ABD'de kamu özel ortaklığı uygulamalarında özel sektör aktif bir rol oynamıştır. 18. yüzyılda gerçekleştirilen önemli karayolu projeleri, özel sektör tarafından yapılmıştır. Ayrıca ülkenin ilk içme suyu yatırımları özel teşebbüsler tarafından yapılmış ve işletilmiştir. Aynı şekilde 19. yüzyılda ülkenin doğusundan
122 ATASOY, s. 127. 123 ATASOY, s. 130. 124
38 batısına doğru giden demir yolu projeleri de özel teşebbüsler tarafından gerçekleştirilmiştir125.
1929 yılında yaşanan ekonomik kriz tekrardan kamu işletmeciliğine dönüşümü sağlamış, büyük bunalım sonucunda iflas eden özel hukuk kişilerinin yürüttüğü kamu hizmetleri devletleştirilerek hizmetin sürekliliği sağlanmıştır.
Modern anlamda kamu özel ortaklığı projeleri ilk olarak 1980'lerde Başkan Reagan yönetimiyle başlamıştır. Başkan Reagan'ın kamu özel ortaklığını tartışmaya açılmasıyla birlikte devletin küçülmesi gerektiği vizyonu gündeme gelmiştir.
1990'lı yıllarla birlikte kamu özel ortaklığı alt yapının yenilenmesi ve kamu sektöründeki verimsizliği ortadan kaldırmak için kullanılmıştır. Bu dönemde kamu özel ortaklığı uygulamaları dünyada en kapsamlı bir şekilde ABD'de uygulanmıştır. Ülkedeki kamu hizmetlerinin bir çoğu özelleştirilmiştir126.
ABD'de yapılan araştırmalara göre Los Angeles'da özel sektör tarafından sunulan hizmetin, kamu sektörü tarafından sunulan hizmetten %43 oranında daha ucuza arz edildiği belirlenmiştir. Yol kaplama ve bu hizmet benzer nitelikteki hizmetlerde ise söz konusu tasarruf oranının %96'ları bulduğu saptanmıştır127.
Hapishane ve sağlık sektöründe hem altyapı hem de hizmet sağlanması bazı Avrupa ülkelerinde olduğu gibi ABD'de de kamu özel ortaklığının önemli uygulamaları arasında yer alır. Hapishanelerde özel müteşebbisler mahkumlara mesleki eğitim, iş ve tıbbi bakım gibi hizmetler vererek hapishaneleri inşa ve finanse etmektedir. Sağlık sektöründe ise hastanelerin, kiralama, satış ya da hastane yönetiminin özelleştirilmesi gibi yöntemlerle özel teşebbüslere devri sağlanmıştır128.
ABD'de devlet ve yerel yönetim birimlerinin temsilcilerinin yanında özel sektör temsilcilerinin de bulunduğu kamu özel ortaklığı Milli Konseyi (National
125
EMEK, s. 89. 126
Ayrıntılı bilgi için Bkz. SAVAS, E. S., Özelleştirme: Daha İyi Devlet Yönetiminin
Anahtarı, Çev. Ergün Yener, Ankara, 1994.
127
AKTAN, Coşkun Can, Türkiye'de Özelleştirme Uygulamaları, Ocak 1992, İstanbul, s. 35. 128
39 Council for Public Private Partnerships-NCPPP) bulunmaktadır. Konseyin merkezi Washington D.C.'dedir. Konsey 1985 yılında kurulmuş olup, siyasi partilerden bağımsız, kâr amacı gütmeyen bir kurumdur. Konseyin görevi uygun kamu özel ortaklığı uygulamalarının federal, devlet veya yerel seviyede kurulmalarını sağlamak, kolaylaştırmak ve yardımcı olmaktır129.
2. Avrupa Birliği
Kamu Özel Ortaklığının Avrupa'daki geçmişi 2000 yıl öncesine, Roma İmparatorluğuna kadar gitmektedir. Romalılar karayolları, liman ve posta hizmetleri gibi kamu hizmetlerini özel teşebbüsler tarafından yürütmüştür. Roma İmparatorluğunun çökmesiyle birlikte kaybolan imtiyaz uygulamaları 12. ve 13. yüzyıllarda fırın, köprü ve baskı gibi faaliyetlerde yeniden ortaya çıkmıştır. Bu hizmetleri ifa eden imtiyazcılar elde ettiği gelirin bir kısmını devlete aktarmıştır130.
Avrupa'da 19. yüzyılda sanayileşme hareketleri ve Fransız devrimi ile yayılan liberal düşünce akımının da etkisiyle kamu özel ortaklığı sistematik bir şekilde tercih edilmeye başlamıştır131.
AB Komisyonu 2000'li yıllarda kamu özel ortaklığı önündeki yasal engelleri kaldırmak için çalışmalara başlamış ve 2004 yılında Green Paper (Yeşil Kitap) adında bir kitap yayınlamıştır. Bu kitapta kamu özel ortaklığı projelerinde uygulanacak topluluk hukuku tartışmaya açılmış ve Avrupa geneline kamu özel ortaklığı modelinin katılımını arttıracak yöntemlerin arayışlarını başlatmıştır132.
2001-2008 yılları arasında AB ülkelerinde 97,6 milyar avro tutarında toplam 751 kamu özel ortaklığı sözleşmesi imzalanmıştır. Birleşik Krallık toplam proje sayısının %73'üne ve toplam proje miktarının %63'üne sahiptir. AB'nde kamu özel
129
Ayrıntılı bilgi için Bkz. www.ncppp.org/about/overview-mission/, (e.t. 28.08.2013). 130
EMEK, s. 91. 131
PİLETİC, Jana Habian, "The Public-Private Partnership Avt of the Republic of Slovenia",
EPPPL, 2008, s. 174.
132
Green Paper on Public Private Partnership and Community Law on Public Contracts and Concession, Brüksel, 30.04.2004, COM (2004), 327 Nihai, Çev. T.C. Maliye Bakanlığı
AB ve Dış İlişkiler Dairesi Başkanlığı, Avrupa Komisyonu, Kamu Özel İşbirlikleri ve Topluluk Hukukunda Kamu İhaleleri ve İmtiyazlara İlişkin Yeşil Kitap.
40 ortaklığı projelerini en etkin kullanan Birleşik Krallığı Almanya, İspanya133 ve Fransa takip etmektedir134.
Kamu özel ortaklığının yaygın bir şekilde kullanım alanı bulduğu ülkelerden biri de Portekiz'dir. Portekiz'de kamu özel ortaklığı projelerinin kapsamı genelde dizayn-inşa-yönetim olarak özetlenebilir. Portekiz hükümeti kamu özel ortaklığı sözleşmelerini kurmak, yönetmek ve gerekli denetimleri yapmak için merkezi idare kapsamında ayrı bir kamu özel ortaklığı biriminin kurulacağını ilan etmiştir. Portekiz'de kamu özel ortaklığı projeleri ile yürütülen kamu hizmetlerine harcanan bütçe 2009 yılına kadar 1.595 milyon Euro'dur135.
3. Diğer Ülkelerde
ABD, Avrupa Birliği ve Türkiye dışında bir çok ülke kamu özel ortaklığı projelerini uygulamakta ve özellikle bu projelerin yapılması ve uygulaması görevlerini yürütecek teşkilatlanmalara gitmektedir136.
Avustralya'da kamu özel ortaklıkları piyasa riskinin tamamen özel sektörde olduğu okul, hastane ve hapishane gibi daha çok sosyal altyapıları kurmak için kullanılmaktadır. Maliye ve İdare Bakanlığı, Federal Hükümet ve Queensland Genel Direktörlüğü adına kamu özel ortaklıklarını kontrol etmektedir. Kamu özel ortaklığına ilişkin genel bir yasa yoktur137.
133
TORRES, Laurdes / PİNA, Vicente / ACERETE, Basilio, "Public-Private Partnerships in
Spanish Local Government", Europen Business Organization Law Review 4, s. 429-451.
"İspanya hükümeti topluma daha iyi hizmet verebilmek için PPP projelerinin kapsamını
genişletmiştir. Bu bağlamda PPP projeleri ile topluma sağlanacak hizmetler arasında toplu taşımacılık, otopark, yaşlı insanlara ilişkin hizmetler, spor kompleksleri ve kadın derneklerinin desteklenmesi gibi hizmetler öngörülmektedir".
134
IFSL (2009) verilerine göre 2001 ile 2008 arasında Almanya 40, İspanya 38, Fransa 34 kamu özel ortaklığı sözleşmesine imza atmıştır.
135
ANDRADE, Alexandre / SANTOS R., André, "Public Private Partnership in Portugal- The
Legal Stracture of the Public-Private Partnership Contract and the Peripheral Contract",
EPPL (European Procurement & Public Private Partnership), S. 1, 2010, s. 47.
136
Kırgızistan'daki Kamu Özel Ortaklığı Projeleri için Bkz. YERELİ, Ahmet Burçin / KIZILTAN, Mustafa, "Kamu Özel İşbirliği Projeleri ve Kırgızistan Ekonomisi Açısından
Önemi", International Conference on Eurasıan Economies, Session 3C: Orta Asya
Ekonomileri, 2011. 137
41 Japonya'da kamu özel Ortaklığı projeleri daha çok demiryolu hizmetinde uygulanmaktadır. Ayrıca toplu konut, eğitim, sağlık, su ve atık yönetimi ve eğlence tesisleri gibi bazı sektörlerde de önemli kamu özel ortaklığı sözleşmeleri imzalanmıştır. Japonya'da 1999 yılında bir kamu özel ortaklığı teşvik yasası çıkarılmış, kamu özel ortaklığı projeleri desteklenmiştir138.
Kanada'da 2004 yılından bu yana, Richmond Havaalanı, Vancouver Hızlı Geçişi ile Denizden Gökyüzüne Otoyol projelerinin tamamlandığı İngiliz Kolombiyası en çok faaliyetin yapıldığı yer olmuştur139. Kanada'da kamu özel ortaklığına ilişkin konularda hükümete tavsiyelerde bulunmak üzere Kamu Özel Ortaklığı Birimi (Agence des Partenariats Public Prive) kurulmuştur. Ayrıca 1993 yılında Kanada'da Kamu Özel Ortaklığı projelerinin ilerlemesini sağlamak için kâr amacı gütmeyen ve siyasi bir kimliği olmayan Kanada Kamu-Özel Sektör İşbirlikleri Konseyi (The Canadian Council for Public-Private Partnerships) kurulmuştur140.
Rusya her ne kadar dünyada kamu özel ortaklığı projeleri yaygınlaşsa da, çok az kamu özel ortaklığı projesi uygulamıştır. Rusya'da 2005 yılında yürürlüğe giren İmtiyaz Kanun'u dışında her hangi bir kamu özel ortaklığı düzenlemesi yoktur141.
Güney Afrika 2000 yılından bu yana kamu özel ortaklığı uygulamalarını etkin bir şekilde kullanmaktadır. Güney Afrika konut, hapishane, turizm ve sağlık gibi çok çeşitli alanlarda kamu özel ortaklığı projeleri hazırlamıştır. Bu ülkede kamu özel ortaklığı faaliyetleri ve iş akışı devlet tarafından kurulmuş ve sağlam bir yasal temele dayanan merkezi kamu özel ortaklığı teşkilatı tarafından izlenmektedir142.
Meksika'da kamu sektörü ile özel sektörün ortaklaşa yürüttüğü bir çok proje mevcuttur. Bu projelerin başında havaalanı, demiryolu ve temiz/atık su projeleri
138
SARISU, Kamu & Özel, s. 242-243. 139
Standard&Poor's, Canadian PPP Financing Gaining Traction Despite Labor Opposition, Ekim 2005; The Canadian Council for Public-Private Partnerships, A Guide for
Municipalities, Kasım 2011, Kanada, s. 60.
140
The Canadian Council for Public-Private Partnerships, Public-Private Partnerships and Trade Agreements, Guidance for Municipalities, 2003, s. 6. www.pppcouncil.ca (e.t. 28.08.2013). 141
BUTTON, Maurice, A Pratctical Guide to PPP in Europe, Surrey/İngiltere, 2006, s. 325. 142
42 gelmektedir. Sağlık, eğitim, hapishane ve karayolu projelerinde ise kamu özel ortaklığı benzeri bir uygulama söz konusudur. Meksika'da kamu özel ortaklığına ilişkin yönetmelikler federal seviyede kabul edilmiş ve mevcut yasalar kamu özel ortaklığı karakteristiğine uygun hale getirilmiştir. Başkanlık ve Maliye Bakanlığı Meksika'da kamu özel ortaklığı projelerini aktif bir şekilde desteklemektedir143.