Fiziksel Faktörler ve Ergonomi

ÇYK etkileyen ilk faktör olarak iş ortamının fiziksel unsurlarının yeniden yapılandırılması gerekmektedir. Bu doğrultuda, işin yapıldığı fiziksel çevrede, bir insanın işini daha verimli ve etkin yapabilmesini sağlayacak şekilde, sıcaklık, temizlik, ışıklandırma, gürültü, makine-araç gereç yerleşimi gibi faktörler açısından uygun şartların oluşturulması gerekmektedir. Fiziksel çevre unsuları ile yakından ilişkili olan disiplin ergonomidir. İnsanın fiziksel ve düşünsel yeteneklerini daha etkin ve verimli olarak kullanabilmesini sağlamak amacıyla sürekli olarak makine, takım, aparat ve cihazlar geliştirilmektedir. Ergonomi, bunların, insanın özellik ve yeteneklerini dikkate alarak geliştirilmesini amaçlamaktadır.237

Murrell göre ergonomi; insan ve iş çevresi arasındaki ilişkileri çalışan bilimsel incelemedir. Bu bakımdan, çevre terimi sadece çevredeki ortamı kapsamaz aynı zamanda insanın ister birey isterse grup içinde olsun; işin organizasyonu, işin yöntemleri, kullanılan alet ve malzemelerini de içerir. Bütün bunlar insanın kendi doğası ile ilgilidir; yani yetenekleri, kapasiteleri ve sınırlarıyla. Grandjean’a göre; insanın işiyle ilgili davranışının

235 _{Memet Özkan,“Lojistik Performans ve Sonuç Göstergeleri–1”,}

http://www.danismend.com/konular/lojistikyon/lojistik_performans.htm, 26.04.2006 236 _{Kurtuluş Kaymaz, a.g.m.}

incelenmesidir. Ergonominin en önemli prensibi işleri insana uyarlamaktır. Ergonomi disiplinler arası bir çalışma alanıdır. Çalışmalarını fizyoloji, psikoloji, antropometri ve değişik mühendisliklerin teorilerine dayandırır. Meister’a göre; insan, makine sistem operasyonu bağlamında işle ilgili görevleri, insanların nasıl başardığını ve davranışsal ve davranışsal olmayan değişkenlerin, bu başarıyı nasıl etkilediği üzerine olan bir çalışmadır.238Bu çerçevede ergonomi en geniş tanımıyla, insanın anatomik özelliklerini, fizyolojik kapasite ve toleranslarını göz önüne alarak, işyeri yerleşimi ve ortam değişkenlerinin etkisi ile oluşan organik ve psikolojik reaksiyonlarına göre insan-makine-çevre ilişkisinin temel yapısını araştıran bir disiplindir. Çalışan kişilerin işlerinde verimli olabilmeleri için en önemli ihtiyaçlardan biri, rahat çalışabilecekleri bir ortamın içinde bulunmalarıdır.239 Ancak bugünün teknolojik uygarlığında makinenin insanlar üzerine etkisi artık soyutlama değildir.240 İnsanın fiziksel ve düşünsel yeteneklerini daha etkin ve verimli olarak kullanabilmesini sağlamak amacıyla sürekli olarak makine, takım, aparat ve cihazlar geliştirilmektedir. Bu araç ve gerecin insanın özellik ve yeteneklerini dikkate alarak geliştirilmiş olması iş verimini de arttıracaktır. İş ortamında ısı, nem, hava akımı, toz, duman, gaz, buhar, zararlı ve zehirli maddeler, gürültü, titreşim, aydınlanma eksikliği gibi faktörler de iş verimini etkilemekte, insan sağlığı ve güvenliği açısından çeşitli sorunlara neden olmaktadır.241

Bu anlamda ergonomi, birçok bilimsel disiplinin ortak çalışma alanı olan (başta mühendislik, mimarlık, tıp, fizyoloji, anatomi, psikoloji, sosyoloji olmak üzere) bir yaklaşımlar bütünüdür. Tüm bu bilimsel disiplinler ortaklaşa bir insana uyumlaştırılmış ideal makine-çevre sisteminin arayışı içindedirler. Elbette ki bu arayışın temel amacı, sadece insanın kendisiyle barışık uyumlu bir çevrede yaşaması değil, en önemli üretim faktörü olan insan gücünün (ya da işgücünün) rahat, kolay ve sağlıklı bir şekilde üretim ve ekonomik faaliyetlerini sürdürebilmesini sağlayan makine, teçhizat, ofis, fabrika düzeni vs.nin yaratılması isteğidir.242

Kullanılan aletler, cihazlar, hatta masa ve sandalye dahi kişiye en rahat çalışma imkânını sunabilecek şekilde tasarlanmış ve yerleştirilmiş olmalıdır. Işıklandırmadan

238 _{Petrick G. Dempsey, Michael S. Wogalter, Peter A. Hancock,“Hangi İsimle? Tanımlardaki Adlandırmayı}

Kullanarak İnsan Faktörleri ve Ergonomi Biliminin Temel Kuruluşunu İncelemek”,

http://www.sistems.org/terimler.htm, 26.04.2006 239 _{Kurtuluş Kaymaz, a.g.m.}

240_{David Meister, “Genel ve Gelişmeci Ergonomide Teorik Konular ” ,} http://www.sistems.org/kuramsal_konular.htm, 26.04.2006

241 _{Ali Oral, “Ergonomi Tanım ve Amacı”, http://ali-oral.balikesir.edu.tr/ergonomi/ergon01.html, 26.04.2006} 242_{…“ Ergonomi Nedir? ”, http://www.kobitek.com/makale.php?id=9, 26.04.2006}

ortamdaki gürültüye kadar birçok etken çalışanların verimini düşürebilir ya da konsantrasyonu olumsuz yönde etkileyebilir. Ergonomi bilimi işte bütün bu olumsuzlukları ortadan kaldırabilmek ve çalışan kişilere en uygun ortamı hazırlayabilmek için çaba harcamaktadır. İş süreçlerinin, spor, dinlenme, sağlık ve güvenlik unsurlarının tasarımında bütün ergonomi prensipleri mutlaka dikkate alınmalıdır.243

Ergonominin amacı değişik sağlık problemlerinin ortadan kaldırılabilmesi, verimin arttırılabilmesi için çalışma ortamının nasıl dizayn edileceği ve işçiye nasıl adapte edileceğidir. Başka bir ifade ile, işçinin işe değil işin işçiye uydurulmasının sağlanmasıdır. Örneğin çalışma masasının yüksekliğinin arttırılması işçinin birçok kez işine ulaşmak için gereksiz yere aşağıya doğru eğilmesini önleyecektir. Ergonomi ile uğraşanlara ergonomist adı verilir ve ergonomistin çalışma alanı işçi, işyeri ve iş dizaynıdır.244

Kötü çalışma koşullarında çalışmak zorunda kalan işçiler el, bilek, eklem, sırt ve diğer organları ilgilendiren ciddi sakatlanmalar ile karşılaşmaktadırlar. Bu sakatlanmalar aşağıdaki nedenlerden oluşabilir:245

Vibrasyon üreten makinaların uzun süre kullanımı (örneğin havalı çekiç gibi),
Ellerin ve kasların dönmesine neden olan görev ve aletler,

Ters yöne güç uygulamalarında,

Ellere, bileklere, sırta ve eklemlere fazla yük bindiği hallerde,
Kolların baş üzerinde çalışmaya zorlandığı zaman,

Belin eğilmeye zorlandığı işlerde,

Ağır yüklerin itildiği veye kaldırıldığı zaman.

Sakatlanmalar genellikle yavaş gelişir. Kötü çalışma koşulları ve uygun olmayan el aleti kullanımı sonucunda sakatlanma ve hastalanma süreci çok yavaş gelişir. Fakat bu süreç içinde kötü koşulların yarattığı bazı sinyaller ve belirtiler işçi tarafından algılanır. Örneğin işçinin evine gittiği zaman kas ve eklem ağrısı çekmesi gibi. Daha sonra ciddi sorunlar yaratacak bu belirtilerin sebebi mutlaka araştırılmalıdır. İşçiler ergonomik kuralları uygulanmadan yapılan işten dolayı karşılaşabilecekleri tehlikeler ve tehlikelerin belirtileri üzerine önceden haberdar edilmelidir. Tekrarlanan işler genellikle kas iskelet sistemi sakatlanmalarına ve hastalıklarına neden olur. Kazaların önlenmesi için harcanan paralar

243 _{Kurtuluş Kaymaz, a.g.m.}

244_{…“Ergonomi”, http://www.populermedikal.com/ergonomi1.asp, 26.04.2006} 245 _{…“Ergonomi”, http://www.populermedikal.com/ergonomi1.asp,}

işverenlere ilk başta fazla olarak görülebilir. Ancak bu yatırım uzun vadede iş verimi ve işçilere moral getireceği için ilerde işverene kar olarak geri döner. 246

Ergonomi sonuç olarak işin insancıllaştırılarak verimliliğin arttırılması sürecidir.247 Ergonominin dayanak noktası, sistem-insan uyumluluğu, fiziksel, algısal, bilişsel, duygusal, sosyal, organizasyonel ve çevresel etmenleri içeren bütün katmanlarda düşünülmelidir. Bu, bir sistem-insan etkileşimlerinin kümesini tanımlayan girdiler ile çıktıların nicelikleştirilmesidir.248