Fakülte-Okul İşbirliği

Eğitim fakültesi-uygulama okulu işbirliği programı, kurumlar arasındaki işbirliğini geliştirmek ve süreklilik kazandırmak açısından önemli bir adımdır. Tek amacının öğretmen adaylarını uygulama amacıyla okullara göndermek olmayan bu işbirliği daha geniş kapsamda, okul ve fakültenin gelişimine katkıda bulunabilecek bir süreci içermektedir. Bu işbirliği aynı zamanda bir taraftan eğitim fakültelerinin ve öğretmen adaylarının okulları yakından tanımaları ve gerektiğinde deneyimli öğretmenlerden yararlanmaları amacını taşırken, diğer taraftan okulların da, eğitim bilimlerindeki yeni gelişmeleri yakından izlemeleri ve fakültelerde sürekli mesleki eğitimleri için fırsatlar sunmaları yer almaktadır (YÖK, 2007, 46). Fakülte-okul işbirliği programının zorunlu hale gelmesinde Yıldırım’a (1998, 7) göre milli eğitime bağlı okullar ile eğitim fakültelerinin uyması gereken ortak uygulama programının olamaması ve yasal dayanakların yetersizliği neden olmuştur.

Öğretmen adaylarının okullarda gerçekleştirecekleri uygulamalara yönelik olarak DB/YÖK Hizmet Öncesi Öğretmen Eğitimi Projesi tarafından “Eğitim Fakültesi –Uygulama Okulu İşbirliği Programı” geliştirilmiş ve bu işbirliğinin hayata geçiriliş şekli belirlenmiştir. Bu işbirliği aracılığıyla öğretmenlik uygulamalarında ilgili kişilerin neler yapacağı ve görevleri; dört öğretim üyesinden oluşan proje koordinasyon birimi, yabancı uzman olan teknik danışman, sekiz öğretim elemanı ve onu öğretmen olan bir çalışma grubu tarafından hazırlanmıştır (YÖK/Dünya Bankası, 1998, 4). Eğitim fakültesi–uygulama okulu işbirliği programı, MEB/YÖK Hizmet Öncesi Öğretmen Eğitimi Projesi’nin program geliştirme kapsamında gerçekleştirdiği bir etkinliktir.

Fakülteler ve uygulama okulları işbirliği, öğretmen adaylarının hem okullarda başarılı olan yöntem bilimlerini öğrenmelerine hem de yenilikçi yöntem ve teknikleri kullanarak uygulama etkinliklerini gerçekleştirmelerine imkân sağlayan çok yönlü işbirliği ve ortaklıklar geliştirmede önemli bir görev üstlenmektedir. Öğretim elemanları ve uygulama öğretmenleri arasındaki işbirliği, öğretmen adaylarının yenilikçi ve çağdaş olmalarını ve bunun sonucunda da aydın öğretmenler olmalarını sağlayacaktır (Shantz,1995, Çev: Gökçe ve Demirhan, 2005, 195). Fakülte-okul işbirliğiyle, fakülte ile okul arasında kurulmuş olan sağlam ve dinamik bir işbirliği sayesinde öğretim elemanlarının ve okuldaki öğretmenlerin ihtiyaç duydukları konularda birbirlerinden yararlanmaları hedeflenmektedir (Günçer, 2008). Bu bağlamda okul deneyimi derslerinde, öğretmen adaylarının okulu sistemli bir şekilde tanıması, okul yönetimi ve okuldaki etkinlikleri gözlem yoluyla tanıması amaçlanmaktadır (Köroğlu, Başer ve Yavuz, 2000, 86). Bu amaç aynı zamanda Okul Deneyimi ve Öğretmenlik Uygulaması derslerinin ortak amaçları arasında yer almaktadır.

Fakülte-okul işbirliği, hizmet öncesi öğretmen eğitiminde okullarda uygulama etkinlikleri, öğretmen adaylarının lisans öğrenimi boyunca öğrendiği bilgi ve becerilerin bizzat okul ve sınıf ortamında uygulamaya konulması ve denenmesi açısından oldukça önemli bir aşamayı oluşturmaktadır. Bu işbirliği ile öğretmen adaylarının ilk yıldan itibaren okullara uygulama amacıyla gitmeye başlaması ve okulda kazanılan gözlem ve deneyimlerin fakültede öğrenilen bilgi ve becerilerle anlamlı bir biçimde bütünleştirmesi öngörülmektedir (YÖK, 1998a, 29-31). Bir bakıma öğretmen adaylarının çırak, öğretmenlerin usta konumunda olduğu bu işbirliğinde, adayların öğretmenler tarafından özellikle mesleki beceri kazanmaları sağlanmaya çalışılmaktadır.

Eğitim fakültesi-uygulama okulu işbirliği, 'öğretmen adaylarının öğretmenlik yeterliklerini kazanması için düzenlenen bir uygulama süreci' olarak tanımlanmaktadır. Bu sürecin genel amacı " ...öğretmen adaylarının kazanmış oldukları alan bilgisi, mesleki bilgi ve becerilerini etkili, verimli, güvenli olarak uygulamaları ve geliştirmeleri için görev ve sorumlulukların eğitim fakültesi ile uygulama okulu arasında paylaşılmasını sağlamaktır.” Bu genel amaçların yanı sıra (YÖK/Dünya Bankası 1998, 3):

1. Planlama, uygulama ve değerlendirmede belirlenen ilkeler çerçevesinde ulusal bir standart oluşturmak

2. Eğitim fakültesi ile uygulama okulu arasındaki işbirliğini geliştirecek bilgi alışverişini sağlamak

3. Eğitim fakültesi ile uygulama okulu arasındaki eğitim-öğretim sürecinde etkileşimi en üst düzeye çıkartmak da yer almaktadır.

Eğitim fakülteleri ile uygulama okulları arasında kurulacak işbirliği, her iki tarafın da sorumluluk yüklendiği, karşılıklı fayda esasına dayalı, amaç ve işleyişin birlikte kararlaştırıldığı profesyonel bir çalışma ortamında biçimlendirilmelidir (Gürşimşek, 1998, 28). Fakülte-okul işbirliği modeli ile öğretmen adaylarının mesleki yeterliklerini geliştirmeleri, kuramsal bilgi alt yapısını geliştirerek, eğitim ortamlarına uygulayabilme becerisi kazanmaları ve öğretmenlik mesleği ile ilgili olumlu tutumlar geliştirmeleri hedeflenmektedir (Yapıcı ve Yapıcı, 2004, 55).

Modelde temel amaç; fakülte-uygulama okulu kapsamında fakültedeki öğretim elemanlarına ve okullarda görevli uygulama öğretmenlerine ve mesleğe yeni başlayacak öğretmenlere yol göstermektir (Azar, 2003). Bu yeni model ile fakülte ve okul arasında kurulmuş olan sağlam ve dinamik işbirliği sayesinde öğretim elemanları ve öğretmenlerin ihtiyaç duydukları konularda birbirlerinden yararlanmaları hedeflenmiştir. Öğretmen adayının fakültede edindiği bilgi ve becerilerini okullarda geliştirmesi, deneyim kazanması amacıyla yapılan düzenlemenin hedefine ulaşabilmesi için eğitim fakültelerinde fakülte uygulama koordinatörü, öğretmen adayının okuduğu bölümden bölüm uygulama koordinatörü ve uygulama öğretim elemanları ile milli eğitim müdürlüğü uygulama koordinatörü, uygulama okulu koordinatörü ve uygulama koordinatörünün işbirliği gerekmektedir. Fakülte-okul işbirliği kapsamında ilgili kişilerin birinci derecede kimlerle iletişim ve işbirliği içerisinde olmaları gerektiği Şekil1’de gösterilmiştir. Ancak Yıldırım’ında (1998, 9) belirttiği gibi üniversitelerde

öğretmen yetiştirmenin nitelik boyutu ihmal edildiği, programlarda alan bilgisi ve genel kültür ders ve içerikleri ön plana çıkarılarak, öğretmenlik formasyonu sağlayan dersler, özellikle de uygulamalar etkisiz hale geldiği, sonuç olarak okul-fakülte iletişimi zayıfladığı için uygulama boyutu da ihmal edilmektedir.

Şekil 1. Eğitim Fakültesi-Uygulama Okulu İşbirliği

Kaynak: YÖK. (1998a). Eğitim Fakülteleri Öğretmen Yetiştirme Programlarının Yeniden Düzenlenmesi, Ankara

Fakülte-uygulama okulu modeli içerisinde yer alan öğretmen adayının beklentilerini aşağıdaki gibi özetleyebiliriz. Bunlar (Azar, 2003):

1. Öğretmen adaylarına değerlendirme ile ilgili dönüt verilmesi,

2. Öğretmen adayının değişik sınıf düzeyinde gözlem ve uygulama yapması, 3. Öğretmen adayının yapacağı etkinlikleri içeren çalışma programı yapılması 4. Öğretmen adayının ilgililerce düzenli olarak gözlenmesi ve değerlendirilmesi, 5. Öğretmen adayına fakültede uygulama öğretim elemanının, okulda uygulama

öğretmeninin destek ve rehberliğinin sağlanması,

6. Öğretmen adayına okul deneyimi ve uygulama işlemlerinin önceden bildirilmesi konularında beklentileri olduğu görülmesi,

7. Öğretmen adayına değerlendirme üzerinde uygulama öğretmeni ve uygulama öğretim elemanı ile gerektiğinde görüşme fırsatının verilmesi,

8. Öğretmen adayına okul deneyimi sırasında uygulama öğretim elemanı ile haftada bir kez gözlem raporu üzerinde görüş olanağı sağlanması,

9. Öğretmen adayına öğretmenlik becerilerini öğreneceği, deneyeceği, geliştireceği ve öğretmenlik mesleğinin tüm sorumluluklarını üstlenme fırsatı bulacağı bir okul ortamı sağlanmasıdır.

2.2. ÖĞRETMENLİK UYGULAMASI 2.2.1. Öğretmenlik Uygulamasının Amacı

Öğretmenlik uygulaması, öğretmen adayının daha önce edinmiş olduğu bilgi ve becerileri okul ortamında uygulamaya koyup geliştirmesi ve mesleğinin gerektirdiği yeterlikleri kazanması için planlanmış olan ve okul deneyimi derslerinden elde ettikleri bilgi ve beceri bir bakıma somut uygulamaya koydukları bir derstir. Gedik ve Göktaş (2008, 70) öğretmenlik uygulaması dersini, okul deneyimi derslerinin devamı niteliğinde olduğu, öğretmen yetiştirme programlarının dördüncü yılında öğretmen adaylarının mesleki bilgi ve becerilerini geliştirmesi ve önceki yıllarda edinmiş olduğu bilgi ve becerileri okul ortamında uygulamaya koyması amacıyla eğitim fakültelerinin programlarında yer alan bir ders olarak tanımlamaktadır. Genel anlamda öğretmenlik uygulaması dersi, öğretmen adaylarının sınıf içerisinde öğretmenlik becerisi kazanması, belirli bir dersi ya da dersleri planlı biçimde öğretmesi, öğretmenlik uygulamasının değerlendirilmesi ve paylaşılması şeklinde tanımlanmaktadır (YÖK, 1998d).

Öğretmenlik uygulaması dersi tamamlandığında öğretmen adayları; a) öğretmenlik deneyimi kazanmaları için gönderildikleri uygulama okulunun değişik sınıflarında öğretmenlik uygulaması yaparak öğretmenlik mesleğinin gerektirdiği yeterlikleri geliştirmekte, b) kendi alanlarının okul eğitim programını tam anlamıyla öğrenebilmekte, ders kitapları ve öğrenci değerlendirme teknikleri hakkında yorum yapabilmekte, c) uygulama okullarındaki edindikleri deneyimleri arkadaşları ve uygulama öğretim elemanı ile paylaşıp geliştirebilmektedirler (YÖK, 2008a).

Öğretmenlik uygulamaları temelde öğretmende aranan mesleki yeterlikler arasında yer alan eğitimin, teknik, teknolojik ve uygulama yönüyle ilgili yeterlikleri kazandırmayı amaçlamaktadır. Bu uygulamaların genel amacını ise öğretmen adaylarına alan kültürü, genel kültür ve öğretmenlik formasyonu derslerinde kazandıkları bilgi, beceri, tutum, değer ve alışkanlıkları mesleki ortamda etkili, verimli ve güvenli olarak kullanma olanağı sağlayarak onların bireysel ve mesleki gelişmelerine katkıda bulunmaktır (Hacıoğlu ve Alkan, 1997, 47). Öğretmenlik uygulaması dersinde adaylardan öğretmenlik mesleğinin yeterliklerini geliştirme, kendi alanının ders programını anlayabilme, kullandıkları ders kitapları ve diğer araç ve gereçleri kullanabilme, değerlendirebilme ve gerektiğinde ek öğretim malzemesi geliştirebilme, ölçme ve değerlendirme yapabilme ve son olarak çalışmalarını rehber öğretmeni,

üniversite uygulama dersi hocası ve gerekirse diğer stajyer arkadaşlarıyla paylaşarak kendilerini geliştirmeleri beklenmektedir (Sarıçoban, 2008, 35).

Öğretmenlik uygulamaları derslerinin amacı, sadece öğretmen adaylarının okula uyumunu sağlama ve öğrenmiş olduğu bilgi ve becerileri uygulama imkânı sunması değildir. Bunların yanı bu dersler öğretmen adaylarının, diğer öğretmen adayı arkadaşları ve uygulama öğretmenleri ile öğrenme sürecinin tümüne yönelik olarak yapılan gözlemler üzerinde düşünme ve çıkarımlarda bulunmalarını sağlamak amacını da taşımalıdır. Bu dersler, alana ilişkin tecrübe kazandırmak (okula, müfredata, kültüre ve topluma hazırlama) ve akademik eğitimle öğrenilen beceri ve bilgileri uygulamaya koymak olmak üzere iki ana amaç etrafında şekillenmektedir (Topkaya ve Yalın, 2005, 15). Öte yandan Köksal (2008, 44) bu dersin öğretmen adaylarına kazandırmayı amaçladığı beceri ve deneyimler arasında a) Etkili ders hazırlama becerilerini edinmek ve geliştirmek, b) Sınıf yönetimi becerilerini edinmek, c) Sınıf-içi uygulamalarının başarısını değerlendirmek, c) Öğretmenlerin okuldaki ve toplumdaki görev, sorumluluk ve etkinliklerini algılamak ve değerlendirmek, d) Milli Eğitim Bakanlığı (MEB) müfredat programının işleyişini ve uygulanabilirliğini sağlamak konusunda deneyim kazanmak amaçlarına erişmesi gerektiğini vurgulamaktadır.

Öğretmen adaylarının sınıf içerisinde öğretmenlik becerisi kazanmasına ve belirli bir dersi ya da dersleri planlı bir biçimde öğretmesi ve iki saat öğretmenlik uygulaması semineri (uygulamanın değerlendirilmesi ve paylaşımı) yer almaktadır (Okçabol, 2005, 144). Öğretmen adaylarına öğretmenlik uygulamalarıyla, okulu bitirmenin ve öğretmenlik niteliğini kazanmanın sadece kuramsal bilgilerin kazanılmasıyla elde edilemeyeceği vurgulanmakta ve kuramsal olarak elde edilen bilgi, beceri ve davranışların somut olarak kullanılması için bu uygulamaların gerekli olduğu mesajı verilmektedir (Yılman, 2006, 87). Böylece adaylar kazandıkları bilgi ve becerileri kullanmak için motive edilmekte ve yönlendirilmektedir

Öğretmenlik uygulamalarının genel amacı; adaylara alan kültürü, genel kültür ve öğretmenlik formasyonu derslerinde kazandıkları bilgi, beceri, tutum, değer ve alışkanlıkları mesleki ortamlarda etkili, verimli ve güvenli olarak kullanma olanağı sağlayarak onların bireysel ve mesleki gelişimlerine katkıda bulunmaktır (Hacıoğlu ve Alkan, 1997, 47). Uygulamalı meslek derslerinin amacı özet olarak şöyle belirtilebilir: Öğretmen adaylarının, a) Fakültede ve uygulama okullarında nitelikli eğitim ve sınıf

yönetimini gözlemesi, b) Gerçek ortamda öğretme ve sınıf yönetimi becerilerini uygulama olanağı ile performansları hakkında sürekli ve nitelikli bir dönüt alma fırsatı sağlanması, c) Kendi gelişimlerine yardımcı olacak ve onlara yararlı dönütler sağlayacak şekilde değerlendirilmesidir (Uslu, 2001, 29-35).

Genel olarak ele alındığında YÖK’e (1998) göre bu ders kapsamında; öğretmen adaylarının günlük plan hazırlaması ve hazırlanan planı uygulaması, bu uygulamaların okuldaki uygulama öğretmeni, uygulama öğrencisi ve üniversiteden gelen uygulama öğretim elemanı tarafından değerlendirilmesi ve değerlendirme sonucunda planda ve uygulamada gerekli düzeltmelerin yapılarak gerekliyse uygulamanın tekrar edilmesi ve öğrencilerin zaman içindeki çalışmalarını sistemli olarak bir araya getirerek ürün dosyası (portfolyo) hazırlamaları amaçlanmaktadır.