Ünite Soruları
11. IONIA’DA EKONOMİ – BİLİM – FELSEFE – EDEBİYAT - SANAT
Giriş
Batı Anadolu’da egemen b r güç olan İon kentler n n, Lyd a le olan l şk ler ve sonrasında Pers egemenl ğ ne g r şler anlatılacaktır. Ayrıca Ion a’da ekonom , sosyal yaşam, b l m ve felsefe son olarak da keram k sanatı bu bölümde açıklanacaktır.
11.1. Lydia ve Pers Egemenliği – İon İsyanı
Lyd a Krallığı, MÖ 6 yüzyıldan t baren sürekl olarak İon kentler n ele geç rmek ç n seferler düzenlem şt r.
Batı Anadolu kentler le mücadele ç nde olan Lyd a, bazı kentler n kontrolünü ele geç rm şt r. Ama kentler n ç şler ne karışmamıştır. Lyd a kralı Kro sos M letos kent n b r anlaşmayla Lyd a Krallığı’na bağlamıştır.
İon kentler n n b r araya gelerek Pan on on B rl ğ ’n kurması Lyd a’nın Batı Anadolu’ya düzenled ğ saldırılardır. Daha sonra Lyd a Krallığı, Pers tehl kes ne karşı İon kentler ne b rl k çağrısı yapsa da d kkate alınmamıştır.
Lyd a Krallığı’nın MÖ 546’da yıkılmasından sonra Batı Anadolu Pers egemenl ğ ne g rm şt r. Persler Sardes ve Daskle on’da satraplık kurmuşlardır. B rçok İon ve A ol kent bu satraplıklara bağlanır. Pers yanlısı t ranlar kent yönet m nde kalmışlardır.
M letos kent daha önce Lyd a le yaptığı anlaşmayı Persler le de yaparak bağımsızlığını korumaya çalışır.
Phoka a ve Teos g b Pers egemenl ğ n kabul etmeyen kentler, topraklarını terk etm şlerd r.
Pers satraplarına bağlı İon kentler nde sosyal ve ekonom k yaşam bozulmaya başlamıştır. Perslere ağır verg ler öded ler. Özell kle MÖ 6. yüzyılın sonlarında Pers İmparatorluğu’nun Karaden z ve Trakya’yı ele geç rmes yle İon kentler t car üstünlükler n y t rd ler.
MÖ 500’de M letos t ranının damadı Ar stagoras vekâleten kent n yönet m ndeyd . Ar stagoras, Sardes satrapı Artafernes’ Naksos Adası’nı şgal etmes ç n kna etm şt r.
Düzenlenen sefer başarısız olunca Persler n tepk s nden çek nen M letoslu Ar stagoras, kent Perslere karşı syana sürüklem şt r. Pers egemenl ğ ne karşı olan halk hemen syana katılmıştır. Pers yanlısı t ranlar yönet mden alınmıştır. Kısa sürede Batı Anadolu kıyılarında ve adalarda syan büyümüştür. Pers
İmparatorluğu’nun asker gücü karşısında yeters z kalınacağını düşünen Ar stagoras, Yunan stan’dan yardım stem şt r. At na ve Eretr a sadece az sayıda gem gönderm şt r. At na’dan sted ğ yardımı alamayan İon kentler asker b r düzen de kuramamışlardır.
M letos’lu Ar stagoras MÖ 499’da Sardes kent n şgal etm şt r. Bu kısa sürel başarıdan sonra syana Kar a, L kya ve Kıbrıs da katılmıştır. Pers ordusu Sardes’e yaklaşınca Ar stagoras ger çek lmek zorunda kalmıştır.
MÖ 497’de Pers ordusu Kıbrıs’ı ele geç rd ve İon donanmasını Salam s açıklarında yend . Bundan Sonra Batı Anadolu’ya gelen Pers ordusu syana katılan kentler ele geç rd . MÖ 494 yılında Ege Den z nde g ren İon a bölges İpsos Savaşı’ndan hemen sonra da Lys makhos ve MÖ 281 yılında Seleukos dares ne g rm şt r.
Seleukos kralı III. Ant okhos le Roma arasında MÖ 188’de yapılan Apame a Barışı le b rçok İon kent Bergama Krallığı’nın denet m ne g rd . MÖ 133 yılında Bergama kralı III. Attolos’un ölümünden sonra vas yet ett ğ g b , İon a bölges Roma egemenl ğ ne g rm ş oldu.
11.2. İonia’da Ekonomi
İon a bölges nde öneml l man kentler ve ver ml tarım alanları bulunuyordu. Batı Anadolu kıyı şer d ne konumlanmış olan İon kentler n n den z t caret öneml yer tutmaktadır. Erken dönemlerde t caret yapmaktan uzak dursalar da kolon zasyon hareket sürec nde, Anadolu, Mısır, Karaden z ve Yunan stan g b bölgelerle t caret artmıştır. Özell kle Smyra kazılarından öğrend ğ m z tarım ve balıkçılığın yoğun olarak yapıldığıdır. Ayrıca Batı Anadolu’nun genel nde olduğu g b İon kentler nde de üzüm ve şarapcılık öneml yer tutar.
Ege ve Akden z’de den zc l k faal yetler MÖ 8. yüzyıldan t baren artmıştır.
İon a bölges n n ver ml toprakları b rçok tarım ürününün yet şt r lmes ne olanak ver yordu.
İon kentler ne doğudan oryantal st eserler g rm şt r.
11.3. İonia’da Bilim ve Felsefe
İon kentler n n bağımsız yapısı, ekonom k güçler , sosyal yaşamında özgür ve zeng n olmasını sağlamıştır.
Aydın ve sanatçı sınıf, doğu kültürünün de tanınmasıyla en parlak dönem n yaşamıştır. Doğa b l mler , matemat k ve astronom , Mısır ve Bab l kentler nden öğren lm şt r.
İon kent devletler yazıyı MÖ 8.yüzyılda Fen kel lerden öğrenm şlerd r. Tüm Yunan dünyasına yayılan yazı, lk olarak t caret alanında kullanılmış, daha sonra kültürel ve sosyal yaşamda kullanılmıştır. Tüm bu gel şmeler İon a bölges n b l msel düşüncen n merkez hâl ne get rm şt r.
Özell kle M letos kent doğa b l mler n n okulu konumundaydı. Dünyanın oluşumu le lg l f k rler İon alı düşünürler tarafından ortaya atılmıştır. İon kentler n n Pers egemenl ğ ne g rmes yle, b rçok heykeltıraş, m mar, yazar ve f lozof, Batı Anadolu’yu terk ed p At na ya da İtalya’ya g tm şt r.
M letoslu Thales (MÖ 625-545), Yunan dünyasının yed b lges nden b r d r. Evrende her şey n özünün su olduğunu söylem şt r. Öz (arkhe) f lozoflar tarafından ele alınır. Doğa olaylarını, b l msel b r yaklaşım le açıklamıştır. Mısır’da b r dönem kalan Thales burada geometr ve astronom y öğrenm şt r. MÖ 585 yılındak güneş tutulmasını önceden hesaplamıştır. Thales’ n bazı matemat k kuramları günümüzde geçerl l ğ n korur.
M letoslu Anaks mandros (MÖ 610-545) Thales’ n öğrenc ler nden b r d r. Arkhe ter m n oluşturan f lozo ur. Ana madden n hava olduğunu savunmuştur. Ayrıca Anaks mandros, düşünceler n Yunan d l nde yazıya dökmüştür. En öneml çalışmalarını astronom b l m nde yapar. Evren’ n oluşumunu tanrılara bağlamadan rasyonel b r yaklaşımla açıklar. Bu b l m n kurucusu sayılır.
M letoslu Anaks menes (MÖ 546) Anaks mandros’un öğrenc s d r. Anak menes de hocası g b arkhe sorununu açıklamaya çalışır. Arkhe’n n varlık temel n n b rl kl ve sonsuz olması gerekt ğ n söyler. Ona göre de ana madde havadır. Hava, sonsuzdur ve evren kuşatır ve yer de bu hava den z nde düz b r teps g b yüzer. Anaks menes ayrıca M letos Okulu’nun son öğrenc s d r.
Kolophonlu Ksenophanes (MÖ 570-475) Pers st lasından sonra b r Yunan kolon s olan Batı İtalya’dak Elea’ya g tm şt r. Buradak felsefe okuluna bağlı düşünürlerden b r olmuştur (Elea Okulu). Hem doğa b l mler hem de sosyal yaşam le lg lenm şt r. Yunan yaşamını eleşt rm şt r. Çoktanrıcılık kavramını reddetm ş, tanrı kavramını yen den ele almıştır.
Ephesoslu Herakle tos (MÖ 550-480) Ephesos’un en ünlü f lozofudur. Herakle tos, M letoslu f lozoflardan etk lenm ş, ana madde sorununu açıklamaya çalışmıştır. Evren’ n ne Tanrı’nın ne de nsanın ürünü olduğunu söyler, her şey n ateşten geld ğ n ve b r gün y ne ateşe dönüşeceğ n savunur.
Klazomen alı Anaksagoras, Nous (akıl) ter m n ortaya çıkaran f lozo ur. Varlıkın köken n tohuma bağlamıştır. Gökc s mler n araştırmıştır. At na’ya göç eden lk düşünürdür, At na’ya felsefey taşımıştır.
M letoslu Leukk ppos, Anaksagoras, Abderalı Demokr tos, Atomculuk okulunda; her c sm n görünmeyen-bölünemeyen b r çek rdeğ olduğu teor s n ortaya atmışlardır.
Daha b rçok düşünür İon a bölges ndek felsefe okullarında yet şm şt r. Felsefe ve doğa b l m düşünürler bu dönemde Anadolu’yu yüksek b r kültür hâl ne get rm şlerd r. B rçok yen f k r At na ve İtalya’ya İon a bölges nde yaşayan düşünürler tarafından taşınmıştır.
11.4. İonia’da Edebiyat ve Tarih Yazımı
İon kültürünün üstünlüğünün en y kanıtı Homeros destanlarıdır. Yaşadığı dönem ve yer kes n olarak b l nmemes yle b rl kte büyük olasılıkla Smyrna ya da Samos Adası’nda yaşamıştır. Homeros’un lk olarak İlyada Destanı’nı daha geç b r dönemde Oddes a’yı yapmıştır. Fakat sözlü gelenekten yazılı hâle ne zaman geld ğ b l nmemekted r.
İlyada Destanı’nda Tro a Savaşı’nı anlatmaktadır. Bu destanda Akha ve Tro aların arasındak 10 yıl süren savaş, dönem hakkında b rçok b lg ye sah p olmamız açısından öneml d r.
Bu k destan gen ş b r coğrafyaya yayılmıştır. Odysse a se; İthaka kralı Odysse a’nın Tro a Savaşı’nın b tmes nden sonra eve dönüş h kâyes d r. Ayrıca karısı Penelope’n n İthaka’yı ele geç rmek steyenler le olan mücadeles n çer r.
M letoslu Kadmos’un, yaşadığı kent n kuruluşu dâh l, kent hakkında b rçok b lg y düzyazı b ç m nde yazdığı b l nmekted r.
M letoslu Hekata os’un günümüze ulaşan k eser Per eges s ve Genealog a’da düz yazı le yazılmıştır.
Anaks mandros’un har tasını gel şt rm şt r. Tar h yazımını başlatan k ş olmuştur.
11.5. İon Sanatı
Yunan sanatında Arka k Çağın st l ze formları, g derek daha doğal formlara ulaşır. Doğayı ve nsanı takl t etme, özell kle Doğu’nun etk s yle hem heykel hem de keram k res m sanatında kend n göster r. Yunan sanatı; Geometr k Dönem (MÖ 1100-700), Or ental zan Dönem (MÖ 700-600), Arka k Dönem (MÖ 600-500 Klas k Dönem (MÖ 500-330), Helen st k Dönem (MÖ 330-31) olmak üzere 5 evrede ncelen r. Bu evreler İon a bölges nde de tak p edeb l r z.
11.5.1. Keramik
MÖ 10.yüzyıl Proto- Geometr k dönem nde özell kle At na bölges nde örnekler ne rastladığımız boyalı çömlekler bulunmaktadır. Beyaz yüzeye s yah boyalı bu kaplar bas t bezemel d r. Bas t geometr k desenler en t p k özell ğ d r. MÖ 9. yüzyıldan t baren Geometr k Dönem’ n gel şm ş keram k form ve bezemeler ortaya çıkar. Geometr k Dönem’ n etk s n , d ğer eserlerde de görürüz. Tunç, bakır ve k lden yapılmış heykelc kler bulunur.
Batı Anadolu’da, Doğu’nun etk s yle Oryantal zan Dönem’e geç ş yaşanır. MÖ 8. yüzyıldan t baren nsan, tanrı ve hayvan f gürler de yoğun olarak kullanılmaya başlanır. Vazolar üzer nde f gürlü sahneler yer alır.
Yunan Klas k Dönem’ n en öneml özell ğ n n temel atılmıştır. MÖ 725 Kor nt’te s yah f gür tekn ğ kullanılmaya başlanır. MÖ 530 c varında At na’da kırmızı f gür tekn ğ ortaya çıkar.
MÖ 7. yüzyılda Arka k Dönem’de İon a bölges ne özgü Yaban Keç s st l görülür. En y örnekler ne M letos ve Samos kent nded r. Oryantal zan Dönem’e geç ş göster r. İlk örnekler nde aynı hareket yapan ve otlayan keç ler vardır. Daha sonrak evrelerde hareket değ ş r. Hayvanlar çeş tlen yor. Dolgu mot fler , lotus, gonca, rozet, gr fon ve sarmal dal g b mot fler bulunur. Bezemeler Kor nt etk s yle beyaz zem n üzer ne yapılmaktadır. Gövde, omuza doğru daha ş şk n b r form olur. Boyama tekn ğ olarak rezerve ve kontur kullanılmaktadır.
MÖ 6. yüzyılın sonlarına doğru “F kellura” üslubu ortaya çıkar. Rodos Adası’ndak b r yerleşmen n adıdır.
Rodos mezarlarında çok sayıda bulunmuştur. Ama İon a kökenl d r.
Ç zg sel yarım da reler, şemat k kuşlar ya da yaban keç s repertuarından lotus, saç örgüsü bezeme g b f gürler yapılıyordu. S lüet tekn ğ kullanılmaktadır. Ayrıca doldurma tekn ğ de kullanılmaya devam etm şt r.
Klazomena Lah tler (MÖ 570-530) Klazomena ’de bulunan p şm ş toprak lah tlerd r. Üst kısımları boyalıdır. Bu bölgeye özgündür. Bu lah tler s yah f gür tekn ğ le boyanmaktadırlar.
Uygulamalar
1. Bölge müzeler n z yaret
2. İon alı f lozofların k taplarının okunması ve burada geçen kavramların yer nde ncelenmes
Uygulama Soruları
1. İon eserler hang müzelerde yer alır?
2. İlyada ve Od sse a destanlarının konusu ned r?
Bölüm Özeti
Batı Anadolu’da İon Kent Devlet ’n kurmuş olan, İonların doğudak komşusu olan Lyd a Krallığı le g rd ğ s yas ve ekonom k mücadelen n yanı sıra Lyd a Kralığı’nın yıkılmasıyla İon Kent Devlet ’n n Pers egemenl ğ ne g rmes ve İon halkının syanı bu bölümde anlatılmıştır. İon a’nın yüksek b r kültür hâl ne gelmes , bölgede kurulan felsefe okulları ve buradan çıkan f lozof ve b l m adamlarının k mler oldukları açıklanmıştır. İon keram k sanatının genel hatları ç z lm ş ve örneklerle açıklanmıştır.
Ünite Soruları
1.
Ion kent devletler aşağıdak bölgelerden hang s yle den z t caret yapmamışlardır?A) Mısır
B) Karaden z
C) Yunan stan
D) Anadolu
E) Kuzeybat İran