Dini danışmanlık, insanların dini ve ruhsal problemlerinin çözümüne yardım etmeyi hedefleyen bir faaliyettir.88Bu anlamda dini danışmanlık, insanın problemlerine, inandığı dinin değerleriyle ilişki kurarak çözüm yolları sunmayı değil, sunma yollarını göstermeyi hedefler.89
Dini danışmanlığı, daha çok ahlâk ve ahiret sorunları yanında başarısızlık, yoksulluk, uyuşturucu bağımlılığı, evlilik ve öğrenci danışmanlıklarıyla “dini problem”
85
Bu alanda yapılan çalışmalardan bazıları şunlardır: F., Greeves, Theology and the cure of souls: an
introduction to pastoral theology, Epworth Press, Leiden, 1960; Frederic Greeves, Theology And The Cure Of Souls: An Introduction To Pastoral Theology, Lage Print Edition, London, 1994; James R.
Kok- E. Artur, Jongsma, The Pastoral Counseling Treatment Planner Book, Product Bundle, New York, 1998. Ayrıca Pastoral Danışmanlık ile ilgili olarak basılmış bazı önemli eserler için bkz. “Popular Pastoral Care Books”, http://www.goodreads.com/shelf/show/pastoral-care. (12.12.2012).
86 İmamların dünya ve ahiret hayatı hakkında hastalara moral ve umut vermesi beklenirken, onların
başında sesli Kuran okuması hastaları ölüm fikrine hazırlamış ve etrafındaki diğer hasta ve hasta yakınlarını rahatsız etmiştir. Bkz. Altaş, “Hastanelerde Dini Danışmanlık Hizmetleri”, AÜİFD, Ankara, S. 39, s. 659.
87 Nurullah Altaş’ın çalışmasının adı: Hastanelerde Dini Danışmanlık Hizmetleri (Türkiye Uygulaması
Üzerine Bir Araştırma), A.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi),
Ankara, 1999.
88 Haluk Yüksel, vd., “Din Hizmetlerinde Rehberlik ve Dini Danışmanlık”, Din Hizmetlerinde İletişim
ve Halkla İlişkiler, Açık Öğretim Fakültesi Yayınları, Ankara, 2010, s. 137.
89 Altaş, a.g.m., s. 340.
25
açısından ilgilenen bir yardım mesleği olarak kabul edenler varsa da90
Liddell’e göre bu alan için bir sınırlamadır. Ona göre dini danışmanlık, dini kurum niteliğine rağmen danışmanlığın anlamından uzaklaşmaz. Danışmanlığın kapsadığı alanların bazılarıyla ilgilenip bazılarını alanı dışında görmez. Alan içindeki problemleri de salt dini problem olarak incelemez. Her dini danışman, kendisine getirilen probleme, danışanın kendisi için belirlediği yardım kaynağı açısından yaklaşır ve danışana yardım eder. Bu yardım, dini bir problem için olabileceği gibi, din dışı bir problem için de olabilir. Her din görevlisi kendisini dini danışmanlığın bir uygulayıcısı olarak görür. Din görevlisi, kendisini rolünün dayanağından soyutlayan bir hizmet yapmaz. Hangi alandan getirirse getirsin, problemle birlikte kendisine gelen insana yaptığı yardım, dini danışmanlık kapsamında değerlendirilir.91
Daha açık bir ifade ile dini danışmanlık, yardım mesleklerinden biri olarak, danışmanlık alanı içindeki tüm problemlerle din dışı da olsa ilgilenir. Dini aktör, kendisini dini görevden soyutlayamadığı gibi hangi alandan olursa olsun kendisine getirilen problemlerin çözümüne yardımcı olmaktan da geri duramaz.92
Dini danışmanlığın konusu insanın dini ve dünyevi hayatıyla ilgili (inanç, ibadet, ahlak ve muamelat) tüm sorunlardan kaynaklanan problemlerdir. Dini danışman psikoterapinin çeşitli şekilleriyle ilgili teolojik ve ruhsal perspektiflerin disipline edilmiş bütünlüğünü bir arada kullanarak belirli akıl ve duygusal rahatsızlıklarla ilgilenir.93
Dini danışmanlığın iyileştirme, destekleme, yönlendirme, uzlaştırma, geliştirme fonksiyonlarının bulunduğu unutulmamalıdır.
Her bilim dalının ve her etkinliğin belli işlevi olduğu gibi, dini danışmanlığın da işlevleri vardır. Dini danışmanlığın danışanların sağlıklı bireyler olarak kalmaları için yukarıda zikredilen fonksiyonlarının yanında insanların birbirleriyle sağlıklı iletişim kurmalarına, yardımlaşmalarına94, örnek bireyler olmalarına ve kişiyi rahatsız eden
problemleri ortadan kaldırmaya95 yönelik pek çok işlevi vardır. Yukarıda verilen
90 Meadow-Kahoe, a.g.e., s. 420.
91 Liddell, P. G., A handbook of pastoral counselling, Mowerbray, Paperback, 1983, s. 4. 92
Liddell, a.g.e., s. 37-38.
93 Ok, a.g.t., s. 90.
94 S. Pattison, A Critique of Pastoral Care, SCM, London, 1993, (Akt. Ok, a.g.m., s. 42). 95 Clebsch-Jaekle, a.g.e., s. 16.
26
tanımlarda da bu işlevler görülmektedir. Bu nedenle dini danışmanlık temelde “yardım etme davranışı” veya “yardım etme etkinliği” olarak nitelendirebilir.
Batı toplumunda dini danışmanlığın, genellikle dinsel kurumlarda papazların çalıştıkları kiliselerde/kurumlarda uygulandığı, dinsel ve ruhsal problemlerin çözümünde kullanılan bir çeşit danışma süreci olduğu96 hatırlanırsa, bu tip bir
danışmanın genellikle ruhların iyileştirilmesi, ruhsal rehberlik ya da kişilerin günah çıkarması şeklinde rollerinin olduğu söylenebilir.
Dini danışmanlık, toplumu oluşturan bireylerin akıl sağlığının korunması olarak nitelendirilen bir işleve sahiptir. Çünkü din; akıl ve duygu hastalığı, uyuşturucu ve alkol bağımlılığı, depresyon ve intihar, çocuğa kötü davranma, çocuk suçları ve günümüzün diğer toplumsal sorunlarından kurtulmak isteyenler için sığınma alanlarından biridir.97 Dinin ruh sağlığına en önemli katkısı, ortaya koyduğu değerler ve dünya hayatına ilişkin olarak getirdiği açıklamalar aracılığıyla insan yaşamına kazandırdığı anlamdır.98Ayrıca
din insanlar arası ilişkileri düzenleyen değerler bütünü olarak, insanın kimliğinin oluşmasında da önemli bir olgudur. Dini danışmanlık bu anlamda da insanlara hizmet etmektedir.
Dini danışmanlık faaliyetleri, insana yönelik hizmet olması itibariyle geniş bir uygulama alanına sahiptir. Çünkü insanın bilişsel, duyuşsal ve fiziksel gelişimi, hayatının farklı dönemlerinde farklı ihtiyaçlarının olmasına ve bu ihtiyaçlarının karşılanmasında onu başkalarından yardım almaya yöneltmektedir. Bireyin din ihtiyacı, hayatın belirli bir döneminde değil her döneminde hissedilir bir olgu olduğu için dini danışma ihtiyacının hayat boyu devam ettiği, aynı doğrultuda dini danışmanlığın da hayatın tamamını kapsayan geniş bir uygulama alanına sahip olduğu söylenebilir. Öyle ki, hemen hemen bütün insanların her türlü sıkıntılarının tedavisinde, pastoral danışmanlık uygulama alanları mevcuttur, denilebilir.99
Ülkemizde ise dini danışmanlık hizmetleri, formel ve informel olarak yürütülür. Din eğitimi kurumları, yaygın ve örgün anlamda eğitim faaliyetleriyle din eğitimi
96 Kaya, a.g.m.,s. 8. 97 Ok, a.g.t, s. 96.
98 Recep Yaparel, “Depresyon ve Dini İnançlar ile Tabiatüstü Nedensel Yüklemeler Arasındaki İlişki”,
Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, İzmir, 1994, c. 8, s. 24.
99 James W. Fowler, Faith Development and Pastoral Care: Theology and Pastoral Care, (Ed. Don S.
Browning), Fortress Press, USA, 1996, ss. 23-26. Ayrıca Hıristiyan geleneğinde dini danışma alanları hakkında geniş bilgi için bkz. Liddel, a.g.e., ss. 4-11.
27
sürecini işletirken dini danışma, bu süreç içinde öğrencilerin ve yetişkinlerin din kaynaklı problemlerinde çözüm merkezi görevini üstlenir. Bu noktada örgün eğitimde dini danışmanlık uygulamalarının belki de en önemli alanlarından birisi, din eğitimi ve öğretimi sürecine girmiş olan öğrencilerin ihtiyaçlarına yönelik olanıdır. Örgün eğitim de ise din öğretimi, ilkokul dördüncü sınıfta başlar, lise son sınıfa kadar devam eder. Bununla birlikte çocuk ve gençlerin, eğitim sistemimiz içinde verilen danışma ve rehberlik hizmetlerinden gerektiği kadar yararlandığı söylenemez. Çünkü rehberlik ve danışmanlık görevlerini yürüten öğretmenlerin veya danışmanların dini bilgi düzeyleri dini kaynaklı problemleri çözebilmek için yeterli değildir. Bu nedenle din kaynaklı problemler danışmanlara en az götürülen problemlerdir. Bu tür problemler genellikle Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi (DKAB) öğretmenlerinin öğrencilere yakınlığı ve ilgisi çerçevesinde çözümlenmeye çalışılır. DKAB öğretmenlerinin eğitim ve öğretim dışında öğrencilerle olan ilişkilerinin bir kısmı da danışmanlık ilişkisi içinde değerlendirilebilir.100 Dini danışmanlık aktivitesini danışanın problemini
getirmesi ve danışmanın yardım etmesi şeklinde iki aşamalı olarak düşündüğümüzde, ikinci aşamada kendini gösterir. Ancak örgün din eğitimi süreci çerçevesinde dini problemlerin hangi noktalarda yoğunlaştığına ilişkin ne yazık ki elimizde yeterli araştırmalar yoktur.101
Gerek örgün eğitim döneminde gerekse örgün eğitim sonrasında ortaya çıkan bazı problemlerin çözümünde, dini danışmanlığın önemli yer tuttuğu bir gerçektir. Çünkü birey din dışı problemlerinin çözümünde dini, destek kaynağı olarak kullanmak istemekte ve dini kaynaklardan yardım aramaktadır. İnandığı dinin değerleri çerçevesinde hayatını düzenlemek isteyen bir insan, hayatının çeşitli safhalarında bazı problemlerle karşılaşabilir ve problemlerine çözüm arayabilir. Bireye içinde bulunduğu durumda yardım edecek birimler dini danışmanlık kurumları olacaktır.102
Çünkü belirtilen ihtiyaç içinde bulunan insan, bilgi almak için başvurabileceği güvenilir kurumların bulunmasını ister. Ülkemizde toplumu din konusunda aydınlatmakla yükümlü olan Diyanet İşleri Başkanlığı, resmi olarak bu işlevi yerine getirmeye
100 Altaş, a.g.m., s. 344.
101 Bu alanla ilgili dolaylı olarak da ulaşabildiğimiz araştırmalar: Halide Nur Özüdoğru, “İmam Hatip
Lisesi Öğrencilerinin Dini İnanç ve Tutumları ile Sosyo-Kültürel Beklenti ve Sorunları (Konya örneği)”, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Konya, 2003; Altaş, Liselerde Din
Öğretimi, Nobel Yayınları, İstanbul, 2004 adlı araştırmalardır.
102 Altaş, a.g.m., s. 348.
28
çalışmaktadır. Başkanlık diğer hizmetlerinin yanında, insanların her türlü problemlerini iletebileceği bir dini danışmanlık birimi olarak, 2003 yılında “Aile İrşat ve Rehberlik Büroları”nı kurmuştur. Çalışmamızın konusunu oluşturan bu bürolar, II ve III. bölümlerde ayrıntılı biçimde ele alınacaktır.