Dini danışmanlık ülkemizde henüz gelişmekte olan yeni alanlardan biridir. Bu nedenle dini danışmanlığın mahiyeti, kapsamı, hedefleri, sınırları ve problem alanları henüz tam olarak netlik kazanmış değildir. Dolayısıyla gerek bu alanın isimlendirilmesinde ve yapılan tanımlarda gerekse alanın sınırlarında ilgili çok çeşitli görüşler mevcuttur. Bu sebeple konuyla ilgili farklı tanımlara yer vererek konunun daha iyi anlaşılmasını amaçlamaktayız.
İngilizcede rahip, papaz, din adamı anlamlarına gelen “pastor”61 sözcüğü,
Türkçede “vaiz” kelimesi ile karşılık bulmuş ve “pastoral counselling, Pastoral Care” olarak adlandırılan disiplin, ülkemizde “vaizsel danışmanlık”, “dinsel danışmanlık” ya da -daha yaygın bir kullanımla- “dini danışmanlık” şeklinde adlandırılarak eğitim ve psikoloji çalışmalarında yerini almıştır.62
Dini danışmanlık kavramının farklı kaynaklarda farklı tanımlarına rastlanmak mümkündür. Clebsch ve Jaekle’nin 1964 yılında yaptıkları bir tanımlamaya göre dini danışmanlık; “mümessil din adamları tarafından nihai anlam ve konular bağlamında, sorun yaşayan insanlara yönelik iyileştirme, rehberlik etme, bakımda bulunma,
60 Suat Cebeci, “Bir Din Öğretim Yaklaşım Modeli Olarak Dini Danışma ve Rehberlik”, Değerler
Eğitim Dergisi, İstanbul, 2010, c. 8, s. 56.
61 John Dyson, Studens’ Dictionary, Best Publication, London, 2001, s. 451. Latinceden gelen “pastor”
kelimesi, iyileştirmek, rehberlik yapmak, kişisel ve toplumsal açıdan bozulan ilişkileri düzeltmek ve taraflar arasında uzlaşma sağlamak gibi dört temel fonksiyona sahiptir. Harun Işık, Cezaevlerinde Din, Laçin Yayınları, Kayseri, 2009, s. 123.
62 Öznur Özdoğan, “İnsanı Anlamaya Yönelik Bir Yaklaşım: Pastoral Psikoloji”, AÜİFD, Ankara, 2006,
S. 47, s. 129. “Pastor” kelimesiyle aynı kökten gelen pastoral kelimesi papaza ait anlamlarını taşımaktadır. “Pastoral Care” ise papazsal ilgi/bakım veya dini bakım demek olup papazın/din adamının insanlara manevi destek ve yardım anlamında yaptığı öğüt ve tavsiyeleri ifade eder. Özdoğan, a.g.m., s. 128. Ayrıca “Pastoral Care” kelimesinin orijinal karşılığı “çobana özgü,
çobansal görevlerle ilgili” gibi anlamaları da bulunmaktadır. Zaten çoban imgesi Hıristiyan kutsal
metinlerinde, koyunları tehlikeden koruyan, onlara otlak ve bakım sağlayan liderdir ki, orijinalde Hz. İsa’yı sembolize eder. (Ok, “Dini Danışmanlık: Tanımı ve Tarihi”, Dini Danışmanlık ve Din
Hizmetleri, s. 39.
19
uzlaştırma, destekleme şeklindeki yardım etme davranışlarını ihtiva eden kavram”63
olarak ifade edilmektedir.
Bu tanıma göre, dini danışmanlığın iyileştirme, destekleme, yönlendirme, uzlaştırma gibi özellik ve fonksiyonlarının bulunduğu ifade edilmektedir. İyileştirme özelliği daha ziyade kişisel ilişkilerde yoğun sorun yaşayan insanlar üzerinde uzun süreli bir dini danışma olarak kendini gösterir. Destekleme fonksiyonu ise destek danışmanlığında, destek gruplarında görülmektedir. Yönlendirme fonksiyonu ise hayatlarında bir yön arayan, iş arayan, evlilik hazırlığında olan veya emeklilik dönemini yaşayan ya da kariyer değişimlerinde etkilidir. Dini danışmanlığın dördüncü önemli özelliği olan arabuluculuk/uzlaştırıcılık daha çok çift terapilerinde, eş ve aile danışmanlığında ve grup terapilerinde kullanılmaktadır.64 Dini danışmanlığın
fonksiyonlarına Clinebell tarafından 1987 de beşinci bir fonksiyon eklenmiştir. O da eğitmek/geliştirmektir. Clinebell, dini danışmanlığın bu açıdan birey ve grubun kişisel büyümesini ve gelişmesini teşvik edici, öngörücü, cesaret verici bir etki fonksiyonunun olduğunu ifade etmiştir. 65
Amerika Birleşik Devletleri’nin Pensilvanya eyaletinde hazırlanan bir yasa tasarısında dini danışmanlık: “Davranış uyumunu ve davranış değişikliğini kolaylaştırmak amacıyla, dini kaynakları ve danışma tekniğini kullanarak kişinin kendisiyle ve kişiler arası olan ilişkilerinde işlev bozukluğuna yol açan duygusal rahatsızlıkların teşhis ve tedavisidir”66şeklinde tanımlanmıştır.
Lartey’e göre dini danışmanlık, insan yaşamında aşkın bir boyut olduğunu kabul eden kişilerin yürüttüğü, sözel veya sözel olmayan, doğrudan ya da dolaylı, literal veya sembolik iletişim biçimlerini kullanarak kaygıyla baş etmeye çalışan kişilerde önleme, rahatlama veya kolaylaştırmayı hedefleyen yardım etme etkinliklerini içerir. Dini danışmanlık, insanların tüm yönleriyle gelişimlerini ve bütün insanların insanca bir yaşam sürdürebilecekleri toplulukları oluşturmaya çalışır.67
Buna göre danışma
63 William Clebsch-Charles Jaekle, Pastoral care in historical perspective, New Jersey, Prentice-Hall,
1964, s. 4.
64 Altaş, a.g.m., s. 341.
65 Howard J. Clinebell, Basic Types of Pastoral Counseling, Abingdon Press, NewYork, 1966, s. 16-17. 66
Mary J., Meadow-Richard D. Kahoe, Psycbology of Religion: Rellgion in Individual Lives, Harper&Row Publisher Inc., New York, 1984, s. 420.
67 Emmanuel L. Lartey, In living color: An intercultural approach to pastoral care and counselling,
Philadelphia, Jessica Kingsley, 2003, s. 30.
20
konusunun doğrudan dini bir problem olması da şart değildir. Felsefi, sosyal, ekonomik ve psikolojik bir sorun dini danışma ilişkisi içerisinde ele alınabilir. Sorunların çözümünde hem psikolojik hem de teolojik kaynaklardan yararlanılabilir.68
Schlauch’a göre ise dini danışmanlık, dinsel terimler içeren ve teolojik-
psikolojik etik çerçevesinde yapılan, vücut-akıl-ruh dünyası üçgeninde bir bütün olarak verilen yardımlardır.69
Bu bağlamda dini danışmanlık, kişinin kendi doğrularını bulmasına yardım etme süreci olarak değerlendirilebilir.
Verilen tanımalardan hareketle dini danışmanlığı diğer danışmanlık hizmetlerinden ayıran bir kaç özellikten söz edilebilir. Öncelikle danışılan kişinin bir din uzmanı ya da bir din adamı olması (mümessil bir din adamı), yani din eğitimi almış ve din eğitimi vermek için yetkilendirilmiş olması şarttır. Çünkü dini danışman olarak adlandırılan bu kişiler, psikolojiye dair teorik bilgilerini dini bilgileriyle ilişkilendirerek danışana hizmet verirler.70
Dini danışmanlık alanı rehberlik, destekleme, uzlaştırma vb. unsurlar dolayısıyla psikolojik danışmanlığın alanından daha geniştir.71
Toplumda dindar kabul edilen ancak uzman olmayan kişilerin yaygın olarak gerçekleştirdiği benzer bir yardım etkinliğini, dini danışma faaliyeti olarak nitelemek mümkün değildir. Hatta bu kişilerin birçoğu -farkında olarak veya olmayarak- yanlış bilgilendirme ve yönlendirme ile insanlara yarar sağlamak yerine zarar bile verebilmektedir. Bu sebeple, dini danışmanlık hizmetleri resmi olarak gerek ülkemizde gerek dış ülkelerde insanların doğru bilgiye ve kişilere ulaşmalarını sağlamak amacıyla dini otorite olarak kabul edilmiş güvenilir kurumlar tarafından sunulmaktadır. Ancak gayri resmi (illegal) olarak da bu hizmetler ülkemizde yürütülmektedir.
Netice itibariyle, dini danışmanlığa dair yapılan tanımlar ve açıklamalar da dikkati çeken husus şudur: Dini danışmanlığı diğer danışmanlık türlerinden ve psikoterapiden ayıran unsur danışmanın özellikleridir. Çünkü dini danışman, danışma konusunu din ile ilişkilendirerek ve dini referans göstererek değerlendirmekte ve problemi çözmektedir. Bu nedenle dini danışmanlık, danışmanın herhangi bir konuda
68 Rodney J. Hunter, Dictionary of Pastoral Care and Counseling, Abingdon Press, Nashville, 2005, s.
85.
69 Chris R., Schlauch, “Expanding the Contexts of Pastoral Care”, The Journal of Pastoral Care, S. 44,
No. 4 (Winter 1990), s. 359.
70 Özdoğan, a.g.m., s. 132.
71 Recai Doğan-Nurullah Altaş-Remziye Yılmaz, Din Bilimleri 1, Ankuzem, Ankara Üniversitesi
Basımevi, Ankara, 2009, s. 223; Ok, a.g.t., s. 550. 21
kendisine başvuran kişilere, dini esaslara dayanarak ve danışma tekniklerini kullanarak sunduğu profesyonel yardım etkinliği olarak tanımlanabilir.