Motivasyon

TKY çalışmalarının etkin ve verimli bir şekilde yürütülebilmesi için etkili bir motivasyon programı ile desteklenmesi gerekmektedir. Yönetimin, kişilerin bağlılığını kazanabilmesi için çalışanları organizasyonun bir parçası yapması ve onları buna inandırması gerekmektedir.196

193 _{Engin Yıldırım, a.g.m.}

194 _{Tanju Argun, a.g.m.}

195_{…, “Toplam Kalite Yönetimi”, http://www.odevbul.net/odevler/07.doc, 26.04.2006} 196 _{Ahmet kovancı, a.g.e., s.210-211}

İşgücü verimliliğini artırmaya yönelik etken faktörleri bulmak için yapılan araştırmalarda genel yargı; insan gücü verimliliğinin artırılmasının doğrudan doğruya organizasyon yapısı ve organizasyon iklimini yaratmakta başrolü oynayan üst yönetimin yönetim anlayışına ve uygulamalarına bağlı olduğudur.197 Bir yöneticinin performansından bahsederken, o yöneticinin başında bulunduğu birimin başarısı söz konusudur. Yani yöneticinin performansı, tüm ekibin performansını yansıtır. Ekibin başarılı olması ile yöneticinin performansı yükselir. Ekip çalışmasına inanmayan, ekibini motive etmeyen, onlarla iyi bir iletişim içinde olmayan yöneticinin performansı düşmeye başlar; bu da işletmenin performansını düşürür.198 Çalışanların eğitimi, zeka düzeyi, mesleğe ve iş başındaki mesleki eğitimine bağlı olmayan işgücü verimliliğindeki farlılaşmalar çalışanların tutum ve güdülerindeki farklılaşmalarla açıklanmaktadır. Bu nedenle işgücü verimliliğini arttırmaya istekli yöneticiler çalışanların tutumlarının farkında olmak ve bunları anlamaya çalışmak ve her çalışana çalışma güdüsünün en yüksek olabileceği çalışma ortamını yaratmakta katalizör olma rolünü üstlenmek durumundadırlar.199

Dr. Frederics Herzberg, motivasyona ilişkin olarak iki(çift) faktör teorisini ileri sürmüştür. Herzberg’e göre bir işletmede çevre etkilerinin çalışana iki türlü etkisi vardır. Bunlardan bir kısmı çalışanı pek motive etmez ki bunlara sürdürme etmenleri denilebilir. Bir kısmı ise çalışanı daha yüksek performansa yönlendirir ki bunlara da motive edici faktörler denir. Sürdürme etmenleri, çalışanı motive etmekten çok işini sürdürmesini sağlar. Bu etmenler iyi derecede sağlanamazsa, çalışanlarda hoşnutsuzluk, tatminsizlik, gerilim ortaya çıkar. Bu etmenlere, işin sürdürülmesi ve çalışanın sağlıklı yaşaması için gerek duyulduğundan sağlık etmenleri de denmektedir. Sürdürme etmenleri olmadığında çalışanın o işletmede kalmasının sebebi de ortadan kalkar. Diğer yandan sürdürme faktörlerinin yeterli olması ferdin motivasyonunu sağlamaz, sadece tatminsizliğini ortadan kaldırır. Sürdürme faktörleri: ücret, ast-üst ve arkadaşlarla ilişkiler, makam, teknik danışmanlık, işletme politikası, çalışma şartları, kişisel yaşam ve iş güvencesidir.

Motive edici faktörler; başarı, tanınma, işin niteliği, sorumluluk, yükselme ve gelişme imkânlarıdır. Bu faktörlerin artması çalışanda tatmin yarattığı için bunlara doyurucu faktörler denir. Doyurucu faktörler aynı anda işten memnunluk da yaratırlar. Bu yüzden bunlara

197 _{Tuba Vural, Banu H. Gürcüm, Saliha Ağaç, “İş Görenlerin Motivasyonu Üzerine Bir Araştırma” Kamu} Yönetiminde Kalite 1. Ulusal Kongresi, TODAİE Yayınları, 1999, Ankara , s.167

198 _{Tanju Argun, “Performans ve Kıyaslama”, http://www.bilgiyonetimi.org/cm/pages/mkl_gos.php?nt=12,}

26.04.2006

hoşnutluk faktörleri de denir. Sürdürme faktörlerinin dışsal olmasına karşılık motive edici faktörler içseldir. Diğer bir deyişle organizasyonun çalışana verdiklerinden çok çalışanın kendi yaptıklarıyla kendi kendisini motive etmesi söz konusudur. Bu nedenle öncelikle sürdürme faktörlerinin sağlanması gerekir. Çünkü sürdürme faktörlerinin yetersiz olması durumunda motive edici faktörlerin pek büyük etkisi olmamaktadır. Sürdürme faktörleri yeterli olduğunda motive edici faktörler çalışanı yüksek performansa teşvik edebilmektedir.

Sürdürme faktörleri, kalite programının esasına anahtar olan faktörlerdir. Bu faktörler önemsenmediğinde, kişi işinden memnuniyetsizliğini dile getirecek ve organizasyonun değiştirmeye çalıştığı şeylere direnecektir. Bu faktörler sağlandığında ise kişi işinden tamamen memnun kalmayacak, sadece tatminsizliği azalacaktır.200

İnsanların davranışları üzerine araştırmalar yapmış olan Maslow insan davranışını etkileyen sayısız gereksinmeleri beş ana gereksinme grubuna ayırmıştır. Bunlar:201

Temel (fizyolojik) gereksinmeler,
Emniyet ve güvenlik gereksinmeleri,

Ait olma ve toplumsal eylem gereksinmeleri,
Değer ve saygınlık gereksinmeleri,

Yaratma ve başarma gereksinmeleri.

Maslow’un kuramına göre temel gereksinmeler doyuruldukça bireyler daha yüksek düzeydeki gereksinimlerini karşılamaya çalışmakta ve gereksinimler bir sıra düzeni içinde ortaya çıkmaktadır. Alt düzeydeki gereksinimler doyurularak bir üst düzeye ulaşılsa bile alt düzeydeki gereksinimlerin yeniden ortaya çıkması bireyin tüm dikkatini yeniden bunlar üzerine çekmektedir.202

Motivasyonu sağlayıcı etkenlerden bahsederken aslında bir işyerinin tutumuyla beraber en önemli motivasyon kaynağının kişinin kendisi olduğu unutulmamalıdır. Amaçlarını açıkça belirlemeyen kişi ne istediğini tam olarak bilemez. Bu durum belirsizlik yaratır. Büyük hedeflere ulaşmak için onu öncelikle küçük hedeflere ayırarak görmek ve

200 _{Ahmet Kovancı, a.g.e., s.211-212}

201 _{H. Sami Güven, “İş Görenlerin Güdülenmesinde Bireysel, Kümesel ve Örgütsel Değişkenler”, Amme İdaresi} Dergisi, Cilt: 14, Sayı:3, Ankara, 1981,s.13

ulaşılan her küçük hedefle büyüğe yakınlaştığını hissetmek motivasyon sağlayıcıdır. Başarılamadığı düşünülen şeyleri kazanılmış deneyimler olarak görebilmek bu yolda ilerlemeyi kolaylaştırır. Eğer zorunlu olarak bir amaca ulaşmaya çalışırsan, motive olacak bir şey bulamazsan başarıya ulaşmak da kolay olmaz.203

Diğer bir deyişle çalışanları motive edebilmek ve onları işlerinde zevk alır hale getirmek için ilk şart sürdürme faktörlerini yeterli ölçüde onların kullanımına sunmaktır. Herzberg’in bu yaklaşımı ve motivasyonla ilgili diğer teoriler incelendiğinde iş yerindeki gerçek ve uzun vadeli başarı öncelikle çalışanların motive edilmesi ile gerçekleşmektedir. Bu konunun ihmali, çok kısa süreli başarılardan daha fazlasına erişebilmeyi engelleyecektir.204