Heykel ve Heykeltıraşlık

İon bölges nde, heykel sanatında hem At na hem de Doğu etk ler görürüz. İon alı heykeltıraşlar heykel n detayları üzer ne çalışmışlardır.

Örneğ n, Arka k Çağ’ın lk olarak At na bölges nde gördüğümüz Kore ve Kouros heykeller n n Batı Anadolu’dak gel ş m b raz daha farklı olmuştur.

Yuvarlak formları, Mısır ve Bab l etk s nded r. Heykel n anatom s yer ne g ys le uğraşmışlardır. Yüz fades yumuşamıştır, “arka k gülüş” adı ver len b r st l ortaya çıkmıştır.

Y ne dönem n t p k eserler İon a s l nd r k formunu yansıtan f ld ş rah be heykelc kler d r. F ld ş rah be heykelc kler Ephesos kent n n st l n yansıtmaktadır.

Samos’ta erken dönemde (MÖ 7. yüzyıl) b r f ld ş heykelde Doğu etk s n görürüz. F gür çıplaktır. Bel nced r ve kemer vardır. Y ne Samos’ta ahşap heykelc kler görürüz. Benzer H t tler’de görülen heykelc klerde, f gür el n d ğer f gürün omzuna atmıştır. Yüzde İon etk s bulunur.

MÖ 5. yüzyılda heykel sanatındak gel ş m n özell kle Samos Adası’nda zleyeb ld ğ m z en y örnekler vardır. Samos Hera Tapınağı’nda bulunan Cheramyes heykel , kuş tutan kadın heykeller ne benzer. Ayrıca Da dalos üslubuna yakındır. B r el göğsün üzer nde d ğer aşağıdadır. Kh mat on g ymekted r.

Hera Tapınağı’na g den yol üzer nde Genelaos’un yaptığı grup heykeller bulunur. (MÖ 560) Kademel b r ka de üzer nde altı tane heykel vardır. Sol başta oturan b r kadın heykel ve ortada bulunan k heykelde ayakta duran ve eteğ n tutan kadın f gürler d r. D ğer heykel yarı uzanmış vaz yetted r. Ayakta duran kadın heykeller ndek yazıtlarda, adlarının Orn the d ğer nde se Ph ll pe olduğu yazmaktadır. Her k s de kh ton g ym ş, bacak kısımları g ys n n altından az da olsa bel rt lm şt r. Ka de’n n b r köşes nde ‘Geneleos b z yaptı’ yazar.

M letos ve D dyma arasında kutsal b r yol vardır. Bu yol D dyma Apollon tapınağına ulaşır, Dönem n B l c l k merkez d r. Bu yol üzer nde Brankh d heykeller bulunur. Kütlesel heykellerd r koltukta oturmuş, kalın g ys l d r, eller ya da d zler koltuğa dayanmıştır. Yüz yuvarlaktır, vücudun özell kler n yansıtmaz. Etek kısmı bazen sütun formundadır bazen de bacak az da olsa bel rt lm şt r. Hem kadın hem erkek f gürler vardır. (MÖ 570-540)

M letos heykeltıraşlık Okulu’nun dönem n öneml eserler n çıkartır. (MÖ 560-520)

Kuş tutan kadın heykeller , M letos Okulu’nun t p k eserler d r. Özel b r statüye sah p kadın tasv rler olması muhtemeld r. Sağ el aşağıdadır, genelde eteğ n tutar, sol el nde kuş tutar. Kuş ve eteğ n tutması bu st l n b r özell ğ d r.

İon alı heykeltıraşlar Rho kos ve Theodoros lk bronz heykeller döken s mlerd r.

Samos kent nde bulunan Rodos başı, M letos-D dyma’dak kuros başlarına benzer, Hac ml b r çehre vardır. Saçlar detaylıdır. Doğala yakın haf f st l ze kulakları vardır. Apollon’a thaf ed lm şt r. (MÖ 550-540)

12.2. Mimarlık ve Kent

İon bölges Ant k şeh rc l ğ n ler b r sev yeye taşındığı b r yer olmuştur. S yas yapılanması ve ekonom k durumu şehr n m mar olarak gel ş m n olumlu yönde etk lem şt r.

B rb r n d k kesen k ana caddeden oluşan bu kentler ızgara planlı kentler olarak geçerler.

Caddeler n b rleşt ğ yerde b r ana meydan bulunur. Kentler surlarla çevr l d r. Caddeler n başında kent kapıları bulunur. M letoslu H ppodamos (MÖ 5.yy) tarafından M letos ve Pr ene kentler nde gel şt r len bu plan, Yunan kent anlayışını değ şt r r. Şehr n yerleş m düzen n üzer ne de çalışmıştır. Pr ene, M letos, Smyrna, Ephesos ızgara planlı kentler n t p k örnekler d r. Hellen st k Dönem’de kentler n m mar s n n zeng nleşt ğ n görürüz.

Akropol önem n y t r yor. Anıtsal m mar öne çıkmaktadır. Sütunlu caddeler, anıtsal kent kapıları yapılıyor. Şehr n merkezde bulunan agora, t car b r alan olmanın yanında s yas b r alan hâl ne de gel r.

Özell kle kamu yapıları agoranın yakınında bulunur. İon kentler nde suyun kente taşınması, m marlığın gel şmes ne yardımcı olmuştur. Kentler n b r başka öneml yapısı da t yatrolardı. Kent alanının büyük b r kısmını se konutlar oluşturmaktır.

Yunan tapınakları, Tanrı’nın ev olarak kabul ed l rd . İç ne g r lmeyen bu yapılarda Tanrı heykel bulunurdu. D nî törenler ve kurban vs. tapınağın önündek sunakta yapılırdı. Krallar tarafından kentte tapınak yaptırılması b r zeng nl k gösterges yd . İlk Yunan tapınakları Dor ve İon düzen nde yapılmıştır. MÖ 6. yüzyıldan t baren Kor nt düzen ortaya çıkmıştır.

12.2.1. İon Düzeni ve Bu Düzendeki Tapınaklar

12.2.2.1. İon Düzeni

Batı Anadolu kıyılarında ortaya çıkan bu düzen, Doğu m mar s n n etk ler n taşır. B r taban ve ka de üzer ne oturan sütun, Dor sütunlarına göre daha yüksek ve nced r. Sütun gövdes düz değ l olukludur. İon düzen n en t p k özell ğ se sütun başlıklarıdır. Başlık kısmı volüt ve abakustan oluşur Sarmal b ç ml (koç başı) sütun başlıkları vardır. Başlığın üzer ndek arş trav, kademel üç şer tten oluşur. (Fasc a) Fr z kısmı bazen f gürler yapılmış bazen boş bırakılmıştır. Yağmur suyunu boşaltan S ma kısmında aslan başlıklı sütun d z s vardır. Hekatompedon (100 ayak) ölçüsünde yapılmıştır. İk nc tapınak, Per pteros planlıdır.

Cella nce ve uzundur, ortadak sütun d z s kaldırılmış, yanlara alınmıştır. Bu evrede bazı taşların üzer nde kazıma tekn ğ yle yapılmış f gürler bulunur. MÖ 570-550 tar hler nde Rhok os ve Theodoros tarafından üçüncü tapınak yapılır. Bu evrede tapınağın ölçüler büyümekted r. D pteros planlıdır. Tapınağın çevres sütun d z le çevr l d r. Ön cephede 8 arka cephede 10 sütun d z s vardır. Ön cepheye önem ver lm şt r. Bu öğrenmektey z. MÖ 8. yüzyılda bu alanda bas t b r tapınak vardır. Burası Kybele kült alanı olab l r. Erken dönem Artem s on’u per pteros planlıdır. B r sonrak evre MÖ 7. yüzyılda, T ran Pythagoras dönem nde yapıldığı b l nmekted r. Bu tapınakla lg l b lg ler m z azdır.

Lyd a kralı Kro sos dönem nde, Samos kent n n Hera Tapınağı’nı nşa ett rmes üzer ne Ephesso kent de, Knossos’tan m mar Chers phron ve oğlu Metagenes’ ayrıca Samoslu Teodoros’u büyük b r tapınak yapılması ç n çağırırlar (MÖ 560-500).

İlk önce bataklık alana ahşap d rekler d k l yor ve sığır postu ve kömür konularak kurutuluyor. D pteros planlı b r tapınaktır. Stylobat ölçüler 55,10 x115,14 m d r. Pl n us, 220x425 ayak ölçüler nde ve 127 sütunlu olduğunu söyler. Ayrıca 36 sütun üzer nde kabartma olduğunu bel rt r. Tapınağın planı le lg l b rçok görüş savunulmuştur. W.W lberg (1903) Naos’un üstünün açık olduğu b r plan ç zm şt r. A.E.

Henderson Naos’un ç ne b r sütun d z s ekler. 1932’te F.Kr schen tapınağın önünde üç sütun d z s olduğunu öne sürer. 1950’de W.B. D nsmoor Cella’nın doğu g r ş n kapatır ve Naos’un ç nde U şekl nde

2’

b r sütun d z s olduğunu söyler. Bu planda sütun sayısı 137’d r. H. Grumen se sütun sayısı 114 olduğu,

Apollon Tapınağı D pteros planlıdır. Ön cephede k d z hâl nde 10’ar sütun bulunur. Yanlarda k sütun d z s vardır. Anıtsal b r kapıya sah pt r. Sekos duvarı vardır ve üstü açıktır. Na skos’un olduğu bölümden g r şe b r rampa le çıkılır. Pers st lası sırasında tahr p olmuştur. Sekos’un ç ne Hr st yanlık dönem nde baz l ka yapılmıştır.