Ünite Soruları
8. URARTU ÇANAK ÇÖMLEĞİ
8.1. Urartu Çanak Çömleği
8.1.2. Kap Tipleri
Urartu çanak çömleğ n n form yelpazes n n çok gen ş olduğu söylenemez. Bas t çanaklar/kâseler, omurgalı veya kesk n omuzlu çanaklar/kâseler, tabaklar, küresel gövdel kısa boyunlu vazo/çömlekler, uzun boyunlu veya boyunsuz çömlekler, yonca ağızlı d key kulplu test ler ve üzer genell kle kazıma veya kabartma bezemelerle süslü, r depo kapları/p thoslar en çok rastlanan kap t pler n oluşturur. Bunların yanında meyvel kler, kadehler, bardaklar, mataralar, lengerler, b rleş k kaplar, kand ller ve özell kle hayvan ve ç zme b ç ml r thonlar g b sunu kapları da d ğer t pler yansıtır.
Res m 2: Urartu Kap T pler , Test ve Tabaklar (Erdem-Konyar 2011)
Urartu çanak çömlek repertuarı ç nde en yaygın formlardan b r n test ler oluşturmaktadır. Ş şk n karınlı ve nce boyunlu test ler ç nde özell kle tek kulplu yonca ağızlı test ler n yaygın kullanım gördüğü d kkat çekmekted r. İnce k l dokusuna sah p olan bu grup test ler özell kle kırmızı perdahlı mal grubunda yaygın olarak terc h ed lmekted r. Kahve malların nce k l özell ğ ne sah p grubunda da bu t p test ler n var olduğu anlaşılmaktadır. Aynı şek lde kadeh, bardak ve tabak g b formlar da, hem kırmızı perdahlı, hem de kahve mallarda yaygın olarak kullanılmaktadır. Kadeh formunun kulplu veya kulpsuz olmak üzere çeş tl t pler b rçok Urartu merkez nde zleneb lmekted r.
Res m 3: Urartu kap t pler nden örnekler (Erdem-Konyar 2011)
Urartu kaleler nde tesp t ed len çanak, kâse ve çömlekler çeş tl t plerde karşımıza çıkmaktadır. Söz konusu kap formlarının, Urartu’da varlık gösteren tüm mal gruplarını çerd ğ gözlenmekted r. Özell kle Ayan s ve Bastam’dan elde ed len ver lere göre çanaklar ve kâseler kend ç nde bas t çanaklar, kesk n omuzlu çanaklar ve S prof ll çanaklar olmak üzere üç ana gruba ayrılab l r. Bunlardan her b r n n ağız kenarına göre kend ç nde çeş tl alt grupları söz konusudur. Çömlekler se uzun boyunlu çömlekler, kısa boyunlu küresel gövdel çömlekler ve boyunsuz çömlekler olmak üzere üç ana gruba ayrılab l r. Bunlar da ağız kenarına göre kend ç nde çeş tl alt gruplara ayrılmaktadır. Urartu merkezler nde bulunan d ğer kap formları se p thoslar ve lengerlerd r. Özell kle kahve mallar grubuna dâh l olan ve k m zaman üzer nde kazıma veya kabartma bezemeler n yer aldığı p thoslar, hemen hemen tüm Urartu merkezler nde tesp t ed lm şt r. Tümüyle kaba mal grubuna dâh l olan lengerler se Ayan s’te oldukça yaygındır. Bunların k m zaman, tabana sab tlend ğ örneklere de Ayan s’te sıkça rastlanmaktadır. Ayan s dışında Bastam’da da lengerler n ele geçt ğ b l nmekted r.
Urartu çanak çömleğ n n genel karakter st ğ göz önüne alındığında, monokrom geleneğe sah p bu çanak çömleğ n, çeş tl mal özell kler n ve kap formlarını çerd ğ gözlenmekted r. Söz konusu çeş tl l ğe rağmen, bazı farklılıklar dışında, Kuzeybatı İran, Ermen stan ve Doğu Anadolu’dak merkezlerde tesp t ed len Urartu çanak çömlek geleneğ nde b r b rl ktel kten bahsetmek mümkündür. Ancak bu b rl ktel ğ n devlete a t merkez b r üret m şablonuyla açıklanmadığı ve bu dönemde bölgesel üret m n var olduğu, bazı Urartu merkezler nden alınan kaplar üzer nde yapılan anal zlerle açıkça ortaya konmaktadır. Z ra Urartu merkezler nde ortaya çıkarılan Urartu çanak çömleğ n n b r kısmının üzer nde, baskı veya kazıma tekn ğ nde yapılmış çeş tl çömlekç şaretler n n bulunduğu da bel rt lmel d r. Dolayısıyla Urartu çanak çömlek geleneğ nde b r b rl ktel kten bahsed lse de, üret m n bölgesel ölçekte olduğu anlaşılmaktadır.
Urartu’nun çek rdek bölges dışında yer alan ve kırsal yerleşmeler olarak n telend r leb lecek olan kale, nekropol alanı ve höyüklerde de kırmızı-perdahlı Urartu çanak çömleğ bulunmuştur. Bu çerçeveden bakılırsa, kırmızı-perdahlı Urartu çanak çömleğ n n, sadece kral Urartu merkezler ne özgü b r malzeme grubu olmadığı ve “yerel kültürler” n de söz konusu çanak çömleğ kullandığı anlaşılmaktadır. Erken gelenekler n devamı n tel ğ ndek çanak çömlek grupları yanında yen b r s yas oluşumu ve kültürel yapıyı yansıttığı anlaşılan kırmızı perdahlı malların, kırsal bölgelerde de yen b r çanak çömlek modası olarak kabul gördüğü tesp t ed lmekted r.
Yerel gelenekler n devamı n tel ğ nde olan ve Urartu kaleler nde az sayıda tesp t ed len çanak çömlek gelenekler arasında boyalı ve kazıma bezemel çanak çömleklere rastlanmaktadır. Ayrıca Erken Dem r Çağ’dan t baren varlık gösterd ğ b l nen “y vl çanak çömlekler n” az sayıda da olsa Urartu kaleler nde tesp t ed ld ğ n n altı ç z lmel d r. Y vl çanak çömlekler kazıcılar tarafından çoğunlukla Urartu önces döneme tar hlend r lm şlerd r. Ancak son yıllardak çalışmalar söz konusu çanak çömlekler n çoğunun Urartu nekropoller nde, kırmızı-perdahlı mallar ve d ğer Urartu karakter taşıyan buluntularla b rl kte ortaya çıkarıldığını göstermekted r. Van Gölü havzası ve çevres ndek höyüklerde bell b r m mar ye bağlı olarak ortaya çıkarılmayan ve in situ olmayan bu tür çanak çömlekler Ayan s ve Yoncatepe g b Urartu dönem nde nşa ed ld ğ b l nen merkezlerde de ortaya çıkarılmıştır. Urartu önces nde, Erken Dem r Çağı’nda Doğu Anadolu’dak kültürel değ ş m n göstergeler nden b r olarak ortaya çıkan bu tür çanak çömlek, geleneksel kırsal yaşamın ürünü olmakla b rl kte, Urartu dönem merkezler nde f bula, tunç süs
ğneler ve kırmızı-perdahlı çanak çömleklerle de b rl kte kullanılmaya devam etm şt r.
Urartu krallığının yıkılması, merkez atölyeler n ortadan kalkmasıyla, kırmızı perdahlı çanak çömleğ n üret m n n durmuş olması kuvvetle muhtemeld r. Ancak yerel üret m yansıtan çanak çömlek t pler büyük olasılıkla varlıklarını sürdürmeye devam etm şlerd r.
Uygulamalar mallara kadar b rçok mal grupları le karşılaşırız. Bu bölümde de mal gruplarının kullanımı yerleş m le
olan bağı ve yayılımı anlatılmıştır. Her mal grubunun özell kler detaylı olarak ver lerek genel b r Urartu çanak çömlek prof l ç z lm şt r. Son olarak kap formlarının tanımı ve yayılımları anlatılmıştır.
Ünite Soruları
1.
Urartu dönem ne tar hlend r len en bel rg n çanak çömlek grubu hang s mle anılır?A) Kırmızı perdahlı keram k
B) Koyu yüzlü keram k
C) Kahvereng astarlı keram k
D) Memec kl kaplar
E) S yah astarlı kaplar
2.
Urartu çanak çömleğ ne l şk n öneml b lg ler ed nd ğ m z son yıllarda kazılmış en öneml merkez hang s d r?A) Ern s
B) Doğubayazıt
C) Toprakkale
D) Ayan s
E) Ad lcevaz
3.
Genell kle Urartu önces döneme tar hlend r len çanak çömlek grubu hang s d r?A) Yayvan tabaklar
B) İr küpler
C) Saray malları
D) Y vl çanak çömlekler
E) Test ler