Oda Mezarlar

Yer altına yapılmış oda mezarlar Urartu coğrafyasında en yaygın görülen mezar b ç m d r. Genel olarak üç ana grup altında değerlend r leb l rler. Bunlar; yer altı taş örgü mezarlar, yer altı kaya mezarları ve her

k s n n b rl kte uygulandığı örnekler.

Van Gölü Havzası’nda Karagündüz, D lkaya, Ern s-Evd tepe, Ad lcevaz, Yoncatepe, Van/ Altıntepe g b merkezlerde yapılan arkeoloj k kazılarda b rçok yer altı oda mezar ortaya çıkarılmıştır.

Res m 1: Van-Yoncatepe M3 oda mezarı

Yer altı taş örgü mezarlar genell kle toprağa açılan ve mezar ölçüler yle orantılı çukurun ç ne yapılan taş örgü duvarlarla oluşturulmuşlardır. Yan duvarlar tavana doğru daralan, b nd rme tekn ğ nde düzenlenm şt r. Böylece daralan tavan kısmı b rb r ne paralel yerleşt r lm ş yassı taş levhalarla örtüleb lm şt r. Mezar odaları çoğunlukla uzun-d kdörtgen planlıdır. Bazı örneklerde odaların uzunluğu 6 m’y bulur. Gen şl kler 1,5–2 m, yüksekl kler se 1,5- 2,5 m arasında değ şmekted r.

Mezar odaları çoklu gömü ç n düzenlenm şt r. Bu nedenle sürekl g r ş olanağı bulunan b r s stem gel şt r lm şt r. Yüzey le bağlantıyı genell kle taş örgü veya doğrudan toprağa açılmış kuyu b ç ml b r dromos sağlar. Karagündüz örnekler n n tümünde mezar odasının kısa duvarına açılmış, yassı sal taşı b r blokla örtülmüş, b r kapı açıklığından g r ş sağlanmıştır. Yoncatepe örnekler nde se g r ş, mezar odasının kısa duvarına yakın tavan kısmına açılmış ve kapak taşıyla örtülmüş kare veya d kdörtgen b r açıklıktan;

tepeden sağlanmaktadır.

Bununla b rl kte dromossuz örnekler de bulunur. Bu örneklerde, olasılıkla mezar odasına üst örtüyü oluşturan sal taşlarından b r n n kaldırılmasıyla g r leb l yordu.

Yer altı taş örgü mezarların yanında y ne yer altında, kayaya oyulmuş oda mezar yapımı da Urartu’da yaygındır. Bu tür mezarlar şlenmes oldukça kolay olan kaya türler n n bulunduğu alanlarda yapılmıştır.

Res m 2: Van-Altıntepe Yer Altı Oyma Mezar (Sev n 2003: 232)

Van Kales Nekropolü, Altıntepe Nekropolü olarak adlandırılan alanda 1990’lı yılların sonunda yapılan arkeoloj k kazılarda b rçok yer altı kaya mezarı ortaya çıkarılmıştır. Mezar odaları değ ş k m mar düzenlemeler yle d kkat çekerler. Yüzeyden, kare veya d kdörtgen, kuyu b ç ml b r dromosla mezar odasının kapısına ulaşılır. Kapı taş örgü mezarlarda olduğu g b yassı sal taşı levhalarla kapatılmıştır. Bazı mezarlar tek odalı, duvar d pler sek l ve yan duvarları n şl b r plana sah pt r. Bazı örneklerde se kapı açıklığından sonra ulaşılan ana salon veya oda le bağlantılı daha küçük boyutlu gömü odalarından veya büyük n şlerden oluşan b r m mar düzenlemeye g d lm şt r. Odaların bazılarının duvarlarında n ş açıklıklarına rastlanır.

Mezar odalarının bazılarında alternat f gömü alanlarının oluşturulduğu görülmekted r. Karagündüz ve Yoncatepe mezarlarında, mezar odasıyla bağlantılı k nc veya üçüncü b r gömü alanının varlığı saptanmıştır. Yoncatepe 6 mezarı çok odalı yer altı taş örgü mezarlara y b r örnekt r. Üstte yer alan 5.80 x 170 m boyutlarındak mezar odasının güneydoğu bölümüne k nc b r mezar odası açılmıştır. Altta yer

alan bu k nc mezar odasının üstünün sal taşı levhalarla kapatıldığı anlaşılmaktadır. Bu mezar odasına ana mezar odasından 4 basmakla n lmekted r. Bu alanın doğusuna da k ll toprağa açılmış üçüncü b r mezar odası açılmıştır.

Karagündüz Nekropolü’nde bazıları sadece elle ulaşılan, ana mezar odalarından görecel olarak daha küçük olan bu alanlar, çoğunlukla küçük b r açıklıkla mezar odalarına bağlanmışlardır. Yoncatepe’de de bu amaçla kullanılmış, fakat Karagündüz örnekler ne göre oldukça büyük, neredeyse k nc b r mezar odası n tel ğ ndek alanlar, k ll sert toprağa açılmışlardır ve beş k tonozludurlar. Mezar odasına yen gömüler yapıldıkça esk gömülere a t kafatası ve buluntuların da bu alanlara toplandığı saptanmıştır.

Plan 1: Karagündüz Mezarlığı M6 Mezarı Buluntu Durumu

Yer altı oda mezarlarındak bu çok odalı plan anlayışı, Urartu kaya mezarlarının küçük ölçekl yansımaları olarak kabul ed leb l r. Bu, kaya mezarlarının m mar b ç m ve köken anlayışına bazı açıklıklar get reb l r.

Karagündüz, D lkaya, Yoncatepe g b yer altı örme mezarları, çler nden çıkan y vl çanak çömleklerden yola çıkılarak Erken Dem r Çağı’na tar hlend r lm şlerd r. Ancak bu nekropollerdek mezarlarda ortaya çıkarılan buluntu grupları bütün olarak değerlend r ld ğ nde, kronoloj de bazı sorunlar d kkat çekmekted r. Y vl malzemeyle b rl kte bazı mezarlarda kırmızı astarlı Urartu çanak çömleğ , Urartu süs

ğneler ve bölgede kronoloj s MÖ 8. yy’dan daha erkene çek lemeyen f bulaların çıkması, tar hlend rme sorununu da beraber nde get rm şt r. Malzeme grubu ve buluntu durumu b r bütün olarak değerlend r ld ğ nde; en azından Karagündüz, D lkaya ve Yoncatepe g b nekropol alanlarının Orta Dem r Çağı’na tar hlend r lmes gerekt ğ tarafımızdan öne sürülmüştür.

Bununla b rl kte oda mezar geleneğ n n erken örnekler Ern s Nekropolü’nde aranab l r. Bu nekropolde kurgan mezar t p le oda mezar t pler n aynı alanda zlemek mümkündür. Çevres b r taş sırası le kuşatılmış b rden fazla taş sandık türü mezar b ç m n n zlend ğ örnekler yanında, büyük boyutlu,

dromoslu mezar t pler görülmekted r. Bölgede 1960’lı yıllarda yapılan kazılar hakkında yeter nce b lg m z n olmaması, çıkan çanak çömlek buluntularını sağlıklı b r b ç mde değerlend rmem z de zorlaştırmaktadır.