Muhasebeye Dayalı / Geleneksel Performans Ölçütleri

Geleneksel finansal performans ölçüm yöntemlerinin en belirgin özelliği, paydaşları temel alan bakış açısı yerine firma faaliyetlerine odaklanmış olmalarıdır. Geleneksel ölçütler muhasebe verilerini temel almaktadır. Bu nedenle geleneksel ölçütlere, muhasebeye dayalı finansal performans ölçütleri de denilmektedir (Kuğu ve Kırlı, 2013: 173).

Geleneksel olarak performans ölçümünde; karlılık, bilanço büyüklüğü, satışlar, maliyetler ve üretim vb. veriler kullanılmaktadır. Çoğu firmaların mali tabloları ya da yönetim muhasebesi sistemleri aracılığıyla takip edilebilen bu performans ölçüm kriterleri, firmanın geçmişteki performansını göstermektedir (Gökbulut, 2009: 54). Bu ölçütler, muhasebe faaliyetleri neticesinde ortaya çıkan kar rakamının hesaplanmak istendiği değere bölünmesiyle ortaya çıkmaktadırlar ve belirli bir dönemde ortaya çıkan faaliyet sonucunu esas almaktadırlar (Şenol ve Ulutaş, 2018: 86). Aşağıda muhasebeye dayalı performans ölçütleri hakkında bilgi verilmektedir.

69

2.2.4.1.1. Aktif Getiri Oranı

Toplam aktiflerin getirisi olarak adlandırılan aktif getiri oranı (Return on Asset- ROA), bir dönemde net varlıkların ortalama toplam aktiflerle karşılaştırılarak toplam aktiflerin ürettiği net geliri ölçen karlılık oranıdır. Diğer bir deyişle, ROA, bir firmanın varlıklarını bir dönemde kar elde etmek için ne kadar verimli bir şekilde yönetebileceğini ölçmektedir. Temel olarak bu oran, firmanın varlıklarının kazanma gücünü göstermekle birlikte, performans ölçüm aracı olarak da kullanılmaktadır. Bu, varlıkların gelir getirmedeki kapasitesi hakkında fikir vermektedir ve firmanın sermaye yoğunluğunu yansıtmaktadır (Ercan ve Ban, 2009: 46).

Sermaye varlıkları çoğu firma için büyük yatırımlar olarak kabul edildikleri için ROA, yatırım getirisi olarak düşünülebilir. Bu durumda firma, sermaye varlıklarına para yatırır ve bundan geri dönüş olarak kar bekler. Kısacası bu oran, bir firmanın varlıklarının ne kadar karlı olduğunu ölçmektedir ve (16) nolu denklemdeki gibi hesaplanmaktadır.

ROA= Net Kar

Ortalama Toplam Aktifler (16)

ROA ölçüsünü nelerin belirlediğini ortaya koyabilmek amacıyla yukarıdaki eşitlik yeniden yazıldığında, oran şu şekilde ifade edilebilmektedir (Brigham ve Gapenski, 1990: 778):

ROA= Net Kar Net Satışlar ×

Net Satışlar

Toplam Aktifler (17)

(17) nolu denklemde yer alan oranlar sırasıyla; net kar marjı ve aktif devir hızı oranlarıdır. Buna göre, bir firmanın net kar marjı ve aktif devir hızı oranları ne kadar yüksekse, ROA da buna bağlı olarak yükselecektir. Aktif karlılığının özsermaye karlılığından farkı, sadece firma sahiplerinin firmaya sağlamış olduğu fonları değil, borçlanma yolu ile temin edilen fonları da kapsamasıdır (Higgins vd., 2009: 41).

70

Bu yöntemin en büyük avantajı, basit formülü ve gerekli tüm bilgilerin firmanın tarihsel mali tablolarında bulunmasıdır. Bu yöntemin en büyük dezavantajı, yöneticilerin entelektüel sermayelerini etkin bir şekilde yönetebilmeleri için ihtiyaç duydukları bilgi eksikliğidir. ROA, muhasebe temelli bir ölçüm olarak firma ve finansal performansını ölçmektedir (Klapper ve Love, 2004). ROA ne kadar yüksek çıkarsa, varlıkların paydaşların lehine kullanıldığı anlamına gelir (Haniffa ve Huduib, 2006: 1056). Yüksek ROA ayrıca, firmanın paydaşlarının ekonomik çıkarlarına hizmet etmesinde varlıklarının etkin kullanımını da yansıtmaktadır (İbrahim ve Samad, 2011: 110).

2.2.4.1.2. Özsermaye Getiri Oranı

Özsermaye, firma sahip veya ortaklarının aktifler üzerindeki toplam haklarının parasal ifadesidir. Özsermayeyi oluşturan kaynak kalemleri, ortakların koymuş oldukları sermaye ile hak ettikleri fakat firmada bırakmış oldukları cari ve geçmiş dönem karlarından oluşmaktadır. Özsermaye getiri oranı (Return on Equity-ROE), bir firmanın paydaş yatırımlarından kar elde etme kabiliyetini ölçen bir karlılık oranıdır. Diğer bir deyişle, özsermaye getiri oranı, her bir ortak paydaşın özkaynağının ne kadar kar elde ettiğini göstermektedir. Bu oran, potansiyel yatırımcılar için önemli bir ölçümdür. Çünkü yatırımcılar, bir firmanın net gelir elde etmek için parasını ne kadar verimli kullanacağını görmek isterler. Özsermaye getiri oranı aynı zamanda, firmayı büyütmek ve sermaye çalıştırmak için özsermaye finansmanında etkin yönetimin nasıl olduğunun göstergesidir (Ercan ve Ban, 2009: 47) ve (18) nolu denklemdeki gibi hesaplanmaktadır:

ROE= Net Kar

Özsermaye (18)

Özsermaye getiri oranı formülü, net karın özkaynaklara bölünmesiyle bulunur. Tüm giderlerin ve vergilerin düşülmesinden sonra elde edilen kar, net kar olarak kabul edilmektedir ve özsermaye, dağıtılmayan kar ve yedek akçelerin toplamıdır.

71

DuPont analizi, bir firmanın karlılığını analiz ederken özsermaye getiri oranını üç ana bileşene ayırmaktadır. Özsermaye getiri oranı; net kar marjı, aktif devir hızı ve özsermaye çarpanı bileşenlerini yansıtır (Higgins vd., 2009: 38):

Özsermaye Getiri Oranı = Net Kar Net Satışlar ×

Net Satışlar Toplam Aktifler ×

Toplam Aktifler

Özsermaye (19)

(19) nolu denklemde yer alan özsermaye çarpanı olan toplam aktifler/özsermaye oranı, firmanın finansman sağlığı hakkında bilgi vermektedir. Ayrıca bu oranın artması, firmanın borçlarının toplam kaynakları içerisindeki ağırlığının arttığını göstermektedir. Net kar marjı ne kadar artarsa, firma faaliyet ve finansal giderlerini iyi yönetiyor ve özsermaye getiri oranı zaman içinde artıyor demektir. Aktif devir hızı artarsa, firma varlıklarını verimli bir şekilde kullanıyor ve sahip olduğu varlıklar daha fazla satış üretiyordur. Firmanın özsermaye karlılığını artırması için, aktif devir hızı oranını ve net kar marjını artırması gerekmektedir. Bu bileşenlerden en az birini arttırarak firma özsermaye getiri oranını artırıp getiri sağlanabilmektedir (Topak, 2010: 9).

Borç alarak firma varlıklarını artırabilir. Borç arttığında özsermaye azalacak ve sonuç olarak özsermaye getiri oranı artacaktır. Özsermaye getiri oranı bir firmanın maliyesinin nasıl kullanıldığı hakkında net bir fikir vermemektedir. Aktif getiri oranı ise, firmanın borç ve özsermaye olan her iki finansman biçimini ne kadar iyi kullanıldığını göstermektedir. Dolayısıyla, firmanın performansı hakkında doğru bir fikir edinmek için, hem aktif getiri oranı hem de özsermaye getiri oranı göz önünde bulundurulmalıdır (Ceylan, 2000: 51).