Mobbing Tipolojileri

bireylerin motivasyon ve iş doyumları, verimlilikleri, örgüt dinamiği için mobing sürecinin iyi değerlendirilmesi gerekmektedir.Bu nedenle bu sürcin iyi saptanması önlenmesi için en önemli faktördür.

Saptanması için özelliklerin bilinmesi kolaylık sağlamakta ve süreci olumlu etkilemektedir. Ergun Özler ve Mercan’ın çalışmasından mobbing sürecinin beş temel özelliği aşağıda aktarılmıştır:

“-Mobbing belli bir zaman perşyodunda ve düşmanca eylemlerin düzenli olarak uygulanmasından oluşur.

-Negatif eylemler bir kişi tarafından değil genellikle iş çevresinde bulunan herkesin katılımıyla olur.

-Mağdur ile zorba arasında güç eşitsizliği söz konusudur. Bu durum hiyerarşik pozisyona bağlı olarak gelebileceği gibi kişiler arasındaki çatışmalar sonucundada oluşabilir.

-Çatışmalar genellikle çalışanlar ve yöneticiler arasında oluşmaktadır. Mobbing bürokratik örgütlerde özellikle savunmasız bırakılan kişilere yönelmektedir.Negatif davranışlar belli bir strateji ile bilerek ve isteyerek uygulanmaktadır. Bu davranışlar sonucunda kişinin performansı hedef alınmaktadır.

-Mobbing süreci fiziksel ve cinsel saldırıları içermemektedir.”¹ Bu özelliklerin bilinmesi mobbing’i diğer şiddet unsurlarından ayırt etmek için önem arz etmektedir, yönetimin elle tutulur kanıt içermeyen bu özellikleri saptamasının ise örgüt bağlılığı için de önem arz ettiğini söylemek mümkündür.

4.1. Mobbing Tipolojileri

Mobbing iş yaşamını zorlaştıran birçok huzursuzluğa ve çatışmaya neden olan önemli bir sorundur. Toplu yaşam ile ortaya çıkan toplu çalışma ortamları mobbing sürecinin oluşmasına zemin hazırlamıştır fakat yıllarca bireysel sorunlar olarak görülmüş sadece üretim odaklı çalışılmıştır. İş ortamlarında oluşan rekabetler

ile yönetim sadece güçlü lider, güçlü çalışan kavramlarına odaklanmıştır.

1

42

Gündoğan’ın 2012 yılında yaptığı çalışmayı şu şekilde yorumlayabiliriz; Çalışma alanlarında ortaya çıkan ve bütün kısımları etkileyen statü, yaş, cinsiyet ayrımı olmaksızın sonuçları ile mücadele etmek zorunda kalınan hastalığın adı mobbing’dir. Etkilenen alan yelpazesi geniş olması mobbingin tiplerini de çeşitli kılmaktadır. Bireyin diğer çalışanlar arasında aşağılanması, çaba göstermediği için suçlanması ve görüşlerine değer verilmemesi “mesleki tehtit” olarak isimlendirilebilir. “Kişilik tehtidi” olarak tanımlanan diğer bir mobbing tipi ise; kişiye sürekli takılmak ve onu tedirgin etmek, alaycı tutum takınmak ve onurunu kırmaktır. Kişilerin mesleki eğitimden haberdar etmemek veya yoksun bırakmak, bilgi sahibi olmalarını engellemek yani bireyin bilgi edinme hakkını göz ardı edecek tutumlar ise “izole etmek” şekli içinde değerlendirilebilir. Diğer bir mobbing tipi ise “aşırı iş yükleme” olarak isimlendirilmektedir. Bu tip mobbing de ise kişinin sorumluluğu dahilinde olan işleri bitirmesi için baskı yapmak ve bireyin bitirmesi imkansız olan tarihleri bireye zorunlu koşmak gibi davranışlar söz konusudur. Son olarak adlandırılan mobbing tipi ise “destabilize etme”dir. Bu tip uygulamada ise bireyin ihtiyacı dahilinde bireye referans vermeme, bireyin yetkisi dışında anlamsız görevler verilmesi ve bireyin konumunun getirisi olan sorumlulukların elinden alınması ve hedefinden saptırılması gibi tutumlarda bu tip mobbing uygulamasına girmektedir. Çalışma alanlarında bu şekilde mobbing tipleri tanımlanmasının yanında en sık karşılaşılan davranışlar ise şu şekildedir; söylentileri gerçek olmayan şeyleri yayma, performansı yanlış değerlendirme, iğneleme, takılıp alay etme, bilgilendirilmekten kaçınma, sınırlandırma izole etme şeklindedir. Dr. Heinz Leymann, işyerinde 45 ayrı mobbing eylemi tanımlamış ve bunları davranışların özelliğine göre 5 ayrı grupta toplamıştır. Tek tek ele alındığında bu davranışların alçakça, uygarlık dışı ve kabul edilemez olduğu düşünülmektedir.¹ Mobbing uygulama tiplerine yönelik çalışmalar ciddi kişiler arası sorunları ortaya koymaktadır, bireylerin mağdur olarak maruz kaldığı tutumlar değerlendirildiğinde insani duygular ve etik açısından hiçbir elle tutulur tarafı bulunmadığı söylenebilmektedir. Mağdur konumunda olan bireyin çalışma alanında bütün sosyal yönlerini zedeleyen ve abluka altına alan mobbing süreci içerisinde yapılan bütün bu tutumların kabul edilemez olduğu, savunulur tarafı olmadığı düşünülmektedir.

1

A. Gündoğan, “Mobbing Kavramının Birey ve Örgüt Açısından Önemi”, Yeni Fikir Dergisi, C. 1, S.9, Muğla, 2012, s. 65

43

4.1.1. Kendini Göstermeye ve İletişim Oluşumuna Saldırılar

Tablo 2: Kendini Göstermeye Yönelik ve İletişime Saldırı Şekilleri

KENDİNİ GÖSTERMEYE ve İLETİŞİM OLUŞUMUNA SALDIRI ŞEKİLLERİ Üstünüz kendinizi gösterme olanaklarınızı kısıtlar.

Yüzünüze bağrılır ve yüksek sesle azarlanırsınız.

Meslektaşlarınız veya birlikte çalıştığınız kişiler kendinizi gösterme olanaklarınızı kısıtlar.

Yaptığınız iş sürekli eleştirilir. Özel yaşamınız sürekli eleştirilir. Telefonla rahatsız edilirsiniz. Yazılı tehditler alırsınız. Sözünüz sürekli kesilir.

Jestler ve bakışlarla ilişki red edilir. İmalarla ilişki reddedilir.

Kaynak: D.Ergun Özler- N. Mercan,Yönetsel ve Örgütsel Açıdan Psikolojik Terör, Ankara, 2009, s. 9

Bu şekilde uygulanan mobbing sözel ve yazılı tacizleri içermektedir, yazılı tacizler işyeri ve iş ile ilgili olması nedeni ile (tutanak) kanıt olma özelliğini yitirdiği söylemek mümkündür. Uygulayan kişi ile iletişime geçemem mağdurun kendini ifade etme ve sorunu bulma hakkını ortadan kaldırabilmektedir.

44

4.1.2. Sosyal İlişkilere Saldırılar

Tablo 3: Sosyal İlişkilere Saldırı Şekilleri

SOSYAL İLİŞKİLERE SALDIRI ŞEKİLLERİ Çevrenizdeki insanlar sizinle konuşmazlar.

Kimse ile konuşamazsınız, başkalarına ulaşmanız engellenir.

SOSYAL İLİŞKİLERE SALDIRI ŞEKİLLERİ Size diğerlerinden ayrılmış bir iş yeri verilir. Meslektaşlarınızın sizinle konuşamsı yasaklanır. Sanki orada değilmişsizniz gibi davranırlar.

Kaynak: D. Ergun Özler- N. Mercan, Yönetsel ve Örgütsel Açıdan Psikolojik Terör, Ankara, 2009, s.9

4.1.3. İtibara Saldırılar

Tablo 4: İtibara Saldırı Şekilleri

İTİBARA SALDIRI ŞEKİLLERİ İnsanlar arkanızdan kötü konuşur. Asılsız söylentiler ortaya çıkar. Gülünç durumlara düşürülürsünüz. Akıl hastasıymışsınız gibi davranırlar.

Psikolojik tedavi olmanız için size baskı yapılır. Bir özrünüzle alay edilir.

Sizi gülünç duruma düşürmek için yürüyüşünüz, jestleriniz veya sesiniz yaklit edilir. Dini veya siyasi görüşünüz ile alay edilir.

Özel yaşantınız ile alay edilir. Milliyetinizle alay edilir.

Özgüveninizi olumsuz etkileyen bi iş yapmaya zorlanırsınız. Çabalarınız yanlış ve küçültücü şekilde yargılanır.

Kararlarınız sürekli sorgulanır. Alçaltıcı isimler ile anılırsınız. Cinsel imalara maruz kalırsınız.