Nişanlılık Dönemi Dini Nikah Problemi

Nikah konusunda bürolara gelen sorular içinde nişanlılık dönemi dini nikah problemi %24.0 ile (n=42) son sıradadır. Evlenmeyi diğer akidlerden ayıran özelliklerden birisi, bu akidden önce bir hazırlık döneminin geçirilmesidir. Bütün toplumlarda taraflar nikah yapılmadan önce birbirleriyle evlenme arzularını ortaya

142 _{Nisa, 4/4, 25.}

143 _{AİRB Kişisel Karteks, No: 2086, Manisa, Haziran, 2009.}

140

koymakta, sonra da kısa veya uzun süren bir hazırlık döneminin ardından evlenip bir araya gelmektedir. Toplumumuzda bu hazırlık dönemi söz kesme ile başlamakta, bunu nişanlanma izlemekte, evlilikle tamamlanmaktadır. Ancak nişanlılık döneminde taraflar arasında örtünme vb. dini yükümlülüklerin kalkması amacıyla dini nikah yapılması, İslam hukukunun öngördüğü mahiyette bir nikah olmadığı gibi birçok sakıncayı da beraberinde getirmektedir.144 Bu sakıncaların hepsine örnek teşkil etmesi açısından e- mail yoluyla Aydın Müftülüğü AİRB’e gelen bir mektubun belli kısımlarını aktarmak istiyoruz.

- Bundan yaklaşık 8 sene önce üniversiteyi bitirmek üzereyken, içinde bulunduğum dini cemaate mensup bir genç geldi yanıma. Benimle bir husus konuşmak istediğini söyledi. Kendisini bir hafta kadar önce bir kermeste görmüştüm. Her ne kadar kapalı yaptıysa da, açık ve net bir teklifte bulundu. Benim de en büyük arzumdu dindar bir gençle evlenmek. Üstelik ailesi de aynı cemaattendi. Benim babam o zamanlar bir türlü dini sohbetlere gitmiyordu. O yüzden ailesinin durumu benim için çok önemliydi. Bana bir lütuftu adeta. Üstelik fiziği de güzeldi. Kabul etmemem için bir sebep yoktu. Ailem benim fikirlerime saygılı olduğu için daha ilk söylediğimde kabullendiler onu. İki-üç haftalık bir arkadaşlık döneminden sonra okulu bitti ve memleketine gitti.

Bir sene nişanlı kaldık. O zamanlar dindarlarda yaygın kanaat, nişanlı olanların dini nikahlı olması yönündeydi. Biz de dini nikahımızı yaptık. Bir sene sonra ne olduysa, ‘fıtraten uyuşmadığımız’ gibi bir bahaneyle bu işi bitirmek istediğini söyledi. Bir ay her gün ölmek gibi, her gün ayrılık acısı yaşadım. Acaba neden böyle yaptı, şimdi ne olacak, diye…

Bazı şeyleri okumak, anlatmak güzel de yaşamak ne kadar zormuş? Bu olaydan önce ben yine eski nişanlımın tabiriyle, “elleri ayakları uçuşan, fıldır fıldır dönen, son derece güler yüzlü, şevkli, gayretli” birisiydim. Yolda yürürken âdeta koşuyordum. Bütün hayalim, gayem, dinime hizmetti, o aşk heyecanında bile. İnsan gençlikte ne kadar delikanlı, hayalperest oluyormuş be abla! Ailesine, ailemden daha fazla verdiğim değer, benim ailemin onu kendi evlatları gibi görmesi, hepsi bir anda kayboluverdi. O değer verdiğim aile, bir kez dahi, “Ne oldu kızım, neden böyle oldu” diye aramadı…

144 _{İslam İlmihali, c. 2, s. 202.}

141

Ben, eski ben değildim artık. Sık sık kendime, kişisel gelişim kitaplarında tavsiye edilen, “Dik durmalısın, yıkılmamalısın” desem de, içimden bir şeyler kopmuştu artık. Yıkılan ben olmadım sadece. O olaydan sonra annem damatlarını oğlu gibi sevemiyor. Ben şimdiki eşimin ailesine aynı derecede sevgi gösteremiyorum…

Artık yaşadığım bu olay, yeniden evlenmem konusunda bir engel teşkil etti. Olayı bilenlerden talibim olmadı. Olanlar da nişanı bahane etti. Ancak yıllar sonra birisiyle evlenebildim…145

Soru: Ben bir erkekle dini nikah kıydırmıştım. O beni boşamıyor, başka isteyenlerim de var ne yapayım?146

Cevap: Bu problemlerin olmaması için gençlere, sabırlı ve ölçülü davranmalarını, fiilen evlenme zamanı gelinceye kadar nikah yaptırmamalarını tavsiye ediyoruz. Böyle bir problem için hakem tayin edilir ve onların huzurunda boşama gerçekleşebilir.

Sorularda görüldüğü üzere günümüzde yaşanan ve sürekli karşılaşılan önemli problemlerden biri de aralarındaki ilişkiye meşruluk kazandırabilmek adına söz veya nişandan sonra dini nikah adında yapılan resmi olmayan nikah akitleridir. Bu akitlere dayanılarak nişanlılar arasındaki ilişkilerin boyutlarının nişanlılık ilişkisinin sınırlarını zorlayacak şekle dönüştürülmesi çoğu zaman tarafların özellikle de kız tarafının şahsiyet haklarının ağır şekilde zarar görmesiyle sonuçlanmaktadır.

AİRB’lere yöneltilen sorulara göre nişanlılık döneminde birtakım sebeplerden dolayı tarafların ayrılması, beraberinde ciddi sorunları da getirmektedir. Ayrıca toplumda nişandan ayrılmış kişiler, özellikle de bayanlar hoş görülmemekte, hatta bu durum onlar için bir evlilik engeli haline gelebilmektedir. Bu yüzden hangi sebeple olursa olsun nişanlılık döneminde nikah yapma geleneği din adamları tarafından uygun görülmemektedir. Çünkü yukarıda ifade edildiği gibi, nişan eşlerin ve ailelerin birbirini tanımasını sağlayan evliliğe hazırlık dönemidir ve evlilikle sonuçlanmama ihtimali her zaman göz önünde bulundurulmalıdır. Ancak bu husus birçok kişi tarafından -özellikle dindar aileler nazarında- göz ardı edilmekte hatta çoğunlukla nikahın yapılması için aileler ısrarcı olmaktadır. Dini danışmanların, nişanlılık döneminde nikahın imkanını ve

145 _{AİRB Kişisel Karteks, No: 134, Aydın, Haziran, 2008.} 146 _{AİRB Kişisel Karteks, No: 1518, İzmir, Mart, 2009.}

142

doğruluğunu soran danışanlara resmi nikah olmadan dini nikah yapmanın yanlış olduğunu muhtemel sonuçları ile birlikte açıkladıkları, resmi nikahtan sonra dini nikah yapmalarını tavsiye ettikleri müşahede edilmiştir.

Görüldüğü üzere nikah, toplumun en fazla bilgilendirilmeye ihtiyaç duyduğu konulardan biridir. Bunun yanında nikah soruları, görevlilerin çözüm sunarken en fazla zorluk yaşadığı sorunlar arasındadır.147

Bu zorluk, geniş bir alana sahip nikah konusu hakkında detaylı bilgi sahibi olmama yanında, danışanın içinde bulunduğu olumsuz durumun psikolojisine uygun davranamamaktan da kaynaklanmaktadır. Bu yönüyle bürolarda sunulan din hizmetinin, sadece bir öğretim faaliyeti olmayıp danışanın psikolojik durumunu dikkate alan bir danışma ve rehberlik hizmeti olduğu da ortaya çıkmıştır.

Nikah başlığı altında gelen soruların önemli bir kısmı “dini nikah” üzerine gelmiştir. 2008 yılına ait söz konusu başvuruların incelenmesine dayalı değerlendirme raporunda da özellikle dini nikah ve resmi nikah arasındaki farklılık ve çelişkilerden kaynaklanan soruların yoğunluğu gündeme getirilmiş; AİRB’ler ile Din İşleri Yüksek Kurulu arasında daha sağlam bir ilişki ve işbirliği imkanının değerlendirilmesinin gerekli olduğu vurgulanmıştır.148

AİRB’lere gelen soruların yaklaşık beşte birinin, Din İşleri Yüksek Kurulu’na yöneltilen aile hayatıyla ilgili soruların yaklaşık yarısının149 “evlilik ve nikah” konusu hakkında olduğu dikkate alındığında, DİB’in ve Din İşleri Yüksek Kurulu’nun bu problem alanıyla ne kadar fazla ilgilenmesi ve ne tür çözüm arayışları içine girmesi gerektiği ortaya çıkmaktadır.

Evlilik/Nikah üzerine yapılan başvuruları kimlerin, nasıl ve ne oranda yaptıklarına dair detaylı analizleri aşağıdaki tabloda görebiliriz.

147 _{AİRB Raporu, 2009, s. 9.} 148 _{AİRB Raporu, 2009, s. 11.} 149

Din İşleri Yüksek Kuruluna 2005-2008 yılları arasında “aile hayatı” ile ilgili 15.986 soru gelmiştir. Bunlardan 6.468 adedi “evlilik ve nikah” konusunda olmuştur. Sabri Akpolat, “DİB’e Yansıyan Evlilik ve Nikah Problemleri” , Aileye İlişkin Sorunlar İstişare Toplantısı, 20-22 Aralık 2008, DİB Yayınları, Ankara, 2009, s. 46.

143

Tablo 8: Evlilik/Nikah ile İlgili Soruların Değişkenlere Göre Dağılımı DEĞİŞKENLER KONULAR (*) N % (**) EVLİLİK NİKAH 1 2 3 4 1 2 3 S % S % S % S % S % S % S % CİN SİY ET Bayan _Erkek 58 18.1 44 13.7 39 12.1 65 20.3 28 8.7 _{17 19.3 3 3.4 13 14.8 19 21.6 17 19.3 11 12.5} 54 16.8 33 10.3 320 74.4 _{8 9.1 88 20.5} Karı-Koca 3 15.0 2 10.0 3 15.0 2 10.0 3 15.0 7 35.0 - - 20 4.6 Bilinmeyen - - 1 50.0 - - - 1 50.0 - - 2 0.5 YAŞ 18 yaş altı - - - - 7 24.1 1 3.4 2 6.9 11 37.9 8 27.6 30 7.0 18-24 yaş 13 24.1 3 5.4 7 13.0 7 13.0 5 9.2 16 29.4 3 5.4 54 12.6 25-40 yaş 47 21.4 28 12.8 31 14.1 54 24.7 10 4.6 32 14.7 17 7.7 217 50.5 41-60 yaş 15 14.7 16 15.7 9 8.8 20 19.6 27 26.4 9 8.8 6 5.9 102 23.7 61 ve üzeri 1 25.0 - - - - 1 25.0 2 50.0 - - - - 4 0.9 Bilinmeyen 2 8.7 3 13.1 1 4.3 3 13.1 2 8.7 5 21.7 7 30.4 23 5.4 M EDE Nİ HAL Evli 56 19.5 39 13.6 17 5.9 63 21.9 32 11.1 56 19.5 24 8.3 286 66.5 Bekar 4 3.2 11 8.9 38 30.6 23 18.5 14 11.2 17 13.7 17 13.7 124 28.8 Boşanmış 18 90.0 - - - 2 10.0 - - - - 20 4.7 Eşi Ölmüş - - - 0 - Bilinmeyen - - - 0 - EĞ İT İM İlköğretim 41 20.2 15 7.3 17 8.3 34 16.7 37 18.2 38 18.7 21 10.3 203 47.2 Lise 20 14.7 12 8.8 28 20.6 38 27.9 9 6.6 22 16.1 7 5.1 136 31.6 Üniversite 3 10.7 1 3.6 6 21.4 4 14.2 2 7.1 6 21.4 6 21.4 26 6.1 O. yazar değil - - - 1 33.3 - - 2 66.6 - - 3 0.7 Bilinmeyen 14 22.6 22 35.5 4 6.4 10 16.1 - - 5 8.1 7 11.3 62 14.4 D . Ş EK Lİ Yüz yüze 16 11.6 22 15.9 30 21.7 9 6.5 18 13.1 20 14.5 23 16.7 138 32.1 Telefon 55 22.2 28 11.3 19 7.7 66 26.7 27 10.9 41 16.6 11 4.4 247 57.4 E-mail 3 8.5 - - 4 11.4 9 25.7 2 5.7 10 28.5 7 20.0 35 8.1 Bilinmeyen 4 40.0 - - 2 20.0 1 10.0 1 10.0 2 20.0 - - 10 2.4 Toplam n=78 n=50 n=55 n=86 n=48 n=73 n=41 430 100.0 İL LE R Afyon 3 21.4 - - 2 14.3 4 28.5 2 14.2 2 14.2 1 7.1 14 2.8 Aydın 8 18.1 6 13.6 5 11.3 8 18.1 11 25.0 4 9.1 2 4.5 44 9.3 Denizli 13 28.9 10 22.2 2 4.4 3 6.6 8 17.8 4 8.8 5 11.1 47 10.0 İzmir 52 20.1 21 8.1 36 13.9 51 19.7 21 8.1 53 20.5 25 9.6 257 54.6 Kütahya 2 7.4 5 18.5 7 25.9 2 7.4 10 37.1 1 3.7 - - 27 5.7 Manisa 5 11.9 9 21.4 6 14.3 14 33.3 2 4.7 4 9.5 2 4.7 42 8.9 Muğla 3 9.7 3 9.7 - - 9 29.1 - - 9 29.1 7 22.6 31 6.6 Uşak 1 11.1 1 11.1 3 33.3 2 22.2 1 11.1 1 11.1 - - 9 1.9 Toplam n=87 n=55 n=61 n=93 n=55 n=78 n=42 471 (***) 100.0 (*) Konular (Evlilik)

1- Evlilikte Kader, Kısmet, Nasip 2- Evlilikte Aldatma ve Zina

3- Evlilikte Din, Mezhep ve Kültür Farklılıkları 4- Evlilikte Denklik

(*) Konular (Nikah)

1- Resmi-Dini Nikah Ayrımı ve Mehir 2- Nikahın Önemi ve Nikahsız Beraberlik 3- Nişanlılık Dönemi Dini Nikah

(**) Sadece evlilik/nikah ile ilgili sorular içindeki yüzdedir.

(***) İzmir ili 2003-2004 yıllarına ait, aile ile ilgili 41 soru değerlendirmelere dahil edilmiştir. Not: Konulara ait yüzdeler “soru sayısı” dikkate alınarak hesaplanmıştır.

Sorulara cinsiyet değişkeni açısından bakıldığında, bayanların genel başvuru sayısı içinde çoğunlukta olduğu ve sonuçları burada da etkiledikleri görülmektedir. Ancak genel AİRB sorularında bayanların oranı %80.1 iken, burada %74.4’e düşmüştür. Öte yandan başvuruda bulunan erkeklerin oranı genel içinde %13.7 iken, evlilik/nikah konusunda %20.5’e yükselmiştir. Karı-koca olarak başvuranların oranında ise bir değişiklik olmamıştır. Görülüyor ki evlilik/nikah konusunda erkeklerin de bürolara başvuruları dikkat çekici bir şekilde artmıştır.

Yaş değişkeni açısından ele alındığında, soruların yaklaşık yarısının (%50.5) 25- 40 arası yetişkinler tarafından geldiği belirlenmiştir. Buradaki dağılım, 2-3 puanlık artma ve eksilme ile genel dağılıma benzerlik göstermektedir. (Krş. Grafik 3). Bu konuda en fazla dikkat çeken husus, 18 yaş altı kişilerin genel başvuru içindeki oranı %3.3 iken, burada %7.0’ye yükselmesidir. Genel konular içinde 18 yaş altı gençlerin en çok üzerinde durdukları konu “evlilik/nikah” olmuştur. (Bkz. Ek Tablolar 1). Bunun sebebinin evlenme çağına doğru yaklaşan bireylerin evlilik ve nikah konularında bilgi sahibi olma istekleri olduğu söylenebilir.

Sonuçlar medeni durum açısından incelendiğinde, evli ve bekar başvuranların oranlarında büyük farklılıklar olduğu belirlenmiştir. Şöyle ki, genel başvurular içinde evlilerin oranı %71.9, bekarların %12.5 iken, (bkz. Grafik 4) burada evlilerin oranı %66.5’e düşmüş, bekarlarınki ise %28.8’e yükselmiştir. Yani bekarların sayısında yüzde yüzün üzerinde bir artış yaşanmıştır. Bu durumun yukarıda zikredilen sebep yanında, bekarların dini nikahla arkadaşlık kurma isteklerinden ve nikahsız beraberlikler hakkında bürolara daha fazla başvurmalarından kaynaklandığı kanaatindeyiz.

Eğitim durumu açısından bu konudaki verilerle çok fazla bir değişim görülmemiş, genel dağılıma benzer oranlar tespit edilmiştir. (Krş. Grafik 5).

Sorulara danışma şekli değişkeni açısından baktığımızda, oranların genele yakın olduğu söylenebilir. (Krş. Grafik 7). Ancak aile ile ilgili başvurularda telefonla başvuru %39.5 iken, burada %57.4 olmuştur. (Krş. Tablo 5). Bu durum evlilik/nikah konusunda danışan kişilerin aile konusundaki kadar yüz yüze danışmayı tercih etmediklerini, daha çok telefonu başvuruda bulunmayı tercih ettiklerini göstermektedir.

İllere göre ele aldığımızda, Afyon, Manisa, Muğla ve Uşak illerine en çok “evlilikte denklik” konusunda soruların geldiği görülmektedir. Bu illerde aile içi

problemlere yönelik soruların da yoğun olduğu hatırlanacak olursa (bkz. Tablo 5) evlilikte denklik kavramının ailede ne kadar önemli olduğu ortaya çıkacaktır.

Ege Bölgesi’nin kıyı kesimlerinde bulunan illerden (Aydın, Muğla, İzmir) nikahın önemi ve nikahsız beraberlikler konusunda daha çok soru gelirken, iç kesimlerde bulunan (Afyonkarahisar, Denizli, Kütahya, Manisa, Uşak) illerden bu konuda daha az soru gelmiştir. Bu durumun sebebi olarak kıyı kesimlerde yer alan illeri yaz turizmi nedeniyle yabancı turistlerin daha fazla ziyaret etmeleri ve onların tavır ve yaşam şeklilerinin kişileri olumsuz etkilenmesi gösterilebilir.

Günümüzde birçok kişinin sadece kişisel ihtiyaçlarını karşılama ya da toplumsal beklentiyi cevaplama amacıyla evlendiği görülmektedir. Dolayısıyla evlilik sosyal bir olgudan öteye gitmemekte ve dinin evliliğe, aileye yüklediği değer göz ardı edilmektedir. Dini nikah yapılarak evliliğe dair tüm dini gerekliliklerinin gerçekleştiği düşünülmektedir. Nikah öncesinde, esnasında ve sonrasında karşılanması gereken şartlar, yerine getirilmesi gereken sorumluluklar bekar insanlar bir yana evli insanların çoğu tarafından bilinmemektedir. AİRB kayıtları göstermektedir ki, toplumda evlilik adıyla nikahsız devam eden çok sayıda birliktelik vardır. Benzer şekilde nişan döneminde nikah yapan ve nişan bozulunca nikahın da bittiğini sanıp yeniden evlenen kişilerin sayısı oldukça fazladır. Bunun yanında talakın hiçbir şekilde geri dönüşü olmadığını düşünüp yıllarca ayrı yaşayan çiftlere de rastlanmaktadır. Dahası bu insanlar dini değerlere önem veren ve dini esaslara uygun yaşamaya çalışan insanlardır ki sorunları için büroya danışarak dini çözüm aramaktadır. Bu örnekler evli ya da evlilik niyeti taşıyan insanların eğitim ihtiyacını çok iyi ortaya koymaktadır. Eğer gereksinimler karşılanmazsa gayri meşru ilişkiler ile bu ilişkilerden meydana gelen çocuklar ve sorunlar giderek çoğalacaktır.

Yukarıda vurgulandığı gibi nikah konusu, bireylerin en fazla bilgilendirilmeye ihtiyaç duyduğu konulardan biridir. Onu kişisel bir karar ya da sosyal bir beklenti olarak tanımlayan düşüncenin aksine, nikah hem tarafların hem de onunla ilişkili diğer kişilerin ve unsurların birtakım şartları taşımasını gerektiren önemli bir başlangıçtır. Dolayısıyla bireylerin evlilik engelleri ile şartlarını bilmesi ve dikkate alması bir gerekliliktir. Ne var ki, toplumda İslam’ın kendileri ile evlilik izni vermediği kişilerle birlikte olan ve evli olduğunu düşünen kişilerin sayısının oldukça fazla olduğu bürolara gelen sorulardan anlaşılmaktadır.