Nicel Veri Toplama Araçlarının Geliştirilmesi

Nicel veri toplama araçları olarak ölçek hazırlanmıştır. Araştırmanın amacı doğrultusunda fakülte, milli eğitim müdürlüğü ve uygulama okul yönetimi ile fakülte, bölüm, milli eğitim müdürlüğü ve uygulama okulu uygulama koordinatörlerinin görev ve sorumluluklarına yönelik tüm katılımcı gurupların tamamına yönelik ayrı ayı ve toplamda yedi farklı ölçek hazırlanmıştır. Bu ölçeklerin hazırlanmasında “Fakülte-Okul İşbirliği (YÖK/Dünya Bankası, 1998)” ve “Aday Öğretmen Kılavuzu (YÖK,1999)” kaynakları temel alınmıştır. İlgili ölçeklerin görünüş, açıklık ve anlaşılırlık açılarından eğitim fakültesinden üç alan bilgisi ve beş dil bilgisi uzmanın görüşlerine sunulmuştur. Uzman görüşleri doğrultusunda gerekli düzenleme yapılmış, özellikle açıklık ve anlaşılırlık yönünden ölçekler yeniden düzenlenerek uygulama şeklini almıştır.

Araştırmanın amacı doğrultusunda uygulama öğretmen adayı, öğretmeni ve öğretim elemanlarına yönelik alarak ise demografik bilgilerin ayrı ancak maddelerin aynı olduğu bir ölçek geliştirilmiştir. “Öğretmenlik Uygulaması Öğretim Programı” bu araştırmanın ana temasını oluşturduğu için, ölçeğin boyutlarının uzman kişilerin önerileri de dikkate alınarak “Amaç”, “İçerik”, “Öğrenme-Öğretme Süreci” ve “Değerlendirme” ile bu programın amacına ulaşılmasında büyük rol oynayan “Uygulama Öğretmeni” ve “Uygulama Öğretim Elemanı” olmak üzere toplam altı boyuttan oluşturulmasına karar verilmiştir. Ölçek geliştirme işlemine, araştırmanın amacı doğrultusunda yerli ve yabancı alanyazın taraması yapılarak başlanmıştır.

Alanyazın incelemesi sonucunda 374 maddeden oluşan taslak standart madde havuzu oluşturulmuştur. Taslak standart maddelerine “YÖK/Dünya Bankası Milli Eğitimi Geliştirme Projesi Öğretmen Eğitimi Dizisi, 1999” kapsamında yayımlanan “Fakülte-Okul İşbirliği” adlı kaynak temel oluşturmuştur. Özellikle kapsam açısından yukarıda belirtilen boyutlara yönelik standart eksikliklerini minimize etmek amacıyla “Öğretmenlik Uygulaması” dersinden sorumlu olmuş veya olan 10 uygulama öğretim elemanı ve 28 uygulama öğretmeni ile bu dersi alan 21 uygulama öğretmen adayından açık uçlu sorulardan oluşan yarı yapılandırılmış görüşme formuyla bilgi alınmıştır. Elde edilen bu bilgilerden yola çıkılarak 63 taslak standart madde daha oluşturulmuş ve bu maddeler taslak standart madde havuzuna eklenerek toplamda 437 taslak standart madde elde edilmiştir. Bu havuzdaki taslak standart maddelerin aynı ve benzer özellik taşıyanları birleştirilerek 273 taslak standart maddeden oluşan taslak bir ölçek oluşturulmuştur. Bu taslak ölçekte yer alan taslak standart madde sayısı tez danışmanı ve Fırat Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümünde görev yapan üç öğretim üyesinin görüş ve önerileri doğrultusunda azaltılmıştır. Elde edilen bu taslak ölçek yine aynı kişilerin incelemesine sunularak, yapılan öneriler doğrultusunda 134 taslak standart maddeden oluşan yeni bir taslak ölçek geliştirilmiştir. Bu taslak ölçekte yer alan taslak standartların standartlaştırılması ve gerekliliği hakkında uzman kişilerden görüş alınmıştır.

Ölçek başta standart geliştirme konusunda tez hazırlayanlar, öğretmenlik uygulaması dersinden sorumlu olmuş veya olan öğretim elemanları, konu hakkında bilimsel kitap ve makale yazarları ile alanda uzman kişiler başta olmak üzere birebir ve e-mail yoluyla toplam 77 öğretim elemanının görüşüne sunulmuş ve 41 öğretim

elemanından dönüt alınmıştır. Bu yöntemin takip edilmesinin bir nedenini de taslak ölçme aracının kapsam ve görünüş geçerliğinin sağlanmaya çalışılmasıdır. Çünkü Büyüköztürk (2007, 168-169), bir testin kapsam ve görünüş geçerliğinin uzman görüşleriyle değerlendirilebileceğini vurgulamaktadır. Alınan dönütler ışığında araştırmanın amacı doğrultusunda oluşturulan altı boyuta yönelik toplam 95 standart maddeden oluşan yeni bir taslak ölçek elde edilmiştir. Bu ölçek alanında uzman beş dilbilgisi uzmanının görüşlerine sunulmuş ve yapılan öneriler doğrultusunda bazı maddeler dilbilgisi kuralları ve anlaşılırlık açısından yeniden düzenlenmiştir. Bu işlem sonrasında 95 standart maddeden oluşan taslak ölçek Fırat ve Gazi üniversitelerinden alanında uzman olan iki Prof. Dr. ve bir Doç. Dr. olmak üzere üç öğretim üyesinin görüşüne sunulmuş ve özellikle kapsam geçerliği açısından” yeterli”, “orta düzeyde yeterli” ve “yetersiz” şeklinde görüş istenmiştir. Alınan dönütlerden, taslak ölçeğin tamamına yönelik kapsam geçerliğinin “yeterli” olduğu yönünde bir sonuç ortaya çıkmış ve taslak ölçeğin pilot (ön) uygulaması aşamasına geçilmiştir.

Balcı (2001, 139) pilot uygulamada maddelere ilişkin geçerli ve anlamlı veri toplanması için örneklem büyüklüğünün madde sayısının birkaç katı büyük olması gerektiğini vurgulamıştır. Tavşancıl (2006, 42) ise geçerlik analizi sonuçlarının genellenebilmesi için örneklemin 200 ve üzerinde olmasının araştırmacılar tarafından genel kabul gördüğünün, daha düşük sayıdaki örneklem grubunun hatalı sonuçlar verebileceğini belirmektedir. Taslak ölçeğin pilot uygulaması 2008-2009 akademik yılı bahar döneminde FÜEF’de öğrenim gören ve araştırma kapsamına alınmayan son sınıf öğretmen adayları ile aynı üniversitenin sosyal ve fen bilimleri enstitüleri tezsiz yüksek lisans programlarında öğrenim gören toplam 312 öğretmen adayı üzerinde yürütülmüş ve öğretmen adaylarına ait bilgiler Tablo 10’da gösterilmiştir.

Tablo 10’da görüldüğü gibi, pilot uygulamaya katılan öğretmen adaylarının 133’ü kadın, 179’u erkektir. Öğretmen adaylarının 126’sı eğitim fakültesi, 186’sı ise sosyal ve fen bilimleri enstitüleri tezsiz yüksek lisans programlarında öğrenim görmektedir. Pilot uygulama sonucunda ölçeğin güvenirlik katsayısı Cronbach Alfa=.979, Bartlett= 59501.482 (p=0.000 ve df= 17955) ve Kaiser-Meyer-Olkin (KMO)=.850 şeklindedir. Tavşancıl (2006, 50) örneklemden elde edilen verilerin yeterliğinin saptanmasında KMO sonucunun 1’e yakın olmasının mükemmel, .80’den yukarı olmasının ise çok iyi olduğunu belirtmektedir.

Tablo 10: Pilot Uygulamanın Yapıldığı Öğretmen Adaylarına İlişkin Kişisel Bilgiler

Cinsiyete Göre Dağılım n %

1 Kadın 133 42.6

2 Erkek 179 57.4

Programlara Göre Dağılım

1 Türkçe Öğretmenliği 21 6.7

2 Sosyal Bilgiler Öğretmenliği 17 5.4

3 Fen Bilgisi Öğretmenliği 41 13.1

4 Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Öğretmenliği 18 5.8

5 Sınıf Öğretmenliği 29 9.3

6 Biyoloji Öğretmenliği 41 13.1

7 Coğrafya Öğretmenliği 29 9.3

8 Fizik Öğretmenliği 24 7.7

9 Matematik Öğretmenliği 23 7.4

10 Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmenliği 49 15.7

11 Felsefe Grubu Öğretmenliği 20 6.4

Toplam 312 100.0

KMO sonucunun Kalaycı’ya (2006, 322) göre .50’den, Büyüköztürk’e (2007, 126) göre ise .60’dan büyük olması ve Bartlett testinin anlamlı çıkması veri setinin faktör analizi için uygun olduğunu göstermektedir. Faktör analizi sonucu taslak ölçekte yer alan maddelerin faktör yük değerlerinin .45’in üzerinde olduğu ve maddelerin faktör yüklerinin .552 ile .794 arasında değiştiği tespit edilmiştir. Faktör yük değerinin .45 ve üzerinde olması seçim için iyi bir ölçüt (Büyüköztürk, 2007,124) ve Cronbach Alfa değerinin .80’den büyük olması ölçeğin yüksek derecede güvenilir olduğunu (Kayış, 2006, 405) göstermektedir. Ayrıca asıl uygulama tamamlandıktan sonra ölçeğin faktör analizi ile güvenirlik çalışması tekrar yapılmış, Alfa=.982 ve maddelerin faktör yük değerlerinin .444 ile .694 arasında olduğu ortaya çıkmıştır. Bölümle ilgili detaylı bilgi Ek 1 ve Ek 2’de yer almaktadır. Ayrıca uygulama öğretmen adayı, öğretmeni ve öğretim elemanına ait verilere ilişkin analizler Ek 3, 4 ve 5’te verilmiştir. Pilot uygulama sonucunda ölçeğe ilişkin Alfa güvenirlik değerleri Tablo 11’de verilmiştir.

Tablo 11: Ölçeğin Tamamı ve Boyutlarına İlişkin Cronbach Alpha Güvenirlik Katsayıları

Boyutlar (Faktörler) Madde

Sayısı

Cronbach Alfa Güvenirlik Katsayıları

Genel SÖD SGD

1 Amaç Boyutuna İlişkin Standartlar 16 .898 .915 .921

2 İçerik Boyutuna İlişkin Standartlar 15 .901 .917 .915

3 Öğrenme-Öğretme Süreci Boyutuna İlişkin Standartlar 14 .908 .916 .931

4 Değerlendirme Boyutuna İlişkin Standartlar 14 .920 .915 .941

5 Uygulama Öğretmeni Boyutuna İlişkin Standartlar 18 .916 .935 .938 6 Uygulama Öğretim Elemanı Boyutuna İlişkin

Standartlar 18 .935 .955 .958

Ölçeğin güvenirliğini test etmek için Cronbach alfa güvenirliğinin yanı sıra benzer (paralel) test, test tekrar test ve iki yarı test güvenirliği analizleri yapılmış ve elde edilen sonuçlar Tablo 12’de verilmiştir.

Tablo 12: Benzer Test, Test Tekrar Test ve İki Yarı Test Güvenirlik Analiz Sonuçları Kişisel Değişkenler

Cinsiyete Göre Dağılım n %

1 Kadın 17 51.5

2 Erkek 16 48.5

Programlara Göre Dağılım

1 Felsefe Grubu Öğretmenliği 15 45.5

2 Coğrafya Öğretmenliği 18 54.5

Toplam 33 100.0

Benzer Ölçekler Arasındaki Korelâsyon Matrisi

Ölçekler Ölçek 1 (E. Yeşilyurt) Ölçek 2 (A. Kılıç) Ölçek 3 (R. Özkılıç, A. Bilgin ve H. Kartal) Ölçek 1 (E.Yeşilyurt) r 1 -.502* .341* p - .020 .037 N 33 33 33 Ölçek 2 (A.Kılıç) r -.502* 1 -.112 p .020 - .535 N 33 33 33 Ölçek 3 (R. Özkılıç, A. Bilgin ve H. Kartal) r .341* -.112 1 p .037 .535 - N 33 33 33

Test Tekrar Test Sonuçları ve Arasındaki Korelâsyon Matrisi

Testler X SS Test Tekrar Test 1 Test Tekrar Test 2

Test Tekrar Test 1 3.10 .468

r 1 .852*

p - .030

N 33 33

Test Tekrar Test 2 3.30 .502

r .852* 1

p .030 -

N 33 33

r: Pearson Korelasyon Katsayısı *p<0.05 N: Kişi Sayısı

Ölçeğin İki Yarı Test Sonuçları ve Arasındaki Korelâsyon Matrisi Yarı Testler Madde

Sayısı X SS

Spearman Korelâsyon Sonuçları

r p N

Tek numaralı maddeler 48 3.09 .477

.994* .000 33

Çift numaralı maddeler 47 3.10 .463

r: Spearman Korelasyon Katsayısı **p<0.01 N: Kişi Sayısı

Cronbach Alfa Güvenirlik Katsayıları

Genel SÖD SGD

Büyüköztürk (2007, 170), test tekrar test güvenirliğinin, bir testin aynı gruba ortalama dört hafta aralıkla iki kez uygulanmasından elde edilen puanlar arasındaki korelasyon ile açıklandığını ve elde edilen korelasyon katsayısının testin zamana bağlı olarak ne derece kararlı ölçümler verdiğini yorumlamak için kullanıldığını belirtmektedir. Benzer test güvenirliğinde, aynı özelliği ölçemeye yönelik hazırlanan iki benzer formun bir gruba aynı veya farklı zamanlarda uygulanmasından elde edilen test puanları arasındaki korelasyon ile açıklanmaktadır. İki yarı test güvenirliğinde ise bir testin iki yarısı arasındaki korelasyon değerine bakılarak iki yarı testin puanları arasındaki tutarlılığa bakılmaktadır. Tavşancıl (2006, 20) test tekrar testin iki-altı hafta aralıkla en az otuz kişiye ölçeğin uygulanması gerektiğini belirtmektedir.

Ölçeğin, test tekrar test, benzer test ve iki yarı test güvenirlik uygulamaları 2008-2009 akademik yılı bahar döneminde, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü felsefe grubu öğretmenliği ve coğrafya öğretmenliği programlarında öğrenim gören 33 öğretmen adayı üzerinde yapılmıştır. Benzer test olarak üç farklı test (ölçek) kullanılmış, bunlardan birincisi bu çalışmanın ölçeği (test tekrar test 1 verileri), ikincisi Kılıç (2006) tarafından geliştirilen 39 maddelik ve güvenirlik katsayısı Alfa .75 olan ölçek ve üçüncüsü ise Özkılıç, Bilgin ve Kartal (2008) tarafından geliştirilen 17 maddelik ve güvenirlik katsayısı Alfa .76 olan ölçek kullanılmıştır.

Korelâsyon matrisi tablosunda da görüldüğü gibi benzer ölçekler arasında ölçek 1 ile ölçek 2 arasında (r=-.502, p<.05) negatif yönlü, orta düzeyde ve anlamlı bir ilişkinin olduğu görülmektedir. İki ölçek arasındaki ilişkinin negatif yönlü olması, ölçülmek istenilen konu veya özellikler benzer olsa dahi, ölçek 1 ve 2’nin aynı konunun farklı özelliklerini ölçmesinden kaynaklanabilir. Ölçek 1 ile ölçek 3 arasında (r=.341, p<.05) pozitif yönlü, orta düzeyde ve anlamlı bir ilişki bulunmaktadır.

Test tekrar test analizlerine bakıldığında katılımcıların hem test tekrar test 1 (X

=3.10), hem de test tekrar test 2’ye yönelik olarak (X=3.30) “kısmen” düzeyinde görüş

ileri sürdükleri, başka bir ifadeyle farklı zamanlarda uygulanan her iki teste de benzer yanıt verdikleri görülmektedir. Ayrıca iki test arasında (r=.852, p<.05) pozitif yönlü, yüksek düzeyde ve anlamlı bir ilişki bulunmaktadır. Test tekrar test analizi sonucunda aritmetik ortalamaların birbirine yakın ve korelasyon değerinin yüksek olması, testlerin zamana bağlı olarak kararlı ölçümler verdiğini göstermektedir.

Ölçeğin güvenirlik derecesini belirlemek için “iki yarı test güvenirliği” türü dikkate alınarak analiz yapılmıştır. Bunun için ölçekte yer alan maddeler tek-çift olarak iki eş yarıya bölünmüştür. Bölünmüş test puanları arasındaki ilişki korelasyon katsayısıyla, bütün testin güvenirliği ise Spearman Brown formülüyle bulunur (Karasar, 1999, 150). Değişkenlerin sürekli olmaları halinde, korelasyon analiziyle bir değişkenin bir veya birden fazla değişkenle olan ilişkisi test edilebilir. Bu test sonucuna göre korelasyon katsayısının .90–1.00 arasında bir değerde olması, iki değişken arasındaki yüksek düzeyde ve olumlu ilişkinin varlığını ortaya koymaktadır (Sungur, 2006, 115- 116). Ortaya çıkan korelasyon katsayısının mutlak değer olarak .70 ile 1.00 arasında bir değerde olması, iki değişken arasındaki ilişkinin olumlu ve yüksek düzeyde olduğunu göstermektedir (Büyüköztürk, 2007, 32).

Tablo 12’de görüldüğü gibi, iki yarı test arasındaki Spearman korelasyon değerinin .994 (p<0.01) olarak tespit edilmesi, testler arasında mükemmele yakın, pozitif yönde ve anlamlı bir ilişki olduğunu göstermekte ve testlerin birbirleriye olan yüksek derecedeki tutarlılığını ortaya koymaktadır. Bunların yanı sıra, test tekrar test 1’in (ön test) verileri üzerinde yapılan analiz sonucunda ölçeğin geneline yönelik Alfa değeri .984, standartların önem derecesine ilişkin maddelerin Alfa değeri .990 ve standartların gerçekleşme derecesine yönelik maddelerin Alfa değeri .987 olarak elde edilmiştir.