Dini danışmanlık, faaliyet olarak tarihi bir geçmişe sahip ise de, 20. yüzyıldan itibaren Batı dünyasında bilimsel çerçevede özel bir anlam kazanmış, İncil’den alınmış ve Hıristiyanlığa özgü bir kavram olan72 “pastoral care”* veya “pastoral counselling”** adı altında ele alınmaya başlamıştır.
Günümüzde dini danışmanlık ya da pastoral psikoloji olarak dilimize girmiş çalışma alanları; ilk olarak Hıristiyan kültüründe ortaya çıkmış olması, en azından bu kültürde sitemli hale gelmesi sebebiyle bu faaliyet alanına dair kavramlar da doğal olarak Hıristiyan kültürü ile ilgilidir. Şüphesiz bir faaliyet ve bilim alanındaki kavramlaştırma, ilkin o alanı keşfedip ortaya çıkaranlar tarafından kendi inanç, dil ve kültür özelliklerine göre yapılır. Bu sebeple manevi destek ve yardım hizmetlerinin teorisi ve pratiği ile ilgili bilimsel çalışma alanına da dini danışma psikolojisi anlamında pastoral psikoloji denilmiştir.73 Bizim kültürümüzde de benzer faaliyetler din hizmetleri adı altında yer almış ancak, Batılı ülkelerde olduğu gibi profesyonel bir hizmet alanı haline gelmemiştir.
Kilisenin halkın din kaynaklı sorunlarının çözümüne yardım etmeyi amaçlaması, dini danışmanlıkla ilgili çalışmalara hız kazandırmıştır. O dönemde Hıristiyan teologlar, danışma ve rehberlik çalışmalarına ilgi duymaya başlamışlar ve papazların kiliselerdeki günah çıkarma işlemlerini bir dini danışma hizmeti olarak ele almışlardır. Böylece Hıristiyan kültüründeki günah çıkarma geleneğine dayalı olarak dini danışmanlık hizmeti ortaya çıkmıştır, denilebilir.74
72 Üzeyir Ok, “İnanç Bakım ve Danışmanlığı: Bir Model Geliştirme Denemesi”, I. Din Hizmetleri
Sempozyumu, 4 Kasım 2007, Ankara, 2008, c. 2, s. 551.
* Papaz/Vaiz ilgisi: Burada İngilizcede kullanılan “care” kelimesinin Türkçe tercümesi konusunda önemli bir güçlük bulunmaktadır. Kelime “bir kişiyi sevdiğimiz için onunla ilgili olup bitenlerle ilgilenme” anlamına gelmektedir. Dolayısıyla ilgi, gözetim, bakım, kollama gibi anlamları bulunan bu kelimeyi tek anlama indirgemek güç gözükmektedir. Diğer taraftan, günümüzde “din hizmetleri” ifadesinde geçen ve yaygın olarak kullanılan “hizmet” kelimesi “care” kelimesini tam olarak karşılamıyor gözükmektedir. (Ok, a.g.t., s. 550).
** Papaz/Vaiz Danışmanlığı: “Danışmanlık” anlamına gelen “Counselling” kelimesinin “psikolojik” olma niteliği taşıdığını hatırlatmak uygun olur. (Kuzgun, a.g.e., s. 12).
73 Cebeci, “Bir Din Öğretim Yaklaşımı Olarak Dini Danışmanlık ve Rehberlik”, Değerler Eğitim
Dergisi, s. 56-57.
74 Cebeci, a.g.m., s. 54.
22
Kişinin işlediği günahları perde arkasındaki bir papaza anlatması ile gerçekleşen günah çıkarma ritüelinin amacı dini kuralları pekiştirmek ve kişiyi dini ilkelere bağlamaktır.75 Ancak zamanla papazların itiraflara muhatap pasif dinleyiciler olmaktan
çıkıp, insanları ruhen rahatlatma, huzura kavuşturma, kötülüklere karşı tavır geliştirmelerini sağlama gibi görevleri de yapan dini danışmanlar olmaları gerektiği yönündeki düşüncelerden hareketle, papazların yetiştirilmesinde teoloji dışında insan bilimlerine özellikle psikolojiye ağırlık verilmiş ve kiliseler din adamlarını klinik ve danışma psikolojisi alanlarında eğitmeye başlamıştır. Böylece din eğitimi ile din psikolojisinin kesiştiği bu noktada dinsel danışma psikolojisi (pastoral psikoloji) adıyla yeni bir disiplin doğmuştur.76
Dini danışma ya da pastoral danışma alanlarında ilk bilimsel çalışmaları ortaya koyan Amerikalı psikolog Anton Boisen’dir. Bilimsel maneviyat eğitimi77
(Clinical Pastoral Education) hareketinin öncüsü kabul edilen Boisen 1926 yılında kaleme aldığı “Teolojinin Metotları ve Görevi” (The Task and Methods of Theology) adlı eserinde manevi yönden insanları anlamanın yollarını göstermiş, insanlara karşı fedakarlıkta bulunmada yarış içinde olunmasını önermiştir. İnsanlara yardımda bulunmak, onlara bir şeyler verebilmek için bireyin gelişiminin, kişiliğinin ve yaşam kurallarının bilinmesi gereğine işaret eden Boisen, dini şahsiyetlerin bu yönde yetiştirilmesi gerektiğini savunmuştur.78
1960’ lı yıllardan itibaren dini danışmanlık organizasyonları daha da gelişmiştir. Bunlar arasında; Klinik Teoloji Birliği, Richmound Fellowship ve Westminister Pastoral Kurumu, Raphael Danışma Merkezi, Dympna Merkezi gibi oluşumlar
75 Saynur Kaya, “Pastoral Danışma”, www.sanalpsikolog.com/pastoraldanısma.doc. (21.01.2013). 76 Tan, a.g.e., 14.
77 Kısaca CPE (Clinical Pastoral Education) diye ifade edilen bu bilimsel maneviyat eğitimi hareketi
1925 yılında farklı bir din eğitimi anlayışı ile ortaya çıkmıştır. Papazların dini danışma ve rehberlik yaklaşımı ile yetiştirildiği bir merkez olarak CPE, günümüzde de faaliyetlerini sürdürmektedir. Halen bu kurum “The Assocation for Clinical Pastoral Education, Inc” adıyla çok kültürlü ve çok inançlı bir organizasyon şeklinde hastaneler, sağlık merkezleri, çocuk ve yaşlı yurtları, rehabilitasyon merkezleri, iş yerleri gibi çok çeşitli yerlere yönelik çalışmalar yapmaktadır. Geniş bilgi için bkz: http://www.acpe.edu.
78 Anton Boisen, Dictionary of Pastoral Care and Counseling, (ed. Rodney J. Hunter), Nashville,
Abingdon Press, 1936, ss. 11-13, (Akt., Özdoğan a.g.e., s. 128).
23
sayılabilir.79
Bugün Avrupa ve Amerika Birleşik Devletleri’nde farklı inanışlara göre dini danışmanlık üzerinde teorik ve pratik eğitim veren kurumlar mevcuttur.80
1975 yılından sonra papazların danışmanlık konusunda eğitim görmeleri üzerine yoğunlaşılmış, özellikle Anglikan kilisesi (İngiliz kilisesi) bu konu hakkında çeşitli eğitim programları düzenlenmiş ve bütün Anglikan rahiplerinin mesleğe atılmadan önce papaz danışmanlığı hakkında eğitilmesi ön koşul olmuştur. Nasıl Anglikan kiliseleri kendi rahiplerini danışmanlık konusunda eğitiyorsa, bazı teoloji fakülteleri de düzenledikleri seminerler ile bu konuda eğitim vermeye başlamışlardır.81 Yani dini kuruluşlar danışmanlık konusunda elemanlarını eğitirken akademik kuruluşlar da papaz danışmanlığı konusunda kendi öğrencilerini eğitme yoluna gitmişlerdir.
Günümüzde ABD ve bazı Avrupa ülkelerinde pastoral psikoloji alanında ciddi çalışmalar yapılmakta, eğitim ve yayın faaliyetleri sürdürülmektedir. Bu çerçevede “The Journal of Pastoral Care” adıyla 1947 yılında yayına başlayıp daha sonra “The Journal of Pastoral Care & Counseling” (Pastoral Bakım&Danışmanlık Dergisi) adını alan bir dergi ABD’de yayın hayatına devam etmektedir. Hakemli bir dergi olan bu dergide, pastoral danışmanlığın önemli uygulama alanları ile ilgili makaleler mevcuttur.82Ayrıca
bu dergiyi çıkaran şirket83 Georgia eyaletinde dini yayınlar yapmakta, eğitim bakanlığına danışmanlık hizmetleri vermekte ve senede iki sayı olmak üzere “The Journal of Pastoral Theology” adıyla bir dergi daha çıkarmaktadır. Hollanda’da “Pastoral Psikoloji”84 ABD de “Journal of Pastoral Counseling” adıyla dergiler yayımlanmaktadır. İngiltere’de de “Pastoral Care in Education” adıyla dini danışma ve rehberlik konularında makalelere yer veren uluslararası bir dergi üç ayda bir yayımlanmaya devam etmektedir. Ayrıca Amerika ve Avrupa ülkelerinde (özellikle
79 Kaya, a.g.m., s. 7.
80 Örneğin, Amerika Dinsel Danışmanlar Kurumu AAPC (The American Association of Political
Consultants) dini danışmanlık için standartlar koyan mesleki bir topluluktur. AAPC tarafından dini danışmanlık tavsiye edilen derslerden bazıları şunlardır: Psikopatoloji, grup dinamikleri, kişilik ve kişilik gelişimi teorileri, psikoterapi ve danışmanlık teorileri, davranış bilimlerinde ve teolojide araştırma yöntemleri, evlilik ve aile dinamikleri, uygulamalı klinik eğitimi. Dersler hakkında geniş bilgi için bkz. Meadow-Kahoe, a.g.e., ss. 418-421.
81 Adam Pulanski, “Biblical Counseling Manual”, http://www.ntslibrary.com/christian-counseling-
books.htm. (30.08.2012).
82 Dergilerde yer alan bazı makaleler ve dergilerin içeriği hakkında bilgi için bkz. www.jpcp.org/index. 83 JPCP, Inc., (Journal of Pastoral Care Publications Inc).
84
Orijinal adı “Pastoral Psychologie” olarak yayımlanmakta olan bu dergi, dini danışmanlık ve rehberlik alanında yayımlanan en eski ve en köklü akademik dergilerden biridir. 1950’den beri yayımlanmakta olan bu derginin yılda iki sayısı çıkarılmaktadır. Haziran 2012 itibariyle derginin 125. Sayısı yayımlanmıştır. Dergide dini danışmanlıkla ilgili çok sayıda makale yer almaktadır.
24
İngiltere, Almanya, Hollanda ve Danimarka) konuyla ilgili çok sayıda kitap neşredilmiş bulunmaktadır.85
Ülkemizde ise dini danışma ve rehberlik hizmeti olarak nitelendirilebilecek ilk faaliyetler, 1995 yılında gerçekleştirilmiştir. Diyanet İşleri Başkanlığı “hastanelerde din ve moral hizmetleri” için imamları görevlendirmiştir.86 İnsanların dini telkinlere en fazla ihtiyaç duyduğu hastalık dönemlerinde, onlara dini danışmanlık hizmeti sunacak imamların bu hizmeti yerine getirme konusundaki yeterlilikleri tartışma konusu olmuştur. Bununla birlikte o dönemde gerçekleştirilen hizmetler, -her ne kadar amacına ulaşmasa da- ülkemizde dini danışmanlık özelliği taşıyan ilk girişimler olması itibariyle önem taşımaktadır. Altaş’ın hastanelerde sunulan bu tür hizmetlerin bir ihtiyaç olduğunu belirttiği ve bu ihtiyacı karşılamaya yönelik önerilerini ortaya koyduğu çalışması,87 yaygın din eğitimi alanında dini danışma ve rehberlik üzerine ülkemizde
yapılan ilk bilimsel çalışma olması itibariyle önemlidir. Buna göre etkinlikler ve bilimsel araştırmalar doğrultusunda ülkemizde dini danışmanlık hizmetlerinin 1990’lı yıllarda başladığını söylemek mümkündür.