortanca, çeyrekler arası genişlik ve yüzdelik değerleri hesaplanmıştır.

Tüm Delphi panelistlerinin ankete ilişkin görüşlerinin toplanmasıyla tamamlanmıştır. İkinci Delphi anketi Ek 4’de verilmiştir.

Üçüncü Delphi Paneli: Panel üçüncü Delphi anketiyle yürütülmüştür. Üçüncü Delphi anketinin amacı, ikinci anketin istatistiksel sonuçları (grubun genel eğilimi) hakkında uzmanları bilgilendirmek ve ikinci turda belirtmiş oldukları katılma düzeylerini yeniden gözden geçirmelerini sağlamaktır. Anketin içeriği; ikinci delphi anketiyle aynıdır. Üçüncü Delphi anketi her bir uzman için özel olarak hazırlanmış olup ek olarak her bir madde için uzmanların ikinci turda belirttiği katılma düzeyleri, tüm panel üyelerinin her bir maddedeki katılma düzeylerine ilişkin istatistikler (yüzdelik, ortanca ve çeyrekler arası genişlik) yer almaktadır. Ayrıca anketin açıklamalar bölümünde, kullanılan istatistiklere ve güçlü/kısmi uzlaşma ölçütlerine ilişkin gerekli bilgilere yer verilmiştir.

Üçüncü Delphi paneli sonunda üzerinde güçlü ve kısmi uzlaşmanın sağlandığı DMF gösterme nedenleri belirlenmiş olup, uzlaşma ölçütleri dışında kalan maddeler ise DMF gösterme nedenleri arasında yer almamıştır. Üçüncü Delphi paneli, tüm Delphi panelistlerinin ankete ilişkin görüşlerinin toplanmasıyla tamamlanmıştır. Üçüncü Delphi anketi Ek 5’te verilmiştir.

2.3.2.2 Odak Grup Görüşmesi ve Uygulanması: Madde Yanlılığı Uzman